دستورات پی‌در‌پی «علی خامنه‌ای» برای در پیش گرفتن سیاست افزایش جمعیت به مقام‌های دولتی و سفارش به شهروندان ایرانی برای فرزندآوری به هر قیمتی، در حال وارد شدن به مراحل خطرسازی است. این گزارش، در همین باره است.
کمتر از دو ماه از ورود «محمدرضا ظفرقندی»، وزیر جدید بهداشت و درمان به این وزارتخانه گذشته و حالا مقام‌های این وزارتخانه برنامه‌ها و اولویت‌های خود را برای افزایش فرزندآوری در ایران اعلام می‌کنند. اخیرا «علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت اعلام کرده که محدودیت سنی برای بارداری برداشته شده و سنین ۱۵ تا ۴۹ سال برای بارداری مناسب است.
در روزهای اخیر هم «محمدحسین زارعزاده»، رییس بسیج جامعه پزشکی در یک برنامه تلویزیونی، به اقدامات بسیج جامعه پزشکی اشاره کرده و گفته که اعضای این بسیج به مراکز درمانی سرکشی می‌کنند تا زنانی قصد پایان دادن به بارداری خود را دارند، شناسایی کنند.
همین یکی دو اظهار نظر باعث شده تا رسانه‌ها نیز به جزییات برنامه‌های این وزارتخانه برای طرح جوانی جمعیت که علی خامنه‌ای مستقیما دستور اجرای آن را داده، بپردازند. این درحالیست که مقام‌های وزارت بهداشت در طرح‌ها و نظرات اخیر خود، به پیامدهای منفی برخی از این اقدامات روی سلامت جسم و روان مادران و نوزادان توجه نداشته‌اند. 
رفع محدودیت سنی برای بارداری
موضوع رفع محدودیت سنی برای بارداری، پیش‌تر از سوی «صابر جباری»، مسوول دبیرخانه قرارگاه جوانی وزارت بهداشت مطرح شده بود. این درحالیست که روانشناسان و پزشکان زنان، درباره خطرها و پیامدهای جدی بارداری در سنین زیر ۱۹ سال و بالای ۴۰ سال هشدار داده‌اند.
«شهره بسکی»، متخصص و جراح زنان و زایمان به «ایران‌وایر» گفت که سازمان بهداشت جهانی بارداری بین سنین پانزده تا نوزده سال را که سنین نوجوانی است، بسیار پرخطر اعلام کرده و گفته که هم مادر نوجوان و هم نوزاد در خطر خواهند بود.
از نظر این متخصص زنان و زایمان، خطر ابتلا به فشار خون بالا و خونریزی‌های متعدد برای نوجوانان بسیار است. نوجوان باردار ممکن است تغذیه خوبی نداشته باشد و این خود می‌تواند تاثیر مخربی روی رشد نوزاد بگذارد، حتی اگر تصور کنیم که نوجوان توانست نوزاد سالمی را به دنیا بیاورد، هنوز در شرایطی نیست که بتواند از یک نوزاد نگهداری کند.
سازمان بهداشت جهانی هم اعلام کرده است که کسانی که زیر نوزده سالگی باردار می‌شوند، بیش از دیگر زنان در خطر ابتلا به آندومتریت (التهاب اندام داخل رحم)، عفونت اندام‌های زنانه و اکلامپسی (تشنج دوران بارداری) قرار دارند.
به‌گفته شهره بسکی، در بریتانیا زمانی که یک نوجوان زیر هجده سال باردار به بیمارستان مراجعه می‌کند بیمارستان موظف است او را به خدمات مددکاری ارجاع دهد تا آن‌ها با ریشه‌یابی این موضوع متوجه شوند که چرا یک کودک باردار شده است. با اقدامات این‌چنینی، بریتانیا موفق شده ۵۵درصد بارداری در نوجوانان را کاهش دهد و از آن به‌عنوان موفقیت هم یاد می‌کند.
در آمریکا هم نرخ بارداری نوجوانان با آموزش‌های موثر در این زمینه از سال ۲۰۰۷ تا‌به‌حال، حدود ۶۷ درصد کاهش داشته است.
اضطراب و فشار روانی بارداری در نوجوانی
عوارض خطرناک جسمانی، تنها بخشی از تاثیرات منفی بارداری در نوجوانی است. روانشناسان معتقدند بارداری در سنین پایین نه‌تنها از نظر روانی تاثیر منفی روی مادر دارد، بلکه مشکلات روحی او روی جنین نیز تاثیر می‌گذارد.
«صبا آلاله»، روانشناس و روان تحلیلگر اجتماعی معتقد است که یک نوجوان باردار، بار سنگینی از اضطراب و استرس را با خود حمل می کند.
او به ایران‌وایر گفت: «بارداری و زایمان اگر در بهترین شرایط سنی که فرد شرایط روانی و جسمانی خوبی دارد اتفاق بیفتد، برای یک زن می‌تواند یک دوران پر از استرس و اضطراب باشد. حالا تصور کنید یک کودک پانزده ساله که باید مراحل رشد کودکی، نوجوانی و جوانی را به ترتیب طی می‌کرده و در هرکدام از این دوران باید یک سری مهارت‌ها و تجربه‌ها را از طریق بازی و ارتباط با هم‌سن‌و‌سالان خود می‌آموخته، در پانزده سالگی ازدواج کند. این نوجوان در این سن نه‌تنها مراحل رشد روانی و اجتماعی‌اش مختل می‌شود و به فرد اجازه بلوغ روانی داده نمی‌شود، بلکه ناچار به تحمل یک بار سنگینی از استرس و اضطراب هم می‌شود که ممکن است این اضطراب بر تمام ابعاد شخصیت آن‌ها تاثیر بگذارد.»
برخی از همین مشکلات جسمی و روانی است که بنا به اعلام سازمان بهداشت جهانی، بسیاری از دولت‌ها و نهادهای غیردولتی در سراسر جهان تلاش‌هایی را برای جلوگیری از ازدواج و بارداری زیر هجده سال بیشتر کرده‌اند.
صبا آلاله، روانشناس، معتقد است که پیامدهای روانی بارداری نوجوان می‌تواند روی کودک نیز اثرات منفی بگذارد. او گفت: «مادری را تصور کنید که در سن ۱۷-۱۶ سالگی یک دوران پر استرس و اضطراب روبه‌رو بوده است. این شرایط قطعا می‌تواند مراحل رشد کودک را هم به تاخیر بیندازد و این تاخیر می‌تواند در تمام دوران زندگی روی روابط فردی تاثیرگذار باشد.»
به گفته او، اضطراب مادر در دوران بارداری می‌تواند احتمال افزایش ابتلای کودک به اوتیسم را بالا ببرد، یا حتی روی هوش کودک تاثیر بگذارد.
آلاله از نوسانات هورمونی در نوجوانان به‌عنوان دیگر عوامل ایجاد استرس و اضطراب در مادران نوجوان یاد کرده و از آن به‌عنوان دلیلی برای اختلالات شناختی و تاخیر در رشد مغز کودکان نام برد.
«گُلدن بِی‌بی» یا افزایش جمعیت معلولان؟
«صابر جباری‌فاروجی»، سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در همایش بزرگداشت روز جهانی ماما گفته بود که برخلاف باور رایج، «بارداری در هیچ سنی خطر ندارد، تنها در برخی شرایط نیازمند مراقبت بیشتر است و حتی آمریکایی‌ها می‌گوید نوزاد مادر زیر هجده سال و بالاتر از ۴۲ سال، نوزاد طلایی (Golden Baby) است.»
این درحالیست که «پریسا طاهرزاده»، جراح، متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی، در این رابطه گفته نوزاد طلایی به فرزندان حاصل از «ای.وی.اف»، یا باروری آزمایشگاهی گفته می‌شود و اطلاق این اصطلاح بر‌اساس سن مادر، آن هم درست در سنین بارداری پرخطر، از اساس نادرست است.
شهره بسکی، متخصص و جراح زنان و زایمان در مورد خطرات بارداری در سنین بالای چهل سال به ایران‌وایر گفت: «مهم نیست چندمین بارداری مادر و چندمین فرزندش باشد، در این سن سلول‌های رحم حتی به اکسیتوسین جواب نمی‌دهند و ممکن است زایمان‌های سختی داشته باشند و بیشتر به سزارین منجر شود.»
به‌گفته این متخصص زنان، احتمال خونریزی و فشار خون بالا در بارداری‌های بالای چهل سال بسیار بیشتر است و به‌دلیل پیر بودن تخمک‌ها، ممکن است تخمک‌ها از کیفیت خوبی برخوردار نباشند. اینجاست که غربالگری باید حتما انجام شود تا از تولد یک فرد معلول در صورت اطلاع، سریع و به موقع جلوگیری شود.
این درحالیست که طبق ماده ۵۳ قانون جوانی جمعیت مصوب مهر ۱۴۰۱، غربالگری اجباری زنان باردار که به‌وسیله آن می‌توان از تولد کودکان مبتلا به نقص‌های ژنتیکی مانند سندروم داون و اختلالات کروموزومی جلوگیری کرد، ممنوع شد. و گزارش‌ها از ایراننشان از آن دارد که مادران باردار در صورت تمایل باید آن را شخصا و با تعرفه آزاد انجام دهند.
«افروز صفاری‌فرد»، معاون پیشگیری از معلولیت‌های سازمان بهزیستی کشور در مصاحبه ای پیش‌تر اعلام کرده بود، از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۹، بالغ بر ۷ هزار و ۶۰۰ سقط درمانی انجام شده است و حالا طرح جوانی جمعیت سالانه می‌تواند ۷۰۰ فرد دارای معلولیت به جمعیت کشور اضافه کند و آمار سقط‌های زیرزمینی را هم افزایش دهد.
این درحالیست که گلدن‌بی‌بی‌ها یا همان فرزندان طلایی که از طریق آی‌وی‌اف در محیط آزمایشگاه تشکیل شده و بعد به رحم مادر منتقل می‌شوند، این شانس را دارند که پیش از انتقال مورد غربالگری قرار گرفته و اگر مشکل کروموزومی داشتند، به رحم مادر منتقل نشوند؛ چراکه نقص کروموزومی خود می‌تواند یکی از دلایل سقط جنین در روش آی‌وی‌اف باشد.
شهره بسکی درباره تولد فرزندان معلول معتقد است که مساله افراد معلول مساله همه افراد جامعه است و کل جامعه در برابر این افراد مسوول هستند. برای مثال در بریتانیا، نگهداری از افراد معلول تا زمان مرگشان به عهده دولت و جامعه است، از سوی دیگر حضور چنین افرادی در جامعه و خانواده باعث ایجاد استرس برای دیگر افراد و دیگر کودکان خانواده می‌شود و علم غربالگری، یکی از پیشرفت‌های علم پزشکی در خدمت سلامت جامعه است.
مصائب روانی بارداری بالای چهل سال
اما این تنها بخشی از آسیب‌های بارداری برای مادران در سنین بالای چهل سال است.
صبا آلاله، روانشناس به ایران‌وایر گفت: «هرچند که مادر در سن بالا به بلوغ روانی برای فرزندآوری رسیده و مهارت‌های بیشتری کسب کرده، اما تصمیم برای بارداری در سن بالا از نظر پزشکی احتمال مواجهه با با یک سری بیماری‌های جسمی را زیاد می‌کند و اگر این بیماری‌ها گسترده باشد، می‌تواند به‌طور مستقیم به سلامت روان فرد و همچنین سلامت روان جنین تاثیر بگذارد که یکی از آن‌ها، نقص رشدی در جنین است.
به گفته این روان تحلیلگر، در بارداری دیرهنگام، بیماری‌های جسمی مردان نیز می‌تواند روی کیفیت جنین تاثیرگذار باشد، موضوعی که خیلی به آن توجهی نمی‌شود و می‌تواند یکی از دلایل ایجاد اوتیسم در نوزاد باشد. ضمن اینکه شرم و ترس از بارداری در سن بالا در جوامع سنتی می‌تواند یکی از دلایل ایجاد اضطراب فراگیر برای مادران باردار بالای چهل سال باشد. ضمن اینکه تغییرات خلق‌و‌خو در سنین پیش یائسگی و تغییرات هورمونی بالا در زنان بالای چهل سال هم می‌تواند به این زمینه ایجاد اضطراب دامن بزند.
فشار به زنان جامعه برای جوان‌سازی جمعیت در‌حالی صورت می‌گیرد آمار سقط‌های غیرقانونی روز‌به‌روز درحال افزایش است و به‌گفته مدیرکل مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت، بالای ۸۰درصد سقط‌جنین‌های غیرقانونی و غیر‌پزشکی، در خارج از مراکز درمانی انجام می‌شود.
شهره مهرنامی
ایران وایر