صبح امروز ایجاد فرونشستی به مساحت ۸ متر و عمق ۲/۵ متر در پارگینگ یک مجتمع مسکونی در محله قیطریه تهران دو اتومبیل را بلعید. فرونشست در ایران به محدوده درون شهرها رسیده و به تهدیدی برای جان شهروندان تبدیل شده است.
رسانه‌های داخلی از ایجاد یک فرونشست در پارکینگ یک مجتمع مسکونی در محله قیطریه تهران خبر داده‌اند. جلال ملکی، سخنگوی آتش نشانی تهران درباره این حادثه توضیح داده که یک ساختمان مسکونی ۵ طبقه در طبقه منفی یک، قسمت یکی از دهانه‌های پارکینگ، به وسعت حدوداً ۷ یا ۸ متر به عمق تقریبی ۲/۵ متر فروکش کرده و تخریب شده بود.
سخنگوی آتش نشانی تهران گفته که دو دستگاه خودرو یک دستگاه مزدا-۳ تقریباً کامل داخل گودال سقوط کرده و یک دستگاه ال-۹۰ هم در حالت معلق و در آستانه سقوط کامل بود.
جلال ملکی افزوده که «آتش‌نشانان با استفاده از تجهیزات موجود و با استفاده از وینچ خودرو نجات و همچنین نصب کارگاه روی قسمت پارکینگ بالایی و استفاده از جرثقیل دستی یا تیفور و سایر تجهیزات موجود هر دو خودرو را مهار کردند و با احتیاط کامل خارج کردند.»
ماه گذشته نیز بخشی از دیوار «امامزاده اسماعیل» در محله چیذر تهران ریزش کرد. پنجم امرداد امسال در مسیر شمال به جنوب خیابان ولیعصر جنب میدان ونک، فرونشست ناگهانی از نوع فروریزش های طولی رخ داد که این حادثه، یک مصدوم داشت. در اواسط دهه ۱۳۹۰ فروریزش بزرگی در منطقه شهران رخ داد و تا کنون حوادثی در خیابان پیامبر، میدان قیام، میدان محمدیه، خیابان مولوی روبروی بیمارستان «اکبرآبادی» سه راه خیام، ضلع شمالی میدان انقلاب نیز رخ داده است.
پژوهشکده مطالعات راهبردی وزارت علوم، نرخ فرونشست در استان تهران را سالانه ۱۸۰ میلیمتر اعلام کرد و از تهدید جدی پدیده فرونشست برای مناطق مختلف شهر تهران و از جمله بزرگراه‌های جنوب غربی تهران مانند آزادگان (فرونشست ۱۳ تا ۱۴ سانتیمتری) مناطق ۱۲، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۱ و چندین خط متروی تهران خبر داده است.
بر اساس گزارش این پژوهشکده «روزانه در برخی از نقاط جنوب تهران زمین تا ۱۴ میلیمتر فرو می‌نشیند در حالیکه زیرساخت‌ها و سازه‌هایی مانند مترو و فرودگاه در این مناطق فعال هستند.»
با اینهمه فروریزش‌ها در پایتخت که به تهدیدی جدی تبدیل شده تنها به علت فرونشست نیست و دلایل دیگری نیز در بروز این حوادث نقش داشته‌اند.
«فروریزش» به لحاظ «منشأ شکل گیری» با فرونشست تفاوت اساسی دارد بطوری که «نشت آب از لوله‌های آب شرب شهری» و همچنین «قنات‌های موجود در نقاط مختلف» دو عامل پدیده «فروریزش» هستند که اولی، کارگردان اصلی و مسبب نزدیک به نیمی از فروریزش‌های تهران محسوب می‌شود.
بر اساس تعریف یونسکو، پدیده «فرونشست زمین» عبارت است از «فروریزش و یا نشست سطح زمین» که به علت‌های متفاوت در «مقیاس بزرگ» رخ می‌دهد.
علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با روزنامه «اعتماد» گفته مسدود کردن مسیر جریان آب در قنات های تهران از طریق توسعه نامتوازن تهران، تراکم ساخت و ساز و بلندمرتبه سازی و همچنین احداث خطوط مترو در مسیر قنات های شهر به یک خطر جدی برای کل پایتخت تبدیل شده است.
وی تأکید کرده با وجود پررنگ شدن چنین خطری در سال های اخیر، هیچ بودجه ای برای سنجش این خطر و روش های پیشگیرانه و کنترل این خطر اختصاص نیافته است.
با اینهمه فرونشست به خطری جدی در ایران تبدیل شده که از جان انسان‌ها تا اماکن تاریخی و زیرساخت‌ها را هدف قرار می‌دهد.
طی روزهای گذشته مقامات آموزش و پرورش اصفهان نیز از تخلیه کامل ۴۲ مدرسه در این استان به دلیل تخریب ناشی از فرونشست خبر دادند.
دی ماه سال گذشته نیز مجید عبدالله، معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور خبر داده بود که پدیده فرونشست، ۲۸۵ مدرسه را در اصفهان تحت تاثیر قرار داده است.
پیش از این هم برخی دیگر از مقامات و کارشناسان در اصفهان از شرایط اضطراری شهری که آن را «نصف‌جهان» می‌خوانند، خبر داده بودند.
رضا اسلامی، کارشناس فرونشست به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفته که «آنچه باعث خواهد شد در آینده‌ای نه چندان دور اصفهان خالی از سکنه و به بیابان تبدیل شود، مخاطره فرونشست زمین است.
سازمان ملل از فرسایش خاک با عنوان «جذام زمین» یاد می‌کند و ایران در این شاخص رتبه اول در منطقه و سوم در دنیا است.
مهدی زارع رئیس سازمان نقشه‌برداری اعلام کرده که به غیر از استان گیلان تمام استانهای کشور درگیر فرونشست هستند و در واقع تمام کشور با فرونشست درگیر شده‌اند و در پهنه‌های مختلف ابعاد و نرخ فرونشست متفاوت از هم هستند.
رئیس سازمان نقشه‌برداری افزوده که ۱۱ درصد از کل مساحت ایران تحت اثر فرونشست قرار دارد و حدود ۳۹ میلیون نفر در ایران در مناطق مستعد این پدیده (فرونشست) زندگی می کنند.
مهدی زارع افزوده که تخمین زده می شود که حدود ۲۵ درصد مناطق شهری ایران از درجات مختلف فرونشست زمین رنج می برند و غالب شهرها و مناطقی که فرونشست زمین قابل توجهی را تجربه می کنند، در دشت های آبرفتی ساخته شده اند.
به گفته رئیس سازمان نقشه‌براری شدت فرونشست در استانهای مختلف متفاوت است، به طوری که نرخ فرونشست در برخی مناطق استانهای تهران و فارس سالانه بیش از ۴۰ سانتی‌متر است.
اگر چه از استان گیلان به عنوان تنها استانی که با فرونشست درگیر نیست نام برده می‌شود اما خبرهایی درباره پدیدار شدن آثار فرونشست در این استان نیز منتشر شده است.
محمدرضا حق‌بین مدیرکل مدیریت بحران گیلان اعلام کرده که بخشی از جاده مسیر روستایی مسیر روستای شیرنسا، کوره لاهیجان به اطاقور لنگرود دچار فرونشست شده و تا اطلاع بعدی مسدود و راه جایگزین وجود دارد که برای رفع مشکل حدود ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است.
پدیده فرونشست، پدیده‌ای ناگهانی نیست و از سالها پیش به صورت پیوسته و آرام دشت‌های ایران را یکی پس از دیگری درگیر کرده است. برداشت گسترده از منابع آب زیرزمینی در کنار سیاست‌های نادرست جمهوری اسلامی در مدیریت آب، از جمله سدسازی‌های غیراصولی، عامل اصلی تشدید فرونشست در ایران است. نادیده گرفتن گسترده شدن فرونشست در کشور از سوی مقامات جمهوری اسلامی، بحرانی را رقم زده که دیگر به راحتی نمی‌توان آثار مخرب آن را کنترل و مهار کرد.
مهدی زارع رئیس سازمان نقشه‌برداری نیز در یادداشتی که در روزنامه «هم‌میهن» به پدیده فرونشست در ایران پرداخته و نوشته فرونشست زمین تا سال ۱۴۰۳ حدود ۳/۵ درصد از مساحت ایران را تحت تاثیر قرار داده است که اگر مساحت دشت‌ها را حدود ۱۵ درصدِ مساحت کل درنظر بگیریم، حدود ۲۳ درصد از دشت‌های ایران – یک‌چهارم – درگیر فرونشست زمین هستند.
این کارشناس تأکید کرده که حدود ۱۰ درصد از دشت‌هایی که در آنها فرونشست زمین گزارش شده، دشت‌هایی هستند که با سرعت بیش از ۱۰ سانتی‌متر در سال در حال فرو رفتن است؛ حدود ۴۵ دشت بحرانی ایران از حدود ۴۰۰ دشت که در آنها فرونشست گزارش شده است.
استانهای تهران، اصفهان، فارس، خراسان رضوی و کرمان از مهمترین مناطقی است که بیشترین میزان فرونشست در آنها گزارش شده است. اولین گزارش فرونشست به دشت رفسنجان مربوط است که در سال ۱۳۵۶ فرونشست زمین در آن ثبت و گزارش شده و در بخش‌هایی از آن در سال ۱۴۰۲ فرونشست با ۳۷ سانتی‌متر در سال تجربه می‌شود.
استان البرز و شهرستان‌های ساوجبلاغ و نظرآباد به ترتیب ۲۹ و ۲۷ سانتی‌متر در سال فرونشست را تجربه می‌کنند. علت اصلی فرونشست زمین در ایران برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای مصارف آبیاری در کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری است. این امر منجر به تخلیه سفره‌های زیرزمینی و کاهش دسترسی به آب برای مصارف خانگی و کشاورزی شده است.
فرونشست زمین آثار تاریخی ایران از جمله میدان نقش‌جهان اصفهان، مساجد باستانی، تخت جمشید و مجموعه نقش رستم را نیز تحت تاثیر قرار داده است. فرونشست زمین بر زیرساخت‌های ایران از جمله فرودگاه‌ها، جاده‌ها و راه‌آهن نیز تأثیر گذاشته است.
براساس مشاهدات اخیر، در سال ۱۴۰۳ فرونشست در ۳۰۰ متری تخت جمشید و در فاصله ۱۰ تا ۱۵ متری نقش رستم رخ می‌دهد. علاوه بر این در سال ۱۴۰۳ نقش رستم به‌ویژه کعبه زرتشت در معرض نشست خاک دستی و تسطیح محوطه قرار گرفته است.