جمهوری اسلامی در چند ماه اخیر با بحران های سختی روبرو بوده است، اعتراضات آبان ماه مشروعیت نظام را زیر سوال برد و نشان داد که جمهوری اسلامی با بحران شدید عدم مشروعیت روبرو است و هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری توسط سپاه و اعتراضات پس از آن عامل دیگری برای مشروعیت‌زدایی از حاکمیت بود.
اولی نشان داد که جمهوری اسلامی در میان اقشار فرودست جامعه بی‌اعتبار است و دومی تاکیدی بر بی اعتباری نظام در اذهان طبقه متوسط بود.
اما نحوه مواجهه دولت با این اتفاقات محل سوال است، دولت حسن روحانی با عنوان دولت «تدبیر و امید» بر سر کار آمد، روحانی در مناظره‌های انتخاباتی جمله‌ای گفت که در ذهن و زبان مردم و تحلیل‌گران باقی ماند: «من سرهنگ نیستم، حقوقدان هستم.» این جمله به فعالان سیاسی و مردم نوید دولتی بر پایه منطق و دور از سوگیری‌های بخش ایدئولوژیک و نظامی جمهوری اسلامی را می داد.
روحانی و مواضع دوگانه
حسن روحانی در حوادث آبان ماه یکی به نعل زد و یکی به میخ، او حرف آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر اغتشاشگر بودن معترضان را با تعدیل تکرار کرد و معترضان را به دو دسته تقسیم کرد، آنهایی که برای اعتراض آمده‌اند و آنهایی که برای اغتشاش، او دسته اول را سزاوار بخشش دانست و دسته دوم را لایق مجازات.
رییس دولت روز ۱۳ آذر در بیست و ششمین همایش ملی بیمه و توسعه در برج میلاد تهران گفت: «همه افرادی که دستگیر شدند عده ای از آنها بی گناهند و باید آزاد شوند. همین طوری دستگیر شدند. مثلا اگر کسی تخلفی کرده لاستیکی آتش زده از نظر من جرمی نیست اگر چه کارش درست نبوده ولی نباید آنها را نگه داریم. جوانی بوده آمده دادی زده و شعاری داده، نباید سخت‌گیری شود.»
او اینگونه احتمالا تلاش کرده آن جنبه حقوقدان خود را به نمایش بگذارد اما واقعیت است که بخش اعظم سخنان او تکرار سخنان رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای امنیتی بود که روی «سرهنگی» رئیس دولت را نشان داد.
رییس «حقوقدان» دولت «تدبیر و امید» در وقایع آبان ۹۸ با تندروترین بخش نظام که در طی این سال‌ها چالش‌های فراوانی با آنان داشت و به طعنه «دولت باتفنگ» نامیدشان، همراه بود.
روحانی اما حساب کسی که به گفته او با «سلاح گرم یا سرد آمده» را جدا کرد و گفت:« یکی با قمه حمله کرده یکی آمده فروشگاه را تاراج کرده و آتش زده اینها با یکدیگر فرق می‌کند من خواهش می کنم این گونه موارد تفکیک شود. در این زمینه باید تلاش بیشتری بکنند آنهایی که مجرم هستند طبق قانون با آنها برخورد شود آنهایی هم که جرم کوچکی داشتند با رافت اسلامی با آنها برخورد شود.»
او در بخش دیگری از سخنان خود مواضع نهادهای امنیتی را تکرار کرد و از پخش اعترافات تلویزیونی و توطئه علیه نظام گفت و تاکید کرد که« آنها که سازمان یافته اند در این اغتشاشات آمده‌اند که اعترافات آنها هم پخش خواهد شد، آنها بیش از دو سال برای این کار برنامه ریزی کرده بودند، سال گذشته در مقطعی می‌خواستند کاری انجام دهند که زمانش مناسب نبود و امسال می خواستند در مقطع دیگر انجام دهند که باز هم زمانش را مناسب ندیدند. بیشتر در فکر آخر دی و بهمن و نزدیک انتخابات بودند و برای این ایام برنامه ریزی کرده بودند.
روحانی گفت: «یک نفر از آنهایی تیراندازی کرده و در پزشک قانونی هم مشخص است که اینها چه نوع گلوله ای است. این گلوله ها مشخص است و اصلاً در اختیار نیروی انتظامی یا سپاه بسیج نیست و معلوم است که این گلوله با چه سلاحی شلیک شده است. آنهایی که بی گناه از دست رفتند باید رسیدگی شود، همه یکسان نیستند.»
تفکیکی که روحانی در آن زمان از آن سخن گفت هنوز ورد زبان دولت و نیروهای امنیتی است این بار اما برای اعلام تعداد کشته‌شدگان آبان. رییس «حقوقدان» دولت «تدبیر و امید» در وقایع آبان ۹۸ با تندروترین بخش نظام که در طی این سال‌ها چالش‌های فراوانی با آنان داشت و به طعنه «دولت باتفنگ» نامیدشان، همراه بود. حتی زمانی که مردم معترض ماشین‌های خود را در خیابان خاموش کردند، تهدید کرد که با دوربین‌های راهنمایی و رانندگی آنان را رصد می‌کند، و به نوعی در این راه از سپاه هم پیشی گرفت.
سقوط هواپیما و سکوت روحانی
دولت ایران و رئیس آن همانند بقیه نهادهای جمهوری اسلامی تا چند روز در مورد علت فاجعه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی و کشته شدن تعداد زیادی ایرانی و غیر ایرانی سکوت کردند.
پس از آنکه مشخص شد هواپیما توسط سپاه مورد هدف قرارگرفته است، حسن روحانی ادعا کرد که تلاش داشته بفهمد هواپیما به چه علت سقوط کرده است.
او گفت که من از لحظه‌ای که احتمال دادم سقوط این هواپیما به صورت طبیعی و عادی نباشد، تلاش فراوانی کردم که دوران بررسی و تحقیق کوتاه شود و ما به دقت بدانیم که این هواپیما چگونه سقوط کرده است.
در حالی که این هواپیما توسط سپاه پاسداران مورد هدف قرارگرفته بود و با احتمال خیلی زیاد مسئولان از علت سقوط هواپیما خبر داشتند، روحانی به همکاری نیروهای مسلح اشاره کرد و گفت: «همکاری‌های خوبی از طرف نیروهای مسلح که تنها مسیر ما برای یافتن حقیقت در این بخش بود، انجام گرفت و بلافاصله بعد از آن که برای من مشخص شد یک خطای بسیار دردناک و نابخشودنی انجام گرفته در همان لحظه من به مسوولان امر اعلام کردم بلافاصله به مردم اطلاع دهند.»
رییس دولت احتمالا در تلاش برای جداکردن خود از مقصران مستقیم گفت: «حالا این حادثه، حادثه بسیار تلخی بود و تحملش برای مردم بسیار سنگین است. حتی اگر این هواپیما به خاطر نقص فنی هم سقوط کرده بود باز هم بسیار غم‌بار بود اما بعد از این که مشخص شد خطای انسانی منجر به این فاجعه شده است غم مردم را چندین برابر کرد.»
اما آنگونه که روحانی گفته بود پیگیری خاصی در مورد این فاجعه انجام نشد، حتی رهبر جمهوری اسلامی در خطبه های نماز جمعه خود خواستار پیگیری این فاجعه نشد و به تسلیت به خانواده ها بسنده کرد.
روحانی بلافاصله بعد از پایان نماز روز جمعه و قبل از بقیه از صف نمازگزاران خارج شد؛ حرکتی که شاید هیچ‌ارتباطی به رهبر و اعتراض نداشت اما از سوی برخی‌ها به اعتراض به سخنان رهبری تعبیر شد. به بیان بهتر حسن روحانی شاید از این برداشت از خروج زودهنگامش چندان هم ناراضی نباشد و به حرکاتی اینچنینی امیدوار است برای بازیابی هوادارانی که در آبان ۹۸ و پیش از آن از دست داد. حتی عده ای در مورد استعفای روحانی پس از فاجعه مورد هدف قرار گرفتن هواپیما سخن گفتند استعفایی که با تهدید پس گرفته شده است.
گردش اطلاعات در ایران به شکلی نیست که بتوان هیج کدام از این خبرها را تایید یا تکذیب کرد. اما به نظر می‌رسد روند کلی‌ای که دولت در چند ماه اخیر طی کرد او را بیش از پیش از رای‌دهندگان سال ۹۶ دور و به هسته سخت قدرت نزدیک کرد.
زیتون: یلدا امیری