فرماندهان ارشد نظامی ایران می‌گویند حمله به اسرائیل را «محدود» نگه داشتند و اهداف حمله پایگاه‌های نظامی بوده‌اند نه «مراکز جمعیتی و اقتصادی». ایران هم روز جمعه (۳۱ فروردین) هدف حمله قرار گرفت، که هنوز جزئیات آن مشخص نیست.
تلاش می‌کنیم آنچه معلوم هست و نیست را با بررسی تصاویر ماهواره‌ای، ویدئویی، عکس‌ها و سایر شواهد، از جمله روایت مقام‌های نظامی، توضیح دهیم.
حمله هوایی ایران به اسرائیل
اولین ساعات بامداد ۲۵ فروردین، ۱۳ آوریل، ایران حمله «تلافی‌جویانه» خود در پاسخ به حمله به ساختمان کنسولی‌اش را در دمشق آغاز کرد و نام آن را «وعده صادق» گذاشت.
ارتش اسرائیل اعلام کرد ایران با ۱۷۰ پهپاد، ۱۲۰ موشک بالستیک و ۳۰ موشک کروز به اسرائیل حمله کرده، در مجموع حدود ۳۲۰ پرتابه.
بخش نظامی حمله در سه بخش طراحی شده بود: ابتدا پرتاب پهپادهای انتحاری، سپس موشک‌های کروز و در مرحله آخر موشک‌های بالستیک.
نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به فرماندهی امیرعلی حاجی‌زاده، مسئولیت حمله به اسرائیل را به عهده داشت. با وجود این، سپاه پاسداران هنوز رسما اعلام نکرده که از چه تعداد و چه نوع پهپاد و موشک علیه اسرائیل استفاده کرده است.
در دو بیانیه سپاه، که همزمان با حمله به اسرائیل از تلویزیون دولتی ایران انتشار یافت، گفته شد که «اهداف معین و مشخصی با ده‌ها فروند پهپاد و موشک مورد اصابت» گرفته‌اند.
صداوسیما روز بعد در گزارشی درباره این حمله، تصاویری از پهپادهای شاهد-۱۳۶، موشک‌های کروز پاوه و موشک‌های بالستیک عماد-۳ را نشان داد.
رسانه‌های دیگر ایران از موشک‌های بالستیک خیبرشکن و قدر هم نام بردند.
تیم راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی بعضی از موشک‌هایی را در این حمله استفاده شدند بررسی کرده است.
ایران می‌گوید به این اهداف حمله کرده است:
- پایگاه هوایی-نظامی نواتیم
- پایگاه سیگنال هرمون در بلندی‌های جولان
تصاویر ماهواره‌ای به ما چه می‌گوید؟
بی‌بی‌سی فارسی داده‌ها و اطلاعاتی را که درباره این حمله موجود است، تجزیه و تحلیل و تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد از حمله را مقایسه کرده است.
این عکس‌های هوایی غالبا با شدت تخریب/تغییرات و نشانه‌های حمله باید مطابقت داده شوند.
نشان دادن میزان تخریب یا دفع حمله، نشانه پیروزی یا شکست نیست بلکه می‌تواند برای پاسخ دادن به سوالات به کار آید. شدت حمله ایران و میزان تخریب می‌تواند نشان دهد چه تناسبی بین حمله ایران به اسرائیل و حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق وجود داشته است.
حمله به پایگاه هوایی نواتیم، حمله به یکی از پایگاه‌های اصلی اسرائیل است. پایگاهی که در ۲۰ کیلومتری مرکز هسته‌ای دیمونا قرار دارد و می‌تواند حامل پیامی تهدیدآمیز باشد.
برخی از تحلیل‌گران امور نظامی چون عمر آشور، استاد مطالعات امنیتی-نظامی انستیتو دوحه، حمله ایران را هم از نظر نظامی و هم اطلاعاتی پراهمیت خوانده است.
اهداف حمله ایران نشان می‌دهد، جدای از توانایی‌های موشکی که همواره غرب از آن نگران بوده و در جریان برجام هم سعی کرد با قطعنامه ۲۲۳۱ آن را مهار کند، ایران شمال و تقریبا جنوب اسرائیل را هدف قرار داد. گستردگی حمله ایران حاوی این پیام است که به هر نقطه‌ای از اسرائیل دسترسی دارد.
به گفته عمر آشور، این تعداد پهپاد و مسافت طی‌شده، در حملات پهپادی تاکنون «بی‌سابقه» بوده است.
پایگاه هوایی نواتیم: هدف اصلی
پایگاه نواتیم کانون اصلی بحث‌ها درباره حمله ایران بوده و در تصاویر ماهواره‌ای تغییرات آن مشهود است. اسرائیل هم خسارت «اندک» به این پایگاه را تایید کرده است.
پایگاه هوایی نواتیم تقریبا در مرکز اسرائیل، جنوب کرانه باختری و غرب بحرالمیت قرار دارد.
طبق تصاویر ماهواره‌ای بین روزهای ۱۲ تا ۱۴ آوریل، دستکم در چهار نقطه از پایگاه نواتیم تغییراتی دیده می‌شود البته این تصاویر به‌تنهایی نمی‌توانند نشانگر اصابت موشک باشند.
ارتش اسرائیل ۱۴ آوریل یک ویدیوی ۱۹ ثانیه‌ای منتشر کرد که سه محل متفاوت خسارت را نشان می‌دهد. در بخشی از این ویدیو نیروهای اسرائیل در حال تعمیر باند فرودگاه نشان داده می‌شوند.
به نظر می‌رسد محل در حال تعمیر با یکی از عکس‌های ماهواره‌ای مطابقت دارد که یک دگرگونی بزرگ را نشان می‌دهد.
پایگاه نواتیم پنج باند بزرگ پرواز دارد که در شمال و جنوب پایگاه هستند و محل مورد اشاره در باند جنوبی است.
چنانچه در تصاویر ۱۲ آوریل پیداست، در باند جنوبی پایگاه نواتیم که آشیانه هواپیماهاست، هیچ تغییری دیده نمی‌شود.
اما یک روز بعد، یعنی پس از حمله ایران، لکه بزرگی بر روی همان باند پرواز قابل شناسایی است.
این لکه روز ۱۴ آوریل نیز به چشم می‌خورد، تغییری که شاید با گفته‌های مقام‌های اسرائیل درباره خسارت به باند پرواز همخوانی داشته باشد.
عرض این باند نزدیک به ۲۳ متر است و این لکه تقریبا تمام عرض باند را پوشانده است. این تغییر محسوس تقریبا تنها ۱۹۰ متر با آشیانه هواپیماهای جنگنده فاصله دارد.
خبرگزاری آسوشیتدپرس هم دیروز در گزارشی تایید کرد که در حمله ایران به اسرائیل بخشی از باند پرواز پایگاه هوایی نواتیم آسیب دیده است.
اسرائیل آسیب را «جزئی» خواند و ویدیوی ۱۹ ثانیه ارتش اسرائیل پرواز جنگنده‌ها را نشان می‌دهد تا بگوید روند فعالیت پایگاه مختل نشده است اما در ویدیو مشخص نیست جنگنده از کدام یک از پنج باند پایگاه پرواز می‌کند.
دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل، همچنین تاکید کرد جنگنده‌های اسرائیل از این پایگاه علیه تهدیدات در منطقه علمیات انجام می‌دهند.
با اینحال ایران می‌گوید نواتیم پایگاه جنگنده‌های اف-۳۵ رادارگریز اسرائیل است که در حمله به ساختمان کنسولگری در دمشق شرکت داشتند.
اسرائیل حمله به کنسولگری ایران از پایگاه نواتیم را نه تایید نه تکذیب کرده است. عمر آشور، پژوهشگر ارشد امور نظامی انستیتو دوحه، می‌گوید اینکه «ایران از نظر اطلاعاتی بر مبدا حمله اشراف داشته، حائز اهمیت است.»
یکی دیگر از نقاطی که مقام‌های اسرائیل به عنوان اصلی‌ترین خسارت وارد شده از طرف ایران به زیرساخت‌های این کشور نشان دادند، گودالی در کنار دیوار یک ساختمان تازه‌ساخت است.
این ساختمان در نزدیکی باندهای شمالی پایگاه قرار دارد.
پس از حمله ۱۳ آوریل، دستکم در یک بخش از این محوطه تغییراتی مشهود است.
در تصاویر هوایی ۱۳ و ۱۴ آوریل نیز تغییراتی رخ داده که با ویدیوهای منتشر شده ارتش اسرائیل همخوانی دارد و سخنگوی ارتش تایید کرد که تنها در این بخش «به زیرساخت‌ها آسیب وارد» شده است.
بررسی تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد این مکان نشان می‌دهد این سازه به‌تازگی در کنار دو سازه سقف‌دار و مشابه دیگر ساخته شده است.
تحقیقات بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد با اینکه اسرائیل خود را در مهار موشک‌های ایران پیروز دانسته است اما در چند مورد موشک‌های سپاه از لایه‌های پدافند هوایی اسرائیل عبور کرده‌اند.
بی‌بی‌سی دستکم دو نقطه دیگر از پایگاه نواتیم را شناسایی کرده که دگرگونی‌های قابل ملاحظه در آن دیده می‌شود که شبیه جای گودال است و بلافاصله پس از حمله ایران به وجود آمده است.
این دو تغییر در بخش‌های شمالی‌تر پایگاه رخ داده، یکی در میان دو باند شمالی و دیگری در سمت شمال شرقی پایگاه نواتیم، که محوطه‌ای خارج از پایگاه است.
در شواهد زمینی تنها سه مکان آسیب‌دیده قابل شناسایی است.
اما از لکه چهارم که در قسمت شمال شرق و بیرون از پایگاه مشاهده می‌شود، هیچ تصویری منتشر نشده و نمی‌توان گفت این تغییر چرا به وجود آمده است.
عمر آشور، درباره حمله به پایگاه نواتیم در مطلبی نوشت: «ازدحام پهپادها و سایر مهمات هوایی، حواس دفاع هوایی چندلایه و یکپارچه اسرائیل را منحرف کرد و به چند موشک بالستیک اجازه نفوذ و اصابت به اهداف خود را داد.»
به گفته اسکات ریتر، بازرس سابق تسلیحات سازمان ملل متحد، هم «۵ تا ۷ موشک به نواتیم اصابت کرده» است.
شبکه آمریکایی ای‌بی‌سی هم به نقل از برخی منابع اسرائیلی نوشت که ۵ موشک به پایگاه نواتیم اصابت کرده است.
پایگاه اطلاعاتی هرمون و پایگاه هوایی رامون
پایگاه مخفی اطلاعاتی هرمون در بلندی‌های جولان، در نزدیکی مرز سوریه و عراق قرار دارد.
گفته می‌شود واحد ۸۲۰۰، که مهم‌ترین یگان اطلاعات نظامی اسرائیل است و مسئولیت شنود الکترونیک را بر عهده دارد در این پایگاه مستقر است. ارتش اسرائیل می‌گوید این واحد بزرگ‌ترین یگان اطلاعات نظامی و «واحد اصلی گردآوری اطلاعات» است.
سپاه پاسداران می‌گوید پایگاه هرمون در جمع‌آوری اطلاعات برای حمله به کنسولگری نقش داشته است، به همین دلیل یکی از اهداف حمله بوده است.
بررسی تصاویر ماهواره‌ای در نزدیکی این پایگاه یک لکه شبیه به گودال را نشان می‌دهد، اما به‌تنهایی و بدون داشتن داده‌های زمینی نمی‌توان گفت این لکه چیست.
رسانه‌های دولتی ایران همچنین مدعی‌اند که پایگاه هوایی رامون از جمله اهدافی بوده که با موفقیت هدف قرار گرفته است.
اما محمد باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح ایران، پس از حمله در گفت‌وگویی تلویزیونی تنها از پایگاه اطلاعاتی هرمون و پایگاه هوایی نواتیم به‌عنوان اهداف حمله نام برد.
مقایسه تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد از حمله نیز تغییر محسوسی را نشان نمی‌دهد، جز یک مورد کوچک که به تنهایی نشان‌دهنده یا تاییدکننده تغییر نیست.
شواهد زمینی که موید این ادعا باشد منتشر نشده و اسرائیل هم حمله به پایگاه رامون را تکذیب کرده است.
اگر بپذیریم که تبلیغات رسانه‌ای در دنیای امروز بخشی از جنگ است، در جریان تنش‌های اخیر ایران و اسرائیل، دو طرف ادعاهای مختلفی را مطرح کردند که برتری نظامی-اطلاعاتی خود یا پیروزی‌شان را به رخ دیگری بکشند.
ارتش اسرائیل می‌گوید ۹۹ درصد پرتابه‌های ایران را دفع کرده و تنها خسارت‌های جزئی به پایگاه نواتیم وارد شده است. اما آثار تغییرات متعددی در این پایگاه قابل مشاهده است و نشان می‌دهند موشک‌های ایران از سامانه چند لایه پدافند هوایی اسرائیل عبور کرده‌اند.
روزنامه اسرائیلی معاریو نیز در گزارشی نوشت ۸۴ درصد از پرتابه‌های ایران دفع و خنثی شدند و اگرچه این عدد نشانه کارایی بالای شبکه دفاعی اسرائیل است، اما همزمان نشان می‌دهد که «تهدید ایران به‌طور کامل دفع نشده» است.
آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اردن خود گفته‌اند که برای رهگیری و ساقط کردن موشک‌ها و پهپادهای ایران به اسرائیل کمک کردند.
سپاه پاسداران عملیات وعده صادق را «موفق» دانسته و به گفته محمد سلامی، فرمانده کل سپاه، این عملیات توانسته دیواره دفاعی چندلایه اسرائیل و متحدانش را کم کارآمد کند.
آیت‌الله خامنه‌ای هم در اولین واکنش گفت «اینکه چند موشک خورد و چند تا نخورد مسئله دسته دوم است» و مسئله اصلی این است که «نیروهای مسلح خوب خودشان را نشان دادند و ظاهر کردند.»
برنده هر که بود اکنون روشن نیست که این پایان جنگ سرد خاورمیانه است یا آغاز جنگ گرم.
امید منتظری – فرزاد صیفی‌کاران
بی‌بی‌سی