آمارهای جدید وزارت اقتصاد هند نشان می‌دهد که واردات این کشور از ایران در سال گذشته میلادی به ۶۵۰ میلیون دلار نیز نمی‌رسد. این در حالی است که هند در ابتدای دهه گذشته بیش از ۱۱ میلیارد دلار واردات از ایران داشته است.
از طرف دیگر هند نه تنها توسعه پروژه بندر چابهار ایران را نیمه‌کاره گذشته، بلکه حتی در چارچوب این پروژه، ترانزیت کالا از خاک ایران به افغانستان و آسیای میانه را نیز آغاز نکرده است. همچنین به‌رغم گذشت دو دهه از امضای قرارداد کریدور شمال-جنوب، هند حتی در ماه‌های گذشته که دریای سرخ به‌عنوان مهم‌ترین مسیر ترانزیت کالا میان هند و اروپا با تهدید حملات حوثی‌ها مواجه شده، هیچ ترانزیتی از خاک ایران به سمت روسیه یا اروپا انجام نمی‌دهد.
هند همچنین تفاهم‌نامه خرید گاز ایران از مسیر پاکستان را رها کرده و پروژه توسعه میدان گازی فرزاد ایران را نیز سال‌هاست مسکوت گذاشته است.
در مقام مقایسه، حجم صادرات ایران به هند در سال گذشته میلادی معادل یک‌پنجم صادرات ترکیه به این کشور نیز نمی‌شود، چه رسد به امارات، عربستان سعودی یا حتی قطر که سال گذشته به ترتیب ۷۰ برابر، ۵۱ برابر و ۲۰ برابر ایران صادرات به هند داشته‌اند.
اولویت هند در تعیین شرکا
هند برای دهه جاری میلادی طرح جذب یک تریلیون دلار سرمایه مستقیم خارجی را هدف‌گذاری کرده و تاکنون موفقیت قابل توجهی داشته است.
سرمایه‌گذاری مستقیم امارات متحده عربی در این کشور در سال مالی گذشته (سال مالی هند تقریبا با سال خورشیدی ایران مترادف است) با رشدی بیش از سه برابری نسبت به سال قبل از آن به ۳.۵ میلیارد دلار رسید و کلا امارات از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ حدود ۱۶.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در هند داشته که معادل ۲.۵ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی در هند بوده است.
امارات بر اساس قراردادی که دو سال پیش با هند امضا کرد، متعهد شد که ۷۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بنادر، زیرساخت‌ها، پروژه‌های انرژی و غیره انجام دهد. هند قرارداد مشابهی با استرالیا نیز امضا کرده و در ازای این سرمایه‌گذاری‌ها، تعرفه گمرکی برای واردات کالاهای این کشورها را به شدت کاهش می‌دهد.
وزیر دارایی هند روز یکشنبه ۲۰ اسفند اعلام کرد، در صورتی که چهار کشور اروپایی نروژ، لیختن‌اشتاین، سوئیس و ایسلند قرارداد سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری با هند برای ۱۵ سال آینده امضا کنند، وضعیت مشابهی برای واردات کالاهای این کشورها اعمال خواهد شد.
شاید در نگاه اول به نظر برسد که هند برای این کشورها اهمیتی از منظر روابط تجاری ندارد، اما آمارهای وزارت اقتصاد هند نشان می‌دهد، این چهار کشور عضو “انجمن تجارت آزاد اروپا” در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۱ میلیارد دلار، معادل ۳۲ برابر ایران، صادرات به هند داشته‌اند.
هند با بریتانیا نیز مذاکرات مشابهی دارد و انتظار می‌رود به زودی قرارداد سرمایه‌گذاری میان دو کشور امضا شود.
در سال گذشته مالی، سنگاپور، موریس، آمریکا و امارات متحده عربی بیشترین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم در هند را داشته‌اند.
اتحادیه اروپا سال گذشته ۶۳ میلیارد دلار و ایالات متحده آمریکا ۷۵ میلیارد دلار صادرات به هند داشته‌اند.
هند از ابتدای سال ۲۰۱۰ حدود ۶۲۵ میلیارد دلار جذب سرمایه خارجی داشته و در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ یک تریلیون دلار دیگر سرمایه خارجی جذب کند.
ارزش بازارهای مالی هند در ژانویه امسال از ۴.۵ تریلیون دلار فراتر رفت و انتظار می‌رود در سال ۲۰۳۰ به ۱۰ تریلیون دلار برسد؛ موضوعی که بسیاری از کشورهای خارجی را در مستحکم کردن جای پای خود در بازارهای هند مصمم کرده است.
ایران و هند
رسانه‌های حکومتی ایران طی چند سال گذشته بارها گزارش‌هایی از “تمایل” و حتی “آمادگی” هند برای واردات نفت از ایران خبر داده‌اند؛ ادعایی که با اولویت‌های هند برای گسترش همکاری تجاری با غرب و جذب سرمایه‌های آنها همخوانی ندارد.
مقامات ایران نیز طی سال‌های گذشته بارها از “آمادگی” هند برای توسعه و تکمیل بندر چابهار و حتی آغاز ترانزیت کالا از خاک ایران به کشورهای دیگر خبر داده‌اند.
در حالی که سرمایه‌گذاری و توسعه بندر چابهار از تحریم‌های آمریکا معاف است، هند چندان عجله و تمایلی به تکمیل آن ندارد، زیرا اولا ایران دو دهه است که توسعه خط آهن چابهار-زاهدان را آغاز نکرده و از طرف دیگر زیرساخت‌های مناسب دیگری برای ترانزیت کالاهای هندی به روسیه یا اروپا و بالعکس را ندارد.
اخم و گلایه مقامات جمهوری اسلامی از عدم توجه هند به فرصت‌های همکاری تجاری و اقتصادی با ایران در حالی است که این کشور همچنین ملاحظه منافع رقبای منطقه‌ای ایران را نیز در نظر دارد.
نمونه آن، امضای تفاهم‌نامه توسعه کریدور ترانزیتی عظیم هند-عربستان-اروپا در سپتامبر سال گذشته است که تقریبا همه کشورهای عرب خاورمیانه و ترکیه را در مسیر ترانزیت کالا قرار می‌دهد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ سالانه ۱۹۰ میلیارد دلار کالا از این کشورها به سمت اروپا و از اروپا به سمت هند ترانزیت شود.
البته بدون این پروژه نیز ایران چشم‌اندازی برای تبدیل به کشور ترانزیتی منطقه ندارد و حتی چین سال‌هاست ایران را از مسیر ترانزیتی شرق-غرب، همچنین هند و روسیه ایران را از مسیر ترانزیتی شمال-جنوب کنار گذاشته‌اند.
از سوی دیگر هند در سال گذشته میلادی کمتر از ۱.۲ میلیارد دلار صادرات به ایران داشته، در حالی که صادرات هند به عربستان و امارات به ترتیب ۱۰ برابر و ۳۰ برابر ایران بوده است.
دهلی نو در نظر دارد با راه‌اندازی کریدور هند-عربستان-اروپا، تنها صادرات به کشورهای عربی در مسیر این کریدور به همراه ترکیه و اسرائیل را تا پایان دهه جاری به ۶۵ میلیارد دلار برساند.
چنین چشم‌اندازی برای توسعه صادرات هند به ایران وجود ندارد و در شرایط کنونی نیز تمدید قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (اف‌ای‌تی‌اف) و تحریم‌های آمریکا باعث شده تا جمهوری اسلامی کلا از سیستم مالی انتقال ارزهای معتبر بین‌المللی مانند دلار و یورو کنار گذاشته شود.
از طرف دیگر ایران به شدت وابسته به چین، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای هند است.
چین به نوبه خود سال‌هاست با سرمایه‌گذاری یا ورود در پروژه‌هایی به ارزش نزدیک به ۹۰۰ میلیارد دلار، پروژه جهانی ابتکار “کمربند و جاده” را برای ترانزیت کالا و انرژی پیش می‌برد و این پروژه رقیبی جدی برای توسعه تجارت هند و کشورهای غربی با جامعه جهانی است.
چین طی یک دهه گذشته به شدت در پروژه‌های مربوط به این پروژه از آسیای میانه گرفته تا روسیه، خاورمیانه، آفریقا، پاکستان و حتی افغانستان فعال بوده، اما ایران از این پروژه کلا کنار مانده است.
دویچه وله
دالغا خاتین‌اوغلو