«محمدجواد ظریف»، معاون راهبردی ریاست‌جمهوری، روز دوشنبه ۲۸آبان۱۴۰۳ در نشست رونمایی از کتاب «توییتری شدن سیاست» مدعی شد: «وقتی پهپاد آمریکایی را زدیم، توییت من مانع جنگ شد.»
ظریف در این نشست، داستان منتفی شدن حمله نظامی آمریکا به ایران در واکنش به سرنگون شدن پهپاد آمریکایی در خلیج فارس توسط پدافند هوایی جمهوری اسلامی را این‌گونه روایت کرد: «خاطرتان هست زمانی که پهپاد آمریکایی را در آب‌های سرزمینی ایران در خلیج فارس سرنگون کردیم؟ آمریکایی‌ها ادعا داشتند این پهپاد در آب‌های بین‌المللی سرنگون شده. وقتی این خبر را شنیدم، فورا با آقای “عراقچی”، وزیر کنونی امور خارجه تماس گرفتم و گفتم باید به این ادعا پاسخی بدهیم. آقای عراقچی با ستاد‌کل تماس گرفت و تایید کردند که پهپاد در آب‌های ایران سرنگون شده است. نقشه‌ای که از موقعیت پهپاد داشتیم، شبیه نقاشی بچه‌ها بود، اما من همان را در توییتر منتشر کردم. این نقشه بچگانه به‌قدری “پمپئو” را عصبانی کرد که گفت ظریف در توییتر نقاشی بچه‌گانه می‌کشد. اما همین نقاشی ساده، توانست از بهانه‌ای برای جنگ جلوگیری کند.»
آیا دلیل انصراف آمریکا از حمله تلافی‌جویانه به ایران، توییت جواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه ایران، بود؟ آیا آمریکا به‌دلیل اثبات ورود غیرقانونی پهپاد آمریکایی به آب‌های سرزمینی ایران، از حمله تلافی‌جویانه منصرف شد؟ آیا آمریکا ادعاهای مقام‌های ایرانی مبنی‌بر انهدام پهپاد آمریکایی در حریم هوایی ایران را پذیرفت؟
«ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
جزیییاتی از انهدام پهپاد MQ-4C آمریکایی در خلیج فارس
پهپاد MQ-4C آمریکایی ساعت ۴:۰۵ صبح روز ۳۰خرداد۱۳۹۸ در خلیج فارس مورد اصابت موشک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت و منهدم شد. سپاه پاسداران پس‌از این عملیات با تهیه ویدیویی از اظهارات سردار «امیرعلی حاجی‌زاده»، اطلاعاتی درباره این پهپاد و نحوه انهدام آن منتشر کرد. در این ویدیو که نقشه مورد اشاره ظریف پشت سر سردار حاجی‌زاده نصب شده، فرمانده هوا و فضای سپاه پاسداران دلیل انهدام این پهپاد را، نقض حریم هوایی جمهوری اسلامی دانسته است. در اطلاعیه منتشره توسط سپاه پاسداران آمده: «این پهپاد MQ-4C مشهور به ترایتون که از مبد پایگاه ظفره در امارات متحده عربی به پرواز درآمده بود، پس از یک پرواز طولانی بر فراز آب‌های خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان، تا محدوده چابهار و در مجاورت مرز هوایی جمهوری اسلامی ایران، در مسیر بازگشت خود و در محدوده کوه مبارک در استان هرمزگان پس از تجاوز چند کیلومتری به مرزهای هوایی کشورمان مورد اصابت موشک سامانه پدافندی “سوم خرداد” نیروی هوافضای سپاه قرار گرفت و سرنگون شد.»
سردار حاجی زاده در این ویدیو توضیح می‌دهد که از طریق وزارت خارجه هشدارها نسبت به نقض حریم هوایی ایران توسط پهپاد آمریکایی داده شده بود و ما چاره‌ای جز انجام وظیفه برای حفاظت از کشورمان نداشتیم.
جواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه ایران ساعت ۱۰:۵۰ دقیقه شب ۲۰ژوئن۲۰۱۹، با انتشار توییتی، دلیل انهدام این پهپاد توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را ورود غیرقانونی این پهپاد به آب‌های سرزمینی ایران عنوان و با انتشار نقشه‌ای، به‌طور دقیق محل انهدام این پهپاد را نزدیکی کوه مبارک در استان هرمزگان عنوان کرد که تصویر آن در زیر قابل مشاهده است:
واکنش دولت ترامپ به انهدام پهپاد آمریکایی توسط سپاه پاسداران
اولین پرسش این بود که آیا آمریکا حریم هوایی ایران را نقض کرده است؟ پاسخ این پرسش می‌توانست مشروع بودن حمله ایران را تایید یا رد کند. اولین پاسخ آمریکا به این پرسش این بود که ما عملیاتی در این روز در حریم هوایی ایران نداشته‌ایم. فرماندهی مرکزی ایالات متحده در خاورمیانه (سنتکام) در اطلاعیه‌ای رسمی در ۲۰ژوئن۲۰۱۹ ادعای ایران مبنی‌بر ورود پهپاد آمریکایی به حریم هوایی ایران را رد کرد. سنتکام در این اطلاعیه همچنین مدل پهپاد منهدم شده را RQ-4A Global Hawk دانست.
ژنرال «جوزف گوستلا»، فرمانده نیروی هوایی سنتکام نیز، روز ۲۰ژوئن۲۰۱۹ در نشستی در پنتاگون گفت: «این حمله، تلاشی برای مختل کردن توانایی ما در نظارت بر منطقه پس از تهدیدات اخیر علیه کشتیرانی بین‌المللی و جریان آزاد تجارت است. گزارش‌های ایران مبنی‌بر اینکه این هواپیما در خاک ایران سرنگون شده، به‌طور قاطع نادرست است.»
این ادعا پس از بررسی‌های دقیق، حتی یک ماه بعد مجددا توسط آمریکایی‌ها تایید شد. یک ماه بعد، سنتکام ادعای مقام‌های ایران مبنی‌بر اعلام هشدار به پهپاد گلوبال هاوک که بر فراز تنگه هرمز ساقط شد را رد کرده و گفته: «بیش از دوازده هواپیمای نظامی ایالات متحده در روزی که ایران یک پهپاد RQ-4 گلوبال هاوک را بر فراز تنگه هرمز ساقط کرد، در حریم هوایی بین‌المللی نزدیک مرزهای ایران پرواز می‌کردند، اما برخلاف اظهارات مقامات ایرانی، ایالات متحده هیچ‌گونه “هشداری” پیش از ساقط کردن این پهپاد دریافت نکرده است.»
کاپیتان اوربان، سخنگو سنتکام، در پاسخ ایمیلی به Military.com گفته: «پس از تجزیه‌و‌تحلیل، مقامات سنتکام به این نتیجه رسیدند که در شش مورد مختلف، پدافند هوایی ایران، هواپیماها و پهپادهای ایالات متحده را از طریق کانال رادیویی بین‌المللی گارد مورد پرسش یا هشدار قرار داده‌اند که این موارد در ۱۲ ساعت قبل و بعد از ساقط کردن پهپاد رخ داده‌اند، هیچ‌کدام از این موارد توسط RQ-4 که در حریم هوایی بین‌المللی نزدیک تنگه هرمز ساقط شد، ضبط یا گزارش نشده‌اند. او تاکید کرده که نه پهپاد RQ-4 و نه هواپیمای P-8 که در مسیرهای پروازی مختلفی حرکت می‌کردند، در آن روز وارد حریم هوایی ایران نشده‌اند.
بنابراین، آنچه روشن است اینکه دلیل انصراف آمریکا از حمله تلافی‌جویانه به ایران ناشی از تردید از نقض حریم هوایی ایران توسط نیروی هوایی و دریایی آمریکا نبوده، چراکه سنتکام به‌عنوان فرمانده عملیاتی ارتش آمریکا در خاورمیانه، به‌طور رسمی این ادعا را رد کرده بود؛ اما چرایی این تصمیم را باید در استراتژی سیاست خارجی رییس‌جمهور وقت آمریکا جست‌وجو کرد.
ترامپ و استراتژی خروج از جنگ‌های بی‌پایان
چند سناتور جمهوری‌خواه، روز ۲۰ژوئن۲۰۱۹ و ساعاتی پس از این عملیات، با اشاره به اقدام ایران در حمله تحریک‌آمیز به دو نفتکش تجاری در آب‌های بین‌المللی که دو هفته قبل از سقوط پهپاد آمریکایی صورت گرفته بود، خواستار پاسخ سنجیده آمریکا به ایران شدند.
همان روز اما «سی‌ان‌ان» به نقل از یک مقام ارشد کاخ سفید گزارش داد که بین «جان بولتون» و ترامپ بر سر نوع واکنش آمریکا به اقدام ایران اختلاف‌نظر وجود دارد. بولتون خواهان حمله نظامی به ایران و ترامپ مخالف این حمله است و پمپئو، وزیر وقت امور خارجه، در نقش میانجی می‌کوشد اختلافات را تعدیل کند.
آن‌گونه که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا اعلام کرده، او دستور حمله به سه سایت موشکی ایران را صادر کرده بود، ولی ده دقیقه قبل از آغاز عملیات دستور را کنسل کرده، چراکه وقتی از یکی از فرماندهان نظامی پرسیده در این حمله چند نفر کشته می‌شوند، او پاسخ داده حدود ۱۵۰ نفر کشته خواهند شد. ترامپ گفته من این را نمی‌خواستم، چون این واکنش مناسبی به سقوط پهپادی که هیچ سرنشینی نداشت، نبود.
به نظر، آنچه ترامپ را از حمله نظامی به ایران منصرف کرد، تحلیلی است که پنتاگون به ترامپ ارائه کرده و یک مقام ارشد آمریکا آن را در اختیار سی‌ان‌ان گذاشته است. سی‌ان‌ان به نقل از ژنرال «جوزف دانفورد»، رییس ستاد مشترک ارتش، نوشته: «سیاست ارتش “حفظ خط باریک دفاع و بازدارندگی بدون تحریک به اقدام” است، به همین دلیل نیروی نظامی محدودی به منطقه اعزام شده بود، چراکه ارتش معتقد است حمله نظامی آمریکا به ایران اگر با هدف توقف برنامه هسته‌ای ایران صورت گیرد، باید بداند که این اقدام به تلاشی برای تغییر نظام نیاز دارد، که کاری دشوار است و اگر تنها هدف پاسخی به اقدام تحریک آمیز ایران باشد، واکنش بعدی ایران قابل پیش‌بینی نیست و می‌تواند آمریکا را وارد یک جنگ تمام عیار کند؛ چیزی که دونالد ترامپ از آن به شدت پرهیز داشت.»
از سوی دیگر، این اتفاق زمانی روی داد که استراتژی آمریکا به رهبری ترامپ، بر کاهش نیروهای نظامی آمریکا در منطقه، به‌ویژه در عراق و افغانستان و وارد نشدن به جنگ‌هایی بی‌پایان خاورمیانه اعلام شده بود. به همین دلیل، ترامپ در واکنش به ساقط شدن پهپاد آمریکایی در خلیج فارس گفت: «مشاوران تندرو او را به سمت جنگ سوق نمی‌دهند، چراکه من گفته‌ام می‌خواهم از این جنگ‌های بی‌پایان بیرون بیایم. من بر این موضوع کمپین کرده‌ام و می‌خواهم بیرون بیایم.»
در واقع ترامپ ضمن اینکه حمله به ایران را برخلاف استراتژی خروج از عراق و افغانستان عنوان کرده، آن را برخلاف ایده کلی خود برای بیرون آمدن آمریکا از جنگ‌های بی‌پایان می‌دانست و به همین دلیل هم در برابر جان بولتون، مشاور امنیت ملی خود که او را به جنگ تشویق می‌کرد ایستاد و حتی کمتر از دو ماه بعد، مجبور شد او را برکنار کند.
تمام اظهارات دونالد ترامپ، رییس‌جمهور وقت آمریکا نشان می‌دهد که او برخلاف مشاور امنیت ملی خود، قائل به حمله نظامی به ایران نبود و تلاش می‌کرد مساله را یک ضربه اقتصادی و کم‌اثر عنوان کند تا مجبور به حمله نظامی نباشد.
او حتی در یک اظهار‌نظر، عملیات ایران را یک اشتباه خواند و گفت: «احتمالا ایران اشتباه کرده است. تصور می‌کنم که یک ژنرال یا کسی مرتکب اشتباه شده و آن پهپاد را سرنگون کرده است.» پس از این اظهار‌نظر، «نانسی پلوسی»، رییس وقت مجلس نمایندگان آمریکا نیز گفت: «فکر نمی‌کنم رییس‌جمهور ترامپ بخواهد وارد جنگ با ایران شود.» نهایتا اینکه وقتی ترامپ در برابر این پرسش «نیوزویک» قرار گرفت که آیا به ایران حمله نظامی می‌کند، گفت: «من این را نمی‌گویم. اصلا نمی‌توانم چنین چیزی بگویم.»
جمع‌بندی
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی ریاست جمهوری مدعی است: «وقتی پهپاد آمریکایی را زدیم، توییت من مانع جنگ شد.» او به توییتی اشاره دارد که پس از انهدام پهپاد آمریکایی منتشر و در آن با انتشار نقشه‌ای که با دست طراحی شده بود، نشان می‌داد این پهپاد در حریم هوایی ایران و در آب‌های سرزمینی، مورد هدف موشک ایرانی قرار گرفته است.
بررسی‌های ایران‌وایر نشان می‌دهد که توییت جواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه ایران و استناد به قوانین بین‌المللی و دفاع مشروع در مدیریت تنش می‌تواند بی‌تاثیر نبوده باشد، ولی قطعا دلیل اصلی در انصراف آمریکا از حمله تلافی‌جویانه به ایران را نه این توییت، بلکه در استراتژی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور وقت آمریکا در خارج کردن آمریکا از آنچه آن را «جنگ های بی‌پایان» می‌خواند باید جست‌وجو کرد.
اخبار منتشره از مذاکرات پیچیده مقام‌های عالی نظامی در کاخ سفید در روز عملیات، نشان می‌دهد که ترامپ دستور حمله به ایران را صادر می‌کند، ولی ده دقیقه به آغاز عملیات آن را لغو می‌کند، چون آن را برخلاف سیاست وارد نشدن آمریکا به یک جنگ دیگر در خاورمیانه، می‌داند.
آن‌گونه که رسانه‌های معتبر آمریکایی از مقام‌های نظامی این کشور منتشر کرده‌اند، ارتش در ارائه تحلیلی به رییس‌جمهور ترامپ اعلام می‌کند این حمله حدود ۱۵۰ کشته خواهد داشت و واکنش ایران به این حمله غیرقابل پیش‌بینی است و می‌تواند آمریکا را به جنگ تازه‌ای در منطقه وارد کند.
بنابراین به نظر می‌رسد ترامپ وقتی خود را در برابر این تحلیل دید، تصمیم گرفت آمریکا را وارد جنگ با ایران نکند و حتی مجبور شد جان بولتون، مشاور امنیت ملی خود را برکنار کند، ولی زیر بار جنگ تازه‌ای نرود. از‌این‌رو، ایران وایر به ادعای جواد ظریف، معاون راهبردی دولت «مسعود پزشکیان»، مبنی‌بر اینکه «وقتی پهپاد آمریکایی را زدیم، توییت من مانع جنگ شد»، نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.
حقیقت ندارد: اظهار دروغی است درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.