اعتراضات گسترده پرستاران آتش زیر خاکستری است که انگار با روی کار آمدن مسعود پزشکیان شعله‌ور شده است. به گفته کارشناسان حکومت یک بار برای همیشه باید برای حل مشکلات پرستاران چاره‌ای بیندیشد.
«اعتراضات گسترده پرستاران. اعتراضاتی که در طول ۱۰۰ سال تاریخ پرستاری مدرن کشور برای اولین بار به‌شکل “دست از کار کشیدن” در حال رخ دادن است.»
اینها جملاتی است که محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار همزمان با “تجمعات پرستاران در بیش از ۵۰ بیمارستان” در شهرهای مختلف ایران به زبان آورده است؛ اعتراضاتی که از استان البرز و کرج آغاز شد و حالا به شهرهای شیراز، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان رضوی، رشت و بسیاری از شهرهای دیگر رسیده است.
معترضان خواستار دریافت مطالباتشان از جمله “اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، رفع تبعیض در پرداخت کارانه‌ها، حل معضل اضافه‌کاری اجباری و رفع کمبود نیروی انسانی و شرایط سخت کاری” هستند.
به گفته کارشناسان حوزه بهداشت و درمان، تجمع پرستاران در طی هفته‌های اخیر ظاهرا با تغییر دولت و در اختیار گرفتن سکان ریاست آن از سوی مسعود پزشکیان که خود نیز یک پزشک است، از “آتش زیر خاکستر” خارج شده و دیگر وقت آنست که نهادهای حکومتی به جای برخوردهای تهدیدآمیز با پرستاران معترض، چاره‌ای منطقی برای خاموش کردن آن بیابند.
سالانه بیش از ۳ هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند
کارشناسان می‌گویند سطح آموزش پرستاری در ایران آنقدر بالاست که بسیاری از پرستاران کشورهای دیگر توانمندی و صلاحیت حرفه‌ای پرستاران ایرانی را ندارند. با این حال دانشجویان رشته پرستاری در همان دوران تحصیل خود و یا حتی به محض فارغ‌التحصیلی تصمیم قاطع به مهاجرت می‌گیرند. از همین روست که با وجود حجم زیاد فارغ‌التحصیلان رشته پرستاری، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی همچنان دچار کمبود نیروی پرستار هستند. این کمبود باعث شده که در هر بیمارستان چند بخش تعطیل و یا نیمه تعطیل باشد.
به گفته محمد علوی، فعال صنفی حوزه پرستاران، کشورهای حاشیه خلیج فارس نیروی پرستار خود را از ایران تأمین می‌کنند.
این فعال حقوق پرستاران معتقد است: «حقوق یک پرستار در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله عمان شش برابر حقوق یک پرستار فعال در ایران است.»
دبیر کل خانه پرستار نیز با تایید این امر گفته که “سالانه بیش از ۳ هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند” اما وزارت بهداشت حتی اندازه همین آمار به کادر درمان اضافه نمی‌کند.
یک متخصص پزشکی اجتماعی در گفتگو با دویچه وله فارسی در این باره توضیح می‌دهد: «در حال حاضر به ازای هر تخت بیمارستانی ۲ و نیم پرستار فعال مورد نیاز است. اما بر اساس آمارهای سال ۱۴۰۲، در حال حاضر ۱ و هشت صدم پرستار به ازای هر تخت وجود دارد. وقتی تعداد پرستار نسبت به تخت کم است، کیفیت خدمت پایین می‌آید گرچه حجم آن تغییری نمی‌کند و این یعنی فرسودگی هرچه بیشتر کادر پرستاری.»
تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، قانونی در حد حرف
اجرای قانون تعرفه خدمات پرستاری اگرچه سال ۱۳۸۶ در مجلس تصویب شد اما در بسیاری از مراکز درمانی کشور هنوز یا اجرایی نشده و یا به شکل ناقص به اجرا در آمده است.
پرستار یکی از بیمارستان‌های شرق تهران که نخواست نامش فاش شود، در گفتگو با دویچه وله فارسی ضمن گلایه از تعویق در پرداخت کارانه پرستاران و دریافت دستمزدهای بسیار پایین می‌گوید: «متاسفانه در کنار عدم اجرای قانون تعرفه گذاری، پزشک سالاری نیز باعث شده که بسیاری از خدماتی که از نظر قانونی پزشک موظف به انجام آنهاست، از جمله گرفتن خون شریانی، تریاژ، نوار قلب و مغز و … را پرستار انجام دهد ولی دستمزد آن به جیب متخصص اورژانس و دیگر پزشکان برود.»
به گفته این پرستار، دریافتی‌های پزشکان “چند ده برابر” سایر گروه‌های شغلی است. یک پرستار در ماه حداکثر ۵ میلیون تومان کارانه می‌گیرد در حالی که این میزان دریافتی در میان پزشکان چند صد میلیون تومان است.
او تاکید می‌کند: «تا زمانی که یک بیمارستان نیروهای داخلی خود را نتواند راضی نگه دارد، به طور قطع استاندارد عملکردش در مقابل بیماران نیز کاهش می‌یابد و در نهایت این دود به چشم بیمار می‌رود.»
خشم حاکم بر جامعه، فشاری مضاعف بر روی پرستاران
در کنار عدم وجود عدالت در پرداخت دستمزد واقعی به پرستاران، در خطر بودن جان این افراد از سوی همراهان بیماران نیز معضل پیچیده دیگری است.
به گفته یکی از پرستاران بیمارستان نمازی شیراز، پرستاران اورژانس و فوریت‌ها که در خط مقدم برخورد با بیماران بد حال هستند، معضلات بسیار بیشتری نسبت به پرستاران سایر بخش‌های یک بیمارستان دارند چون در ارتباط مستقیم با همراهان بیمارانند. همراهان بیمار بعضا با استرس بسیار شدید دست و پنجه نرم می‌کنند و تمام خشم ناشی از مشکلات کنونی جامعه از جمله فشارهای اقتصادی را به بیمارستان می‌آورند. در این میان اگر اتفاقی برای بیمارشان بیفتد و یا تاخیری در ارائه خدمات به او صورت گیرد، این پرستار است که با برخوردهای بسیار تند و زننده و حتی فیزیکی از سوی همراهان بیماران مواجه می‌شود.
او ادامه می‌دهد: «پرستار در واقع دم دست‌ترین فرد برای قرار گرفتن در معرض توهین‌ها و تحقیرها چه از سوی روسای بیمارستان‌ها، مترون‌ها، پزشکان و همراهان بیماران هستند. پرستار شیفت صبح بیمارستان نمازی شیراز کارش با خدمات‌دهی به دست کم ۲۳ بیمار با شرایط پیچیده آغاز می‌شود در حالی که هیچ محیط امنی، هیچ نگهبان و ماموری برای محافظت از جان او در برابر خشم همراهان بیماران وجود ندارد.»
خودکشی، انتخابی برای پرستارانی که امکان مهاجرت ندارند
دبیرکل خانه پرستار ایران چندی پیش در مصاحبه‌ای با روزنامه اعتماد به “مرگ سه پرستار در ماه اردیبهشت ۱۴۰۳ در اثر کار زیاد”، اشاره کرده بود.
محمد شریفی مقدم علت مرگ این سه پرستار را “سندروم کاروشی” عنوان کرده بود که مرگ بر اثر کار زیاد است.
در فروردین ماه نیز رسانه‌های ایران خبر خودکشی یک پرستار به نام “ساسان” در کرمانشاه را منتشر کرده بودند. بنا بر گزارش‌ها، او تا چند ماه پیش از مرگش در بخش مسمومیت بیمارستان خمینی کرمانشاه کار می‌کرده و دوستان و همکارانش گفته‌اند که بعد از عدم تمدید قراردادش به دلیل فشارهای روحی به زندگی خود پایان داد.
به گفته پرستار بیمارستان نمازی شیراز، اضافه کاری‌های اجباری و تحمیلی بعضا بالای ۱۲۰ ساعت کار اضافی در کنار کار موظفی ۱۸۰ ساعته در ماه، یک پرستار را تبدیل به یک فرد خموده و فرسوده می‌کند. چون می‌داند که با دریافت ۲۰ هزار تومان به ازای هر ساعت اضافه کاری حتی نمی‌تواند کرایه تاکسی‌اش را تامین کند. کسی هم که نخواهد اضافه کار کند، یا تهدید به اخراج می‌شود و یا به هیات تخلفات فرستاده می‌شود.
این پرستار با اشاره به این که در چنین شرایطی بسیاری از پرستاران به خصوص زنان خانه نشینی را به ادامه کار ترجیح می‌دهند و یا در بدترین شرایط و در اوج ناامیدی اقدام به خودکشی می‌کنند، می‌افزاید: «آمار خودکشی در میان این قشر بسیار بالاست ولی بسیاری از خودکشی‌های پرستاران متاسفانه به دلایل دیگری از جمله حمله قلبی نسبت داده می‌شود. از سوی دیگر اجازه یک پژوهش جامع در مورد وضعیت خودکشی در میان پرستاران نیز داده نمی‌شود.»
تورم در ایران، به مشکلات حوزه سلامت دامن زده است
به گفته کارشناسان حوزه سلامت یکی از ریشه‌های اصلی مشکلات کادر پزشکی در ایران و بخصوص پرستاران، وجود “تورم بالا در ایران” است. در حال حاضر سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی کشور بسیار محدود است و گرچه ۷۰ درصد از این سهم به بیمارستان‌های دانشگاهی و دولتی اختصاص یافته، ولی پاسخگوی نیازهای پرستاران نیست و همین امر اعتراضات آنها در روزهای اخیر را شعله‌ور کرده است.
قانون ارتقای بهره‌وری نیز از معضلاتی است که به این موضوع دامن زده است. به گفته کارشناسان مزایای این قانون به هیچ‌وجه جبران کننده مشکلات مالی پرستاران با وجود تورم موجود در ایران نیست زیرا حق کار به این قشر در بخش خصوصی را نمی‌دهد. همین امر باعث شده پرستاران یا به فکر خودکشی باشند، یا خانه نشین شوند، یا به مشاغل آزاد روی بیاورند و یا در بهترین حالت کشور خود را به امید فردایی بهتر ترک کنند.