نشست دادخواهی اعدام‌شدگان دهه ۱۳۶۰ با نمایش فیلم «او به یاد می‌آورد» ساخته پرستو فروهر در برلین برگزار شد. محمدرضا نیکفر، نویسنده، خاوران را تاریخ ایران دانست و از ضرورت‌های دادخواهی و ایستادگی سخن گفت.
از راست: رضا نیکفر، پرستو فروهر، امید منتظری و میهن روستانمایش فیلم کوتاه «او به یاد می‌آورد» ساخته پرستو فروهر، شامگاه یکشنبه، ۲۷ اکتبر (۵ آبان)، تعداد زیادی از مخاطبان و فعالان سیاسی ساکن برلین را دور هم جمع کرد تا پس از تماشای این فیلم مستند ۱۲ دقیقه‌ای درباره خاوران، با چراها و ضرورت‌های “دادخواهی” از نگاه محمدرضا نیکفر، نویسنده و نظریه‌پرداز اندیشه سیاسی، امید منتظری، روزنامه نگار و نیز پرستو فروهر، سازنده فیلم آشنا شوند.
“درک موقعیت و دادخواهی” به جای عزاداری
میهن روستا، گرداننده این نشست، پیش از نمایش فیلم با تصریح اینکه سخنان او در این نشست، باور و اعتقاد همفکرانی است که مراسم امشب را تدارک دیده‌اند، گفت که در سال‌های اخیر، موضوع “دادخواهی” جانباختگان و اعدام‌ها شدگان دهه ۱۳۶۰ در ایران، با نگارش مقاله‌ها و کتاب‌های مختلف توسط برخی جان‌به‌دربردگان و بازماندگان آن کشتارها، تغییرات و تحولات زیادی پیدا کرده و از شکل “شهادت دادن” صرف به “روایت کردن فاجعه” تبدیل شده است.
دویچه وله :
به باور خانم روستا، روایتگری کشتارها و اعدام‌های دهه ۶۰ و به ویژه سال ۱۳۶۷ و پیگری دادخواهی‌ها حتی “رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی” را هم وادار کرده است تا درباره این فاجعه بنویسند و از مسئولان پاسخ بخواهند.
او رسیدن به این نقطه را نتیجه “گفتارسازی” دانست که مهم‌ترین ویژگی‌اش، شکسته شدن سکوت‌های طولانی و کنار گذاشتن عزاداری و در عوض “درک موقعیت” است؛ موقعیتی که باعث می‌شود ظلم وارد شده به خود را درک کرد و برای دادخواهی انگیزه‌های بیشتری داشت.
تحقق دادخواهی با آگاهی، پرسشگری و ایستادگی
در این نشست، محمدرضا نیکفر، نویسنده و نظریه‌پرداز اندیشه سیاسی، درباره اهمیت “تعیین موضع و دادخواهی” سخن گفت و تصریح کرد که مقصود او از تعیین موضع یعنی شناخت و درک همه جانبه “رخدادها و موقعیت‌ها”، چرا که هریک از اینها به هم مرتبط هستند و می‌توانند عزیمتگاهی برای “ایستادگی و دادخواهی” باشند.
او “هشت قدم مانده به در، شانزده قدم رو به دیوار” (سروده مجید نفیسی با نام “گنج با نشان”) را که در فیلم پرستو فروهر آمده یک موضع و موقعیت دانست که باید بر این نقطه ایستاد و برای دادخواهی و حق‌طلبی اقدام کرد.
از نگاه این نظریه پرداز اندیشه سیاسی، خاوران یک موضع و موقعیت برای حق‌طلبی و دادخواهی است، همانطور که موضوع کولبران و اعتراض‌های کارگری در هفت تپه و حتی زندان اوین، یک موضع و موقعیت برای دادخواهی هستند.
نیکفر با اشاره به اینکه ارتباط مستقیم و تنگاتنگی میان تعیین موضع و دادخواهی وجود دارد، گفت که برای موفقیت در امر دادخواهی باید نسبت به آن رخداد و موضع، درک و فهم و آگاهی بیشتری پیدا کرد و از سوی دیگر باید ایستادگی کرد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
او با تاکید بر اینکه آگاهی عمیق و پرسشگری، یکی از شاخص‌های “گم نشدن در کوران حوادث” و مسیر فعالیت است، ادامه داد برای نمونه شعار آزادی‌خواهانه اوایل انقلاب ۵۷ که گفته می‌شد زندانی سیاسی آزاد باید گردد، “اگر درست فهمیده و جدی گرفته می‌شد، می‌توانست به عنوان یک نقطه حرکت و دادخواهی عمل کند.”
نیکفر با تصریح اینکه “خاوران یک تاریخ است” و برای دادخواهی باید از تاریخ آموخت، افزود که باید درباره این تاریخ با زبان ساده با مردم صحبت کرد و آنها را آگاه کرد. چرا که “تقدیر ما گم شدن در تاریکی نیست و نباید طناب نجات را از دست بدهیم.”
دوربین سر به پایین!
در این نشست، امید منتظری، روزنامه نگار، سخنان کوتاه خود را با نگاهی به فیلم پرستو فروهر و به موضوع “نگریستن به فاجعه” آغاز کرد. او با اشاره‌ای گذرا به رخدادهای تاریخی مانند جنگ‌های جهانی، این سئوال را مطرح کرد که چرا فاجعه‌هایی مانند جنگ، به تجربه در نیامده است.
منتظری، که خود فرزند یکی از اعدام‌شدگان دهه ۱۳۶۰ است، پاسخ‌های داده شده به این پرسش‌ها را شامل “روزمرگی‌ها و تکرار، بحث‌های اخلاقی، حقوق بشری و دلایل ضرورت داشتن یا نداشتن بازخوانی حوادث” برشمرد که هر کدام در زمان و مکان خود، موافقان و مخالفانی داشته‌اند.
او همچنین در بخش دیگری از سخنان کوتاه خود در رابطه با فیلم پرستو فروهر، به زاویه دوربین فیلمبرداری و برداشت نماهایی از محوطه خاوران اشاره کرد که فیلمبردار– سازنده فیلم، در مواجهه با آنچه که در خاوران دیده، و در آن زمینی که هیچ اثری از سنگ قبر یا عناصر دیگر یک قبرستان نیست، در وضعیتی از “شرم” قرار گرفته است.
منتظری در تشریح این وضعیت گفت که در بیشتر صحنه‌های این فیلم، نگاه دوربین همواره پایین است و کمتر اتفاق می‌افتد که دوربین بالا را ببیند. به گفته او این نوع نگاه با مفهوم شرم گره خورده است و این شرم یعنی “ناممکنی گریز از خویش”.
دیدن فاجعه در زمینی برهوت!
پرستو فروهر، سازنده فیلم کوتاه «او به یاد می‌آورد» نیز در این نشست، گفت که هدفش از ساخت این فیلم که خانم منصوره بهکیش در آن دیده می‌شود، بیان آنچه همه می‌دانند، نبوده بلکه این فیلم نتیجه “کشمکش و کلنجار میان دانستن یک فاجعه و زمین برهوتی است که خودنمایی می‌کند.”
دوربین خانم فروهر به گفته خودش، واسطه‌ای شد برای درک بهتر و بیشتر خاوران؛ خاورانی که اگرچه خانواده‌های جانباختگان تلاش می‌کنند، با شیوه‌های مختلف، سنت رفتن بر سر مزار را به جا بیاورند اما حرکت‌های دوربین پرستو فروهر در خاوران به تو میفهمانند که “سنگ قبری به نام هیچ جان‌باخته و اعدام شده‌ای نیست، شرم اما هست”.