مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ روز جمعه ۱۵ تیر ۱۴۰۳ برگزار و «مسعود پزشکیان»، کاندیدای جبهه اصلاحات موفق به جلب اکثریت آرا و سکان‌دار ریاست جمهوری ایران شد. از کابینه احتمالی او و تغییرات کوتاه‌مدت چه می‌دانیم؟
بر اساس گزارش رسمی، سطح مشارکت در مرحله دوم انتخابات به نسبت مرحله اول حدود ۱۰ درصد افزایش و نزدیک به پنجاه درصد و مجموع آراء به سی میلیون و ۵۳۰ هزار رسید یعنی کمی بیش از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰. در این دوره از انتخابات مسعود پزشکیان با ۱۶ میلیون و ۳۸۴ هزار رای رییس‌جمهور شد و سعید جلیلی با ۱۳ میلیون و ۵۳۸ هزار رای به دولت سایه بازگشت.
افزایش میزان آرا در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری، اتفاق بی‌سابقه‌ای بود که در این دوره از انتخابات اتفاق افتاد. پیش از این معمولا سطح مشارکت در مرحله دوم انتخابات، کمتر از مرحله اول بوده است. 
دوقطبی شدن انتخابات در مرحله دوم و قرار گرفتن مردم بین دو گزینه جبهه اصلاحات و جبهه انقلاب اسلامی، دلیل اصلی افزایش مشارکت مردم در مرحله دوم انتخابات بود. در واقع مردم با انتخاب مسعود پزشکیان، نشان دادند که مایل به قدرت گرفتن نمایندگان جبهه انقلاب اسلامی که مشهور به رادیکال‌های جریان اصول‌گرا هستند نیستند. هرچند بخش بزرگ‌تر جامعه ایران با تحریم انتخابات این پیام روشن را به نظام جمهوری اسلامی دادند که با این ساختار و سیاست‌ها، مخالف‌اند و خواهان تغییر و تحولی اساسی در نظام سیاسی ایران هستند.
با اعلام پیروزی مسعود پزشکیان، از امروز نگاه‌ها به کابینه او و تغییراتی است که در کوتاه‌مدت ممکن است در فضای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران داشته باشیم.
مرور اظهارات، مصاحبه‌ها و نطق‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان و تاکید او بر:
باید اختلافات داخلی را کنار بگذاریم و با هم گفتگو کنیمبا یک جناح نمی‌توان کشور را اداره کردمن صدای‌بی‌صدایان هستم و پیگیر مطالبات ۶۰ درصد تحریم‌کننده انتخابات خواهم بودما ایران را با هم می‌سازیم
از یک سو و حضور افرادی از جناح‌های سیاسی مختلف اعم از اصلاح‌طلب، اصول‌گرا و اعتدال‌گرا در ستاد انتخاباتی او، می‌تواند نشانه‌ای بر این باشد که کابینه مسعود پزشکیان، کابینه «وحدت ملی یا آشتی ملی» خواهد بود ولی به‌هر حال این واقعیت را باید در نظر داشت که او کاندیدای اختصاصی جبهه اصلاحات بود و بازیگران اصلی ستاد انتخاباتی او را اصلاح‌طلبان تشکیل می‌دادند از این حیث سنگینی کابینه و یا هسته اصلی کابینه او را اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان تشکیل خواهند داد.
یکی از اعتراضات مسعود پزشکیان به کابینه «حسن روحانی»، سیاسی بودن بیش از حد کابینه عنوان شده بود، از این رو می‌توان انتظار داشت که چهره‌های اصلی کابینه او کمتر سیاسی و از متخصصان باشند.
بنابراین با در نظر گرفتن این مهم و با در نظر گرفتن نقش رهبر جمهوری اسلامی در تعیین اعضای کابینه، از حالا می‌توان حدس زد که کابینه مسعود پزشکیان را این افراد تشکیل خواهند داد:
سیاست خارجی
روشن‌ترین بخش کابینه مسعود پزشکیان حوزه سیاست خارجی است، جایی که «محمدجواد ظریف» به عنوان بازیگر اصلی ستاد انتخاباتی او نقش اثرگذاری در پیروزی او داشت. در اولین روزهای تبلیغات انتخاباتی نیز مسعود پزشکیان در پاسخ به پرسشی در خصوص حضور فردی چون جواد ظریف در کابینه گفته بود: «باید منت نیروهای متخصص را برای حضور در کابینه کشید»، اظهارنظری که نشان می‌دهد او در این حوزه ایمان صددرصدی به جواد ظریف دارد.
جواد ظریف ممکن است شخصا نخواهد مجدد به وزارت امور خارجه بازگردد، ولی حتما وزیر خارجه با نظر او تعیین می‌شود، «محمد صدر»، معاون وزیر امور خارجه دولت خاتمی، «عباس عراقچی»، معاون وزیر امور خارجه دولت روحانی، «علی‌اکبر صالحی»، وزیر امور خارجه دولت احمدی‌نژاد، می‌توانند گزینه‌های اصلی پزشکیان برای وزارت امور خارجه باشند. در چنین حالتی جواد ظریف می‌تواند مشاور عالی پزشکیان لقب گیرد.
اقتصادی و انرژی
حساس‌ترین بخش کابینه، تیم اقتصادی دولت است، مرکب از وزیر اقتصاد و دارایی، وزیر راه، مسکن و شهرسازی، وزیر صمت، وزیر جهاد کشاورزی، بانک مرکزی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی. به‌طور روشن نمی‌توان گفت چه کسانی سکان‌دار هر بخش از حوزه اقتصادی دولت خواهند بود ولی آن‌چه روشن است، رهبری تیم اقتصادی مسعود پزشکیان را «علی طیب‌نیا» وزیر اقتصاد دولت حسن روحانی عهده‌دار خواهد بود. «حسین عبده تبریزی» یکی از مهم‌ترین مشاوران اقتصادی مسعود پزشکیان است، او اگر مسوولیت اجرایی قبول نکند در نقش مشاور عالی اقتصادی در کنار پزشکیان خواهد بود. «پیروز حناچی»، شهردار سابق تهران می‌تواند یکی از گزینه‌های جدی وزارت راه، مسکن و شهرسازی دولت مسعود پزشکیان باشد.
وزارت‌خانه‌های نفت و نیرو، به عنوان مسوول حوزه انرژی، دو وزارت‌خانه مهم دولت است که به‌نظر «حمید چیت‌چیان» می‌تواند یکی از گزینه‌های پزشکیان برای پست وزارت نیرو باشد، چراکه وقتی حسن روحانی او را از کابینه کنار گذاشت یکی از نمایندگانی که در مجلس به این تصمیم اعتراض کرد، مسعود پزشکیان بود. او معتقد بود چیت‌چیان وزیر موفقی بوده است.
اجتماعی و فرهنگی
یکی از مشکلات پیش‌روی دولت آینده، مبارزه با فقر، آسیب‌های اجتماعی و معضلات خرد و کلان نظام سلامت و آموزش کشور است. این حوزه می‌تواند موفقیت یا شکست دولت پزشکیان را رقم زند.
به‌نظر می‌رسد در این حوزه، «احمد میدری» با سکان‌داری وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی، مسوولیت سروسامان دادن به رفاه عمومی، تامین اجتماعی و مسائل کارگران را عهده‌دار شود. احتمال حضور زنان در این بخش از دولت زیاد است. سپردن یکی از دو وزارت‌خانه‌های بهداشت و درمان و یا وزارت آموزش و پرورش به زنان دور از انتظار نیست، چراکه او پیش‌تر در مقام نایب‌رییسی مجلس یکی از انتقاداتش به حسن روحانی، به‌کار نگرفتن زنان در پست وزارت بود.
«حسین انتظامی»، معاون پیشین وزیر فرهنگ، «احمد مسجد جامعی»، وزیر فرهنگ دولت خاتمی، «رضا صالحی امیری»، وزیر فرهنگ دولت حسن روحانی و «علی مطهری» نایب‌رییس مجلس دهم می‌توانند گزینه‌های مسعود پزشکیان برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشند.
اطلاعات، ارتباطات و امنیت
حضور فعال و تاثیر‌گذار «محمدجواد آذری جهرمی» در ستاد انتخاباتی مسعود پزشکیان، می‌تواند ادله‌ای بر بازگشت او به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باشد، ولی حتی اگر او به این وزارت‌خانه بازنگردد، قاعدتا یکی از جدی‌ترین گزینه‌های کابینه مسعود پزشکیان است. شاید وزارت ورزش و جوانان، ریاست دفتر و یا دبیر شورای عالی فضای مجازی، برای آذری جهرمی دور از انتظار نیست، هر چند او یکی از مخالفان وزارت آذری جهرمی در دولت حسن روحانی بود. البته آذری جهرمی آن روز کارنامه نداشت و امروز صاحب کارنامه است و همین می‌تواند نظر پزشکیان را تغییر داده باشد.
«محمود علوی»، وزیر اطلاعات دولت روحانی، «علی یونسی»، وزیر اطلاعات دولت خاتمی، «مجید انصاری»، معاون پارلمانی خاتمی و روحانی، «محسن اسماعیلی»، عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری، «مصطفی پورمحمدی»، وزیر کشور دولت احمدی‌نژاد، می‌توانند گزینه‌های مسعود پزشکیان برای وزارت اطلاعات، دادگستری و وزارت کشور باشند.
انتظار می‌رود در کابینه مسعود پزشکیان:
علاوه بر زنی که با عنوان معاونت زنان در کابینه حضور دارد، یک زن به مقام وزارت دست یابد؛یک سُنی در کابینه حضور داشته باشد، هرچند مقاومت در برابر ارتقا سطح مدیریتی اهل تسنن در حاکمیت بالاست؛یک وزیر از اقوام ایرانی انتخاب شود؛تحریم‌کنندگان صدایی در کابینه داشته باشند (از میان وزارت ورزش و جوانان، معاونت زنان رییس‌جمهور، معاونت علمی و فنآوری رییس‌جمهور، سخنگوی دولت یکی یا چند پست می‌تواند سهم جریان آوانگارد و پیش‌رو را در دولت مسعود پزشکیان عهده‌دار شوند.)
چه انتظاراتی در صد روز اول دولت پزشکیان می‌توان انتظار داشت؟
طبیعتا تغییر دولت، خصوصا وقتی دولت از جناح مقابل انتخاب می‌شود، در کوتاه‌مدت تغییرات و انتظاراتی ایجاد می‌کند. اولین و مهم‌ترین پیام روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان، تغییر گفتمان جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجی و انتقال پیام تعامل به اروپا و آمریکا و افزایش احتمال احیای برجام است. طبیعتا کشورهای پنج به‌علاوه یک، تغییرات سیاسی در ایران را دنبال کرده و با بازگشت تیم جواد ظریف به دستگاه دیپلماسی، می‌تواند حامل پیام سازنده‌ای برای آن‌ها باشد و مانع از این شود که پرونده هسته‌ای ایران مجدد به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود.
همین تغییر در حوزه سیاست خارجی در کوتاه‌مدت، می‌تواند پیام مثبتی داشته باشد برای بازار سرمایه و ارز در داخل و به ثبات بازار کمک کند. قطعا واکنش بازار به این تغییرات مثبت خواهد بود و طی روزهای آینده می‌توان انتظار داشت، التهاب بازار سرمایه ناشی از پیام سیاسی تغییر دولت، فروکش کند.
اما در نقطه مقابل، دوقطبی شدن حامیان جنبش «زن، زندگی، آزادی» و نزاع بر سر مشارکت یا تحریم انتخابات، میان تحول‌خواهان می‌تواند بدنه جنبش را سرخورده و شکاف اجتماعی را تشدید کند. نوع واکنش مسعود پزشکیان به مطالبه طیف پیش‌رو و آوانگارد جنبش «زن، زندگی، آزادی» تاثیر زیادی بر ترمیم یا تعمیق شکاف و بی‌اعتمادی درون جامعه داشته باشد.
از هم اکنون می‌توان گفت، اولویت دولت پزشکیان در صد روز اول باید جلب اعتماد عمومی و بازسازی امید از دست رفته در جامعه باشد تا بتواند گام‌های بلندی برای حل مشکلات و معضلات پیچیده جامعه ایران بردارد. پیش‌نیاز این، اعتماد‌سازی، تثبیت سیاست تعامل با خارج و مدارا با داخل باشد.
ترمیم پایه حقوق کارگران و کاهش اختلاف دستمزدها با نرخ تورم و سبد معیشت خانوار، می‌تواند تغییر دیگری باشد که در کوتاه مدت شاهد آن باشیم. کاهش محدودیت‌های فضای مجازی می‌تواند یکی دیگر از تغییراتی باشد که در صد روز اول دولت پزشکیان انتظار داشت.
بازپس‌گیری لایحه حجاب و عفاف از مجلس، جمع کردن بساط «طرح نور» و مقابله با برخورد قهری پلیس با زنان و دختران، می‌تواند نتایج این تغییر باشد، هرچند هنوز شواهدی از موفقیت دولت پزشکیان در تحقق این مهم در دست نیست، تنها می‌توان با اتکا به وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان انتظار داشت که این اتفاقات در صد روز اول دولت پزشکیان محقق شود.
طبیعتا تغییر ترکیب مدیران میانی و به حاشیه رفتن مدیران منصوب به طیف رادیکال اصول‌گرا دیگر تحولی است که در صد روز اول دولت پزشکیان رخ خواهد داد.
ایران وایر
پژمان تهوری