دفتر اداره کل اطلاعات روسیه در تهران تحت مدیریت سرهنگ ایگور دیومکین اداره می‌شود، که با پوشش مشاور علمی سفارت روسیه فعالیت می‌کند
سرگئی کانف در گزارشی که در نشریه اینسایدر منتشر شده است شرح می‌دهد که پس از فروپاشی رژیم بشار اسد، چگونه مرکز اصلی جاسوسی روسیه در خاورمیانه از سوریه به جمهوری اسلامی ایران منتقل شد. ایندیپندنت فارسی نمی‌تواند صحت این گزارش را به‌طور مستقل تایید کند.
روسیه در آغوش ایران
کانف می‌نویسد هرچند روابط میان روسیه و ایران سال‌ها در حال توسعه بود، مسکو در این نزدیکی محتاطانه عمل می‌کرد، زیرا نمی‌خواست روابط روسیه و اسرائیل را به خطر بیندازد. اما این وضعیت پس از حمله روسیه به اوکراین تغییر کرد، وقتی مسکو به‌دلیل تحریم‌ها منزوی شد و برای جبران کمبود تسلیحات با چالش مواجه شد.
در ژوییه ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین به ایران سفر کرد. پس از آن دیدار، ارتباط مجموعه‌ای از سرویس‌های اطلاعاتی روسیه– سرویس اطلاعات خارجی روسیه (SVR)، اداره کل اطلاعات (GRU) و سرویس پنجم سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB)ــ با جمهوری اسلامی افزایشی قابل‌ملاحظه داشت که این امر در افزایش پروازها مشهود بود.
این افزایش نه فقط در کمیت، بلکه در اهمیت نیز قابل توجه بود: جمهوری اسلامی کم‌کم پذیرای هیئت‌های عالی‌رتبه‌ای شد که در راس آن‌ها ژنرال‌های ارشد روسیه قرار داشتند. در اول اکتبر ۲۰۲۲، ژنرال سرگئی آفاناسیف، معاون رئیس اداره کل اطلاعات، در راس یک هیئت به تهران سفر کرد. این نخستین سفر آفاناسیف به ایران بود؛ اما پس از آن، او هر چند ماه یک‌بار به ایران سفر می‌کرد.
ژنرال آندری آوریانوف، رئیس یگان ۲۹۱۵۵، آفاناسیف را همراهی می‌کرد. آوریانوف به‌دلیل عملیات مسموم‌سازی سرگئی اسکریپال و امیلیان گبرف با نوویچوک، انفجار انبارهای تسلیحاتی در جمهوری چک و بلغارستان، و استفاده از سلاح‌های مایکروویو علیه دیپلمات‌های آمریکایی شهرت دارد. اکنون آوریانوف در اداره چهارم اداره کل اطلاعات مسئول عملیات روسیه در آفریقا و خاورمیانه است.
سومین عضو این هیئت، یک افسر اداره کل اطلاعات بود که پیش‌تر در دوشنبه ساکن بود. او با نام مستعار الکسی سوروکین سفر می‌کرد. از جزئیات مذاکرات آن‌ها اطلاعاتی در دست نیست، اما در نوامبر همان سال، یک هیئت روسی از تاتارستان از یک کارخانه مخفی ایرانی بازدید کرد که در زمینه مونتاژ پهپادهای جنگی فعالیت می‌کند.
اطلاعات مربوط به برنامه پهپادی جمهوری اسلامی را هکرهای شبکه پرانا (PRANA Network) فاش و مکاتبات محرمانه میان طرف‌های روسی و ایرانی را منتشر کردند. این پیام‌ها رابطه میان شرکت «تندر صحرا»، زیرمجموعه وزارت دفاع جمهوری اسلامی که تامین‌کننده پهپاد است، و طرف روسی دریافت‌کننده از تاتارستان را نشان می‌دهد.
در نتیجه مذاکرات بین طرفین، توافقی حاصل شد تا متخصصان روس در ایران آموزش ببینند و قطعات لازم برای مونتاژ پهپاد در روسیه در کارخانه‌ای در الابوگا تامین شود.
برای محرمانه حفظ شدن موضوع، برای پهپادها از کد «کاتر» و برای ایران از کد «بلاروس» استفاده می‌شد.
طرف روس این قرارداد جی‌اس‌سی منطقه ویژه اقتصادی الابوگا برای تولید صنعتی، با نمایندگی تیمور شگیوالیف، مدیرعامل این مجموعه، و همچنین ال‌ال‌سی الابوگا ماشینری، با نمایندگی نیکلای آفتاپوف، بود.
طرف ایرانی که این قرارداد را امضا کرد حسین بخشایش، مدیرعامل تندر صحرا، بود. بنا بر گزارش وزارت خزانه‌داری آمریکا، بخشایش در دور زدن تحریم‌ها و تجارت با ونزوئلا، هند و چین نقش داشته است، که همین امر باعث شد نام او در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار بگیرد.
مکاتباتی که هکرها افشا کردند نشان می‌دهد که بخشی از معامله تامین پهپاد به‌عنوان بازپرداخت یک بدهی ساختگی ۱۰۴ میلیون دلاری میان الابوگا ماشینری و تندر صحرا بود. اما این پرداخت نه به‌صورت پول نقد، بلکه در قالب شمش‌های طلا انجام شد.
در نوامبر ۲۰۲۴، اتحادیه اروپا تحریم‌هایی علیه شرکت‌های کشتیرانی روسی اعمال کرد که در حمل‌ونقل پهپادها و موشک‌های ایرانی به روسیه از طریق دریای خزر نقش داشتند. این شرکت‌ها پیش‌تر در حمل محموله‌های خودرو، قطعات هواپیما، میوه و خشکبار از ایران فعالیت داشتند و درآمدی به‌نسبت اندک داشتند. اما در سال ۲۰۲۳، سود آن‌ها ناگهانی ۷۵ تا ۸۰ درصد افزایش یافت.
نویسنده مقاله در ادامه می‌افزاید کاملا مشخص است که برنامه پهپادی تنها بخشی از مذاکرات بود، زیرا افسران رده بالای اداره کل اطلاعات همچنان به سفرهای مکرر به ایران ادامه دادند؛ از جمله آندری فئودوروف، رئیس اطلاعات راهبردی اداره کل اطلاعات و افسر سابق روسیه در مراکش؛ ایوان کاسیاننکو، معاون آوریانوف، که پیش‌تر بر عملیات‌های تروریستی علیه شهروندان آمریکایی نظارت داشت.
اما فقط مقام‌های اداره کل اطلاعات نبودند که به ایران سفر کردند. نیکولای پاتروشف، دبیر وقت شورای امنیت روسیه، نیز به ایران سفر کرد و سفر او در نوامبر ۲۰۲۲ تایید رسمی شد، هرچند جزئیاتی در این‌باره ارائه نشد. مقام‌های رده‌بالای سرویس امنیت فدرال روسیه از جمله سرگئی بسدا، رئیس وقت سرویس پنجم امنیت فدرال، همراه همکارانش، ولادیمیر بوگدانوف و رومن ماناکوف، نیز به ایران سفر کردند.
سرگئی ناریشکین، رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه، به‌صراحت توسعه همکاری‌های اطلاعاتی میان دو کشور را تایید کرد و گفت: «ما همکاری گسترده‌ای با همکاران ایرانی‌مان داریم. چندین سازمان اطلاعاتی ایران با ما همکاری می‌کنند؛ و این همکاری ساختارمند شده است و آینده روشنی دارد.»
ناظر روسیه در ایران
دو منبع اطلاعاتی تایید کرده‌اند که دفتر اداره کل اطلاعات روسیه در تهران تحت مدیریت سرهنگ ایگور دیومکین اداره می‌شود، که با پوشش مشاور علمی سفارت روسیه فعالیت می‌کند. هیچ تردیدی در مورد ارتباط دیومکین با اداره کل اطلاعات وجود ندارد؛ او در آکادمی دیپلماتیک نظامی اداره کل اطلاعات تحصیل کرده است و محل اقامت خانواده‌اش در خوابگاه اداره کل اطلاعات در خیابان ولوکولامسکی مسکو ثبت شده است.
به گفته یک منبع دیپلماتیک در سفارت روسیه، دیومکین مدام بین تهران، پایگاه نیروی هوایی ایران در همدان و بندر امیرآباد، که قطعات پهپادها و موشک‌های فاتح و فتح از آن‌جا به روسیه ارسال می‌شوند، در رفت‌وآمد است.
پیش از این، دیومکین در قالب ماموریت‌های وزارت توسعه اقتصادی روسیه سفرهای متعددی به ایران داشت. تصاویر رسانه‌ای نیز او را در موقعیت‌های مختلف از جمله استقبال از ولادیمیر پوتین در فرودگاه تهران در کنار ایگور سچین، حضور در نشست شورای تجاری روسیه و ایران، نشستن در کابین یک نمایشگاه هوایی ایران، و شرکت در یک نشست علمی با عنوان «از خزر تا خلیج فارس: در مسیر آفاناسی نیکیتین» نشان می‌دهند.
به گفته این منبع آگاه، دیومکین دفتری خصوصی داخل سفارت دارد که دسترسی به آن به‌شدت محدود است، و همچنین اقامتگاهی تابستانی در منطقه زرگنده تهران در اختیار دارد.
تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴ و حملات هوایی تلافی‌جویانه اسرائیل به اهداف نظامی ایران، تعداد کارکنان سفارت روسیه حدود ۲۰۰ نفر بود، اما پس از تشدید تنش‌ها در خاورمیانه، حضور دیپلمات‌های روسیه در این مجموعه کاهشی محسوس داشت.
یکی از کارکنان فنی سفارت که نخواست نامش فاش شود، گفت: «اعزام به ایران عملا نوعی تبعید محسوب می‌شود.» او در ادامه افزود: «محدودیت‌های پوشش اسلامی همه جا هست، شهر به‌شدت آلوده است، سواحل تفکیک جنسیتی شده‌اند، جایی برای تفریح وجود ندارد، و مصرف الکل ممنوع است.»
او همچنین اشاره کرد: «برخی منابع مورد نیاز را مامور سرویس امنیت فدرال [ادوارد اونکو از سرویس پنجم] و همچنین پدره آیدار‌ــ که نام واقعی‌اش پدر الکساندر است‌ــ مخفیانه تهیه و انبار می‌کنند. گاهی سراغ فروشندگان بومی می‌رویم تا شراب خانگی بخریم، اما مواردی از مسمومیت و برخورد با پلیس محلی نیز داشته‌ایم.»
تاجرانی که تاجر عادی نیستند
چهار افسر اداره کل اطلاعات تحت فرمان ایگور دیومکین، رئیس دفتر اداره کل اطلاعات در تهران، فعالیت می‌کنند: سرهنگ دیمیتری کووشینوف (که در سال ۲۰۲۰ وارد تهران شد)، سرهنگ یوگنی بلوکونف، و دو سرهنگ دوم، ماکسیم کوتسنکو و یولی دریابین.
از اوت ۲۰۲۳، دریابین در زمینه سامانه‌های پدافند هوایی به ایران مشاوره می‌دهد؛ اما با توجه به حملات هوایی اسرائیل به ایران، به نظر می‌رسد که توصیه‌های این افسر اداره کل اطلاعات چندان موثر نبوده است.
دیومکین اغلب کنار ولادیمیر اوبیدنوف، نماینده افتخاری اتاق بازرگانی و صنایع روسیه در ایران، و معاونش، ویاچسلاو یوواچف، مشاهده شده است.
در مسکو، اوبیدنوف و یوواچف مرتب به دفتر محمد حزار، مدیرعامل میر بیزنس بانک که در معامله «طلا در ازای پهپاد» نقش داشت، رفت‌وآمد دارند. بر اساس این قرارداد، پهپادهای جنگی در اختیار روسیه قرار گرفت.
هر دو روس خود را تاجر و متخصص امور گمرکی معرفی می‌کنند. اما سرهنگ بازنشسته اوبیدنوف در واقع فارغ‌التحصیل مدرسه عالی فرماندهی و مهندسی نیروهای موشکی راهبردی روستوف بوده و تا سال ۲۰۰۳ در اداره کل اطلاعات خدمت کرده است.
یوواچف، معاون اوبیدنوف، نیز یک افسر سابق نیروی موشکی و فارغ‌التحصیل مدرسه عالی فرماندهی و مهندسی نیروهای موشکی راهبردی سرپوخوف است.
اینسایدر با اوبیدنوف تماس گرفته بود تا نظر او را جویا شود، اما پاسخی دریافت نکرد.