از ماجرای واردات سیگار با ارز دولتی چه می‌دانیم؟

By | ۱۳۹۸-۰۴-۰۱

یکی از نخستین خبرهای داغ هفته‌ای که گذشت، خبر واردات کاغذ سیگار با ارز ۴۲۰۰ تومانی بود. روز ۲۵ خرداد ۹۸، علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت در یک نشست خبریمدعی شد، ۱۶ میلیون دلار ارز دولتی به قیمت ۴۲۰۰ تومان صرف واردات کاغذ سیگار شده و بیش از ۱۷۰ میلیون دلار هم  برای واردات توتون ارز نیمایی اختصاص پیدا کرده است. علیرضا رئیسی از «مافیای قدرتمند دخانیات» سخن گفته بود که با اعمال نفوذ راه وزارت بهداشت را برای مبارزه با سیگار و قلیان سد می‌کند؛ مافیایی که می‌تواند یک هفته‌ای ابلاغیه ممنوعیت واردات تنباکو را باطل کند، یا جلوی اجرای حکم دیوان عدالت اداری را بگیرد.

اما آیا واردات کاغذ سیگار با ارز دولتی یا استفاده از ۱۷۰ میلیون دلار ارز نیمایی هم کار غیرقانونی و اعمال نفوذ مافیا است یا فضاسازی وزارت بهداشت در مقابله و مجادله سابقه‌دار با صنعت دخانیات ایران است؟

سال‌ها است جنگ و جدال لفظی میان مسئولان وزارت بهداشت و دست‌اندراران صنعت دخانیات در ایران وجود دارد. از وزارت بهداشتی‌ها برای کاهش دخانیات باید هزینه مصرف سیگار را بالا برد که این کار با وضع مالیات و تعرفه‌های سنگین ممکن است. از سوی دیگر دخانیاتی‌ها مقاومت می‌کنند و معتقدند وزارت بهداشت به جای مصرف سیگار، صنعت سیگار را هدف قرار داده است.
ایران‌وایر:علی رنجی‌پور

آذر پارسال وقتی که دوباره بحث ارز نیمایی واردات سیگار و مواد اولیه آن مطرح شده بود، محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان سیگار در یک نشست خبری گفته بود:

«متاسفانه اخیرا یکی از مسئولان وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای عنوان کرده که شرکت‌های دخانی نباید ارز نیمایی دریافت کنند و باید ارزشان را از بازار آزاد تهیه کنند. این در حالی است که دولت اعلام کرده، واحدهای تولیدی و صنعتی تنها از دو مسیر ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی و ارز نیمایی، قادر به تامین ارز مورد نیاز خود هستند و راه سومی برای تامین ارز در نظر گرفته نشده است … تصور کنید اگر صنعت دخانیات اجازه نیابد  ارز خود را از بازار نیمایی تهیه کند و اجباراً وارد بازار آزاد شویم با این حجم تقاضای ارز، چه بلایی بر سر بازار آزاد خواهد آمد؟ و چه کسی پاسخگو است؟ ما تعجب می‌کنیم که یک وزارتخانه چنین پیشنهادی برای تامین ارز یک صنعت قانونی در کشور داده است… متاسفانه در کشور ما مبارزه با مصرف دخانیات با مبارزه با صنعت دخانیات اشتباه گرفته شده و تجربه نشان داده که سیاست‌گذاری‌ها در این بخش به هیچ وجه موفق نبوده و کاهش مصرف را به دنبال نداشته است».

به گفته او با کاهش تولید و واردات رسمی و در نتیجه گران‌تر شدن سیگار، مصرف کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه کار قاچاقچیان رونق می‌گیرد و خلاء به وجود آمده را قاچاق پر می‌کند.

 

از واردات کاغذ سیگار با ارز دولتی چه می‌دانیم؟

از اول تابستان پارسال و پس از هرج و مرج ارزی بهار ۹۷، دولت تلاش کرد با دسته‌بندی و اولویت‌بندی واردات، جلوی بحرانی‌تر شدن اوضاع را بگیرد. اول تیر ۹۷ رسانه‌های ایران لیست سه‌گانه‌ای را با عنوان «کالاهای اساسی»، «کالاهای واسطه‌ای» و «کالاهای مصرفی» منتشر کردند.

در گروه اول کالاهای اساسی از قبیل مانند گندم، روغن، برنج، نهاده‌های دامی، حبوبات و… قرار داشتند که بنا بود ارز دلار به قیمت ۳۸۰۰ تومان (دلار ۴۲۰۰ تومانی به علاوه ۴۰۰ تومان یارانه» برای آنها تامین شود.

گروه دوم این کالاها که شامل مواد اولیه، ماشین‌آلات و… بودند که بنا بر آن بود ارز آنها در سامانه نیما و از کانال دلارهای صادراتی پتروشیمی، فولاد و مواد معدنی و سامانه نیما تامین شود. آن زمان قرار بود قیمت دلار در سامانه نیما ۴۲۰۰ تومان باشد.

دسته سوم هم کالاهای مصرفی بودند که در دو فهرست بالا قرار نداشتند و قرار بود ارز آنها خارج از سامانه نیما تامین شود.

اما کاغذ سیگار در کدام فهرست قرار داشت؟

تحقیقات ما روی داده‌های آماری گمرک ایران در سال ۹۶، نشان می‌دهد، کاغذ سیگار عمدتا با دو کد تعرفه گمرکی ۴۸۱۳۲۰۰۰ و ۴۸۱۳۱۰۰۰ وارد می‌شود.

عنوان ردیف اول «کاغذ رول به عرض ۵ سانتی‌متر» و  «کاغذ به شکل دفترچه یا لوله» و عنوان دومی وارد می‌شود. حجم واردات اولی ۵.۶ و دومی ۸.۴ میلیون دلار در سال ۹۶ بوده است.

در فهرست اولویت‌های ارزی، کاغذ رول ۵ سانتی در لیست دوم، یعنی مواد اولیه و کالاهای واسطه و کاغذ به شکل دفترچه یا لوله به همراه واردات انواع توتون و تنباکو و سیگار، در لیست سوم، یعنی کالاهای مصرفی قرار داشت.

با این اوصاف از همان زمان اولویت‌بندی ارزی، کاغذ سیگار در فهرست کالاهای اساسی قرار نداشته و ارز آن باید از سامانه نیما یا بازار آزاد تهیه می‌شده است.

البته در فاصله ۲۱ فروردین تا زمان اولویت‌بندی کاغذ سیگار هم مانند سایر کالاهای وارداتی با ارز دولتی انجام می‌شده، پس از آن هم تا زمانی که ارز نیما به قیمت ۴۲۰۰ تومان ارائه می‌شده این روند ادامه داشته، اما پس از آن اگر کاغذ سیگار با ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی وارد ایران شده باشد، قطعا خلاف قانون بوده است.

معاون وزیر بهداشت هیچ سندی برای گفته خود ارائه نکرده، هیچ مدرکی هم در تایید یا رد قطعی ادعای او وجود ندارد، اما می‌توان اعداد و ارقام ارائه شده از سوی او را با آخرین آمارهای گمرک ایران مقایسه کرد.

 

آمار واردات سیگار به کشور چقدر است؟

آخرین آمار تفصیلی موجود در سایت گمرک، مربوط به سال ۹۶ است. هنوز جزئیات صادرات و واردات سال ۹۷ منتشر نشده، اما مرور اطلاعات سال ۹۶ می‌توان به ترسیم تصویری از واقعیت کمک کند.

منبع: گمرک ایران

 

چنانکه مشخص است حجم کل واردات کاغذ سیگار در سال ۱۳۹۶ که از نظر تجاری و اقتصادی نسبتا سال پررونقی بوده است، ۱۴ میلیون دلار بوده است. از این میان ارزش واردات کاغذ رول ۵ سانتی که در دوره‌ای در فهرست کالاهای وارداتی نیمایی بوده، بیش از ۵.۵ میلیون دلار نیست.

با این حساب بعید به نظر می‌رسد که حجم واردات کاغذ سیگار در سال ۹۷ به طور طبیعی به ۱۶ میلیون دلار رسیده باشد، مگر اینکه زد و بندهایی پشت پرده باشد.

از سوی دیگر توتون و تنباکو و سیگار هم از ابتدا در فهرست کالاهای مصرفی قرار داشته‌اند و حساب آنها از ارز دولتی و ارز نیمایی سوا بوده است. حجم واردات انواع توتون و تنباکو و سیگار در سال ۹۶ نزدیک به ۲۱۱ میلیون دلار بوده است. با این اوصاف اگر میزان واردات در سال ۹۷ به ۱۷۰ میلیون دلار ادعایی معاون وزیر بهداشت رسیده باشد، چندان جای تعجب نیست.

 

چه کسانی سیگار و توتون و تنباکو وارد می‌کنند؟

در سایت رسمی انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، نام ۱۱ شرکت و یک شخص حقیقی به عنوان واردکنندگان رسمی ثبت شده است.

تصویر برگرفته از سایت انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی

 

شرکت «الماس دخان»، «الکوزی آریا البرز»، «بی‌ای‌تی پارس»، «فراسازان توتون آریا»، «دیبا تجارت مشهد»، «پردیس زرین آمور»، «آرمان تجارت آرتا مهر»، «شرکت دخانیات قشم»، «افرا افق ژیار»، «آسیا تجارت آوا پارس»، «میلاد نور گیتی» و آقای «جبیب‌الله رئیسی»، ظاهرا تنها اشخاص حقیقی و حقوقی‌اند که می‌توانند به طور قانونی سیگار و توتون و تنباکو وارد کشور کنند.

نام تمام این ۱۱ شرکت‌ها و آقای جبیب‌الله رئیسی را در آخرین فهرست به‌روز شده بانک مرکزی از دریافت‌کنندگان ارز نیمایی و دولتی جست‌وجو کردیم. نتیجه آنکه هیچ کدام از این افراد یا نام‌های مشابهی در فهرست ارز دولتی دیده نمی‌شود. در میان دریافت‌کنندگان ارز نیمایی هم تنها دو شرکت دخانیات قشم و آقای جبیب‌الله رئیسی دالینی در لیست بانک مرکزی قرار دارند. اما نام سه شرکت دیگر در لیست نیمایی‌‌ها هست که در عنوان آنها از کلمه دخانیات استفاده شده:‌ «شرکت ایده آل دخانی ایرانیان»، «شرکت دخانیات متحد احسان قشم» و «نگین دخان صدرتبریز».

نمی‌توان با قطعیت گفت که این شرکت‌ها در کار واردات سیگار و توتون دخیل بوده‌اند، اما آنچه مسلم است در فرست ارز بگیران بانک مرکزی، به جز یکی دو مورد محدود نشانی از واردکنندگان رسمی نیست. این در حالی است که مسلما پارسال تولیدکنندگان و شرکت‌های رسمی سیگار و توتون و محصولات مورد نیاز تولید خود را به کشور وارد کرده‌اند و چرخ صنعت رسمی دخانیات را در این مدت گردانده‌اند، اما دقیق معلوم نیست کدام شرکت‌ها و از چه طریق توتون و کاغذ و تنباکو و ماشین‌الات وارد کرده و از چه طریقی منابع ارزی واردات را تامین کرده‌اند.

مشخص نیست در این میان نقش «مافیای دخانیات» در اعمال نفوذ و هدر دادن منابع محدود ارزی ایران چقدر است، به همین نسبت معلوم نیست آنچه معاون وزیر بهداشت گفته آمارهای منتشر نشده واقعی است یا بزرگ‌نمایی و چه‌بسا فضاسازی در میانه جدالی که سال‌ها است بدون سرانجام ادامه دارد.