اگر اتفاق خاصی نیفتاد، احتمالا تا دو، سه هفته دیگر دولت لایحه بودجه ۹۸ را به مجلس می‌دهد. بودجه‌ای که باسال‌های گذشته یک تفاوت بسیار عمده دارد. بودجه ۹۸ مهم‌ترین سند اقتصادی و مالی است که بعد از تحریم‌ها تهیه و ارائه می‌شود؛ اما سوال مهم اینجا است که این سند مالی تا چه اندازه تحت تاثیر تحریم‌ها است؛ تحریم‌هایی که منابع مهم درآمدی دولت را هدف قرار داده است.
حتی خوش‌بین‌ترین هوادارن جمهوری اسلامی ایران هم که با تاکید از بی‌اثری تحریم‌ها سخن می‌گویند، تردیدی ندارند که درآمدهای دولت در روزها و ماه‌های پیش رو کاهش چشمگیری خواهد داشت، کما آنکه آمارها نشان می‌دهند حتی پیش از آغاز تحریم‌ها هم دولت در نیمه اول سال ۹۷، با کسری شدید بودجه مواجه شده است.
علی رنجی‌پور, ایران‌وایر:
دخل خالی دولت
آخرین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد تا آخر شهریور بیش از ۳۸ هزار میلیارد تومان پولی که دولت روی آن حساب کرده بود، محقق نشده است، این در حالی است که میزان صرفه‌جویی در هزینه‌ها کمتر از ۲۴ هزار میلیارد تومان است. به تعبیری یک چهارم منابع درآمدی که دولت پیش‌بینی کرده بود محقق نشده، در حالی که کل صرفه‌جویی دولت در هزینه‌ها حدود ۱۳درصد بوده است.
مقایسه آمار امسال با پارسال نشان می‌دهد میزان عدم تحقق درآمد دو برابر پارسال است. این در حالی است که درآمدهای نفتی ایران نزدیک ۱۲ هزار میلیارد تومان بیشتر از پیش‌بینی بودجه بوده است.
دولت در لایحه بودجه ۹۷ پیش‌بینی کرده بود هر بشکه نفت را ۵۵ دلار بفروشد و هر دلار را به قیمت ۳۸۵۰ تومان به ریال تبدیل کند. در حالی که بر اساس گزارش‌های اوپک، متوسط قیمت نفت سنگین ایران در سال ۲۰۱۸، نزدیک ۷۰ دلار بوده است. یعنی هم دولت نفت را گران‌تر فروخته و هم آن را به قیمت بالاتری (دست کم ۴۲۰۰ تومان) به ریال تبدیل کرده است.
اما از آن سو سایر درآمدها کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. از ۱۱۰هزار میلیارد تومانی که دولت خیال می‌کرد از طریق مالیات و سایر درآمدها به دست بیاورد، فقط ۶۳ میلیارد تومان نقد شده است، این در حالی است که پارسال ۹۶ درصد درآمدهای غیرنفتی دولت به حساب خزانه واریز شده بود.
دولت عائله‌وار
یک مثال قدیمی می‌گوید چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن. اما این مثال برای دولت روحانی امسال مصداق نداشته است. کل صرفه‌جویی دولت در نیمه اول سال در بودجه جاری کمتر از ۱۹ هزار و در بودجه عمرانی کمتر از ۵ هزار میلیارد تومان بوده است.
البته جدا از ریخت‌وپاش‌ها بخش عمده‌ای از بودجه جاری صرف پرداخت حقوق و دستمزد کارمندان دولت، بازنشستگان و هزینه‌های ضروری می‌شود. دولت به هر قیمتی است باید آن را جور کند؛ ولو ناگزیر به رفتن زیر بار بدهی‌های سنگین، خدای نکرده دستکاری نرخ ارز یا حتی چاپ پول شود. البته که دود همه این کارها عاقبت به چشم مردم و خود دولت می‌رود. هر کدام از این کارها به مثابه خودکشی تورمی است و دولت و مردم را از این وضعیت بدی که در آن گرفتار شده‌اند، به وضع بدتری می‌کشاند.
تعبیر خواب نفت ۸۰ دلاری
واقعیت این است که چشم‌انداز روشنی حتی برای این ماه‌های باقی مانده سال ۹۷ وجود ندارد. چه برسد سال ۹۸ که حتما درآمدهای دولت از این هم بیشتر شکننده خواهد بود.
محمدرضا نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه اخیرا گفته در بودجه سال ۹۸، قیمت نفت کمتر از ۷۰ دلار در نظر گرفته شده است. برخی رسانه‌ها روی عدد ۶۵ دلار گمانه‌زنی کرده‌اند، این در حالی است، بر خلاف پیش‌بینی‌ها، قیمت نفت رو به کاهش گذاشته است. قیمت نفت اوپک روز جمعه دوم آذر ماه به ۶۲ دلار رسیده که به نسبت هفته‌های گذشته کاهش چشمگیری دارد.
با این همه چالش اصلی ایران برای سال آینده نه قیمت نفت، بلکه فروش نفت است. حتی خوش‌بینانه‌ترین افراد هم گمان نمی‌کنند ایران بتواند در ماه‌های آینده بیش از یک میلیون بشکه نفت بفروشد.
اسحاق جهانگیری حدود یک ماه پیش گفته بود، نباید صادرات نفت ما از یک میلیون بشکه در روز کمتر شود. اگر یک میلیون را ۸۰ دلار بفروشیم درآمد آن کافی است. اما نکته اینجا است که اولا به نظر نمی‌رسد که نفت ۸۰ دلار بماند و دوم هم اثر تحریم‌ها فقط کاهش صادرات نفت نیست، کما این که همین الان هم خود را به شکل کاهش درآمدهای غیرنفتی نشان داده است. بدیهی است وقتی تحت تاثیر تحریم‌ها و کاهش درآمدهای نفتی دولت، رکود در کشور عمیق می‌شود، در نتیجه درآمدهای مالیاتی هم کاهش پیدا می‌کنند.
دوز تزریق نفت
اقتصاد ایران عین معتادی است که باید به طور منظم دُز بالای نفت به آن تزریق شود. تا الان همه روش‌ها برای ترک اعتیاد نفت بی‌اثر مانده است، از جمله روش تکراری کم کردن دوز تزریق به این صورت که هر سال دولت درصد بیشتری از پول نفت را به حساب صندوق توسعه ملی بریزد و از آنجا آن را صرف تقویت زیرساخت‌ها و طرح‌های کلان کند. سهم صندوق توسعه ملی از نفت در بودجه امسال ۳۲ درصد بوده است. در بودجه سال ۹۶ این سهم ۳۰ درصد و در بودجه ۹۵ معادل ۲۰درصد بوده است. البته بخشی از منابع به بودجه برمی‌گردد، اما در بخش منابع مالی محاسبه می‌شود و در جمع درآمدها و منابع نفتی حساب نمی‌شود. ۱۴.۵درصد هم به صورت اتوماتیک و به عنوان هزینه تولید به حساب شرکت ملی نفت می‌رود. ۳ درصد هم که خرج مناطق محروم و نفت‌خیز است که البته جزو منابع بودجه به حساب می‌آید.
با این حساب اگر فرض کنیم امسال سهم صندوق ملی، طبق قانون برنامه توسعه ۳۴درصد شود، نزدیک نیمی از درآمد نفت از بودجه خارج می‌شود.
با این حساب اگر فرض کنیم که سال آینده دولت ایران در روز یک میلیون بشکه نفت بفروشد و آن را بشکه‌ای ۶۵ دلار هم بفروشد، کل درآمد نفتی‌اش در سال آینده کمتر از ۲۴میلیارد دلار خواهد بود، این در حالی است که دولت امسال روی حدود ۴۳میلیارد دلار درآمد نفتی حساب باز کرده بود. با این حساب اگر دولت بخواهد فقط در حد پارسال درآمد نفتی پیش‌بینی کند، باید قیمت رسمی دلار را ۱/۸ برابر پارسال و حدود ۷هزار تومان فرض کند.
اما آیا چنین چیزی ممکن است؟ با توجه به تاکید مقام‌های دولت مبنی بر ثابت نگه داشتن نرخ ارز برای تامین کالاهای اساسی هیچ نشانه‌ای از افزایش رسمی قیمت ارز به چشم نمی‌خورد.
