دکتر حسین راغفر، اقتصاددان، پژوهشگر حوزهٔ فقر و عدالت اقتصادی و استاد دانشگاه الزهرا تهران در گفتوگوی اختصاصی ضمن ارزیابی همهجانبه تاثیر ویروس کرونا بر اقتصاد ایران که مسئولان اجرایی این کشور نیز اخیرا اشاره صریح و تلویحی به وخامت آن داشتهاند، مسائل اقتصادی را یکی از دلایل عمده عدم قرنطینه شهرهای ایران دانست که به شیوع بیشتر این بیماری انجامید.
وی در این گفتوگو به پیامدهای تصمیمات اتخاذ شده در این برهه حساس پرداخته و تصریح کرد تصمیمات بینابین اتخاذ شده احتمالا نه مساله اقتصاد ایران را حل خواهد کرد و نه مساله بیماری را که بنظر میرسد در فرایندی طولانی کشور را درگیر خود خواهد کرد.
دکتر راغفر در تشریح ابعاد تاثیرات اقتصادی شیوع ویروس کرونا در ایران با اشاره به تحریمها موضوع فروش نفت را مطرح و تاکید کرد: فروش نفت کشور عملا به کمترین میزان رسیده است.
معاون اسبق سازمان مدیریت و برنامهریزی و رئیس موسسه عالی آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامهریزی ایران اظهار داشت: اینکه وضعیت تحریمها علیه ایران پس از شیوع ویروس کرونا در کشور چه شرایطی را پیش آورده باید گفت که در ایران حداقل این بیماری به بعضی از تحولاتی که باید صورت میگرفت، سرعت بخشید بخصوص که مدتی است اولا تحریمهای نفتی در ایران اتفاق افتاده و فروش نفت عملا به کمترین میزان رسیده است.
دکتر راغفر افزود: به همین دلیل این فشارها و بحرانها دو ظرفیت هم دارند علاوه بر تهدیدهایی که اعمال میکنند فرصتهایی را هم به وجود میآورند. بنابراین این فشارهاست که عزم سیاسی یا اراده سیاسی باید انتخاب کند که با مشکلات موجود چگونه مواجه شود.
– با حذف درآمدهای نفتی سیاستگذاران با مشکلات جدی مواجه شدهاند
وی ادامه داد: متاسفانه اقتصاد ایران چون وابسته به نفت بوده یعنی در واقع سیاستگذاران وابسته به فروش نفت بودند حالا که درآمدهای نفتی حذف شده اینها با مشکلات جدی روبرو شدهاند، در چنین شرایطی یکی از اتفاقاتی که میتواند بیفتد تغییر ساختار اقتصاد ایران است و از همین حالا بایستی برنامهای تدوین شود که این جهتگیری تغییر کند یعنی به جای وابستگی به درآمدهای نفتی، دولت وابسته به درآمدهای مالیاتی شود.
راغفر در ادامه تصریح کرد: در ایران در شرایط کنونی هم فرار مالیاتی گسترده داریم. ضمن اینکه بسیاری از گروههایی که باید مالیات دهند مالیات برای آنها تعریف نشده بسیاری از انواع مالیاتها مثل مالیات بر مستغلات، مسکن و زمین و مالیاتهایی با درآمدهای حاصل از فعالیتهای سوداگری مثل بازار بورس یا خرید و فروش سکه و همینطور فعالیت در بازار ارز که هیچ کدام از اینها مالیات نمیپردازند و رقم نسبتا قابل توجهی میشود.
– تصمیمگیران از وضعیت کنونی منتفع هستند
این اقتصاددان و پژوهشگر اظهار داشت: از آنجا که دولت وابسته هست، یعنی بسیاری از کسانی که در موضع تصمیمگیری نشستهاند، کسانی هستند که خودشان از این وضعیت کنونی منتفع هستند بنابراین مشکل کنونی در کشور ما این مساله است و الا پیامدهای کرونا قطعا زندگی میلیونها نفر را در کشور تحت تاثیر قرار داده و ادامه آن، این وضع را قطعا بدتر خواهد کرد.
دکتر راغفر افزود: تنها راهش این است که از ثروتمندان مالیات گرفته شود. در ایران مقادیر قابل توجهی معافیت مالیاتی داریم. یعنی از عدهای مالیات گرفته نمیشود که بنظرم بایستی این معافیتهای مالیاتی حذف شود و مالیات اخذ شود و نظام مالیاتی را شفاف و فعال کنند و ضمنا همزمان باید بخش خصوصی را فعالتر کنند.
– نهادهای حکومتی از فعالیتهای اقتصادی کنار بروند
وی در ادامه به راهکار مهم دیگری برای برون رفت از بحران کنونی اشاره و تاکید کرد: بخش خصوصی در شرایط کنونی انگیزه خیلی قوی برای ورود ندارد، باید که دولت البته منظورم حکومت و نهادهای حکومتی است تا جایی که میشود از فعالیتهای اقتصادی کنار بروند تا این مساله بطور واقعی دیده شود.
دکتر راغفر با بیان این مطلب انجام اصلاحات را در شرایط فعلی اجتنابناپذیر دانست و گفت: اینجا نیاز به اصلاح دیگری وجود دارد که یکی اصلاح در نظام بانکی است که اعتبارات بانکی را به بخش خصوصی فعال یعنی آنهایی که بخش خصوصی واقعی هستند پرداخت کند و نظام مالیاتی نیز باید بطور فعال از صاحبان درآمدها مالیات بگیرد.
– آنها که در راس قدرت هستند کمترین آسیب را از تحریم میبینند
این اقتصاددان و استاد دانشگاه ضمن تبیین کلی وضعیت تحریمها در دوران کرونا در ایران که طبق آمار رسمی ارائه شده بر اثر این بیماری نزدیک به پنج هزار نفر در این کشور جان خود را از دست دادهاند و بیش از 76 هزار نفر نیز به آن مبتلا هستند، تاثیر آن را برای مردم عادی «بسیار شکننده» دانست.
دکتر راغفر تصریح کرد: البته که این تحریمها، تحریمهای ظالمانهای است که علیه بسیاری از کشورها اعمال میشود و در خیلی از کشورها جنایات بزرگی رخ میدهد مثل یمن و بعضی کشورهای آفریقایی و خیلی از کشورهایی که ظرفیت اقتصادی کافی ندارند این اتفاق که میافتد تحریمها بسیار شکننده است برای مردم عادی و کسانی که در قدرت هستند کمترین میزان آسیب را میبینند.
– مسائل اقتصادی از دلایل عمده عدم قرنطینه شهرها در ایران است
وی در ادامه این ارزیابی، مسائل اقتصادی را یکی از دلایل عمده عدم قرنطینه شهرها در ایران در پی شیوع ویروس کرونا دانست و گفت: قطعا در ایران یکی از دلایل عمده جلوگیری از قرنطینه شهرها مسائل اقتصادی است. اما مساله دیگر نیز اینجا مطرح است که بخشی از آن مشکلات فرهنگی است و بخشی پیامدهای اقتصادی خیلی گسترده میتواند داشته باشد.
دکتر راغفر تاکید کرد: همه اینها قطعا در اینکه به رغم شیوع ویروس کرونا شهرهای کشور قرنطینه نشدند نقش داشته و پیامد آن، این خواهد بود که روند گسترش بیماری طولانی شده و تعداد زیادی از انسانها جانشان را از دست بدهند و بین این دو مساله باید حکومت تصمیم بگیرد.
وی همچنین در ارزیابی اثرات شیوع ویروس کرونا بر گردشگری و حمل و نقل ایران که به زعم بسیاری از کارشناسان اقتصادی مستقیما این دو بخش را تحت تاثیر منفی قرار داده است، گفت: خیلی واضح و روشن است که نه تنها در ایران در دیگر کشورها نیز یکی از بخشهایی که بلافاصله بعد از شیوع کرونا آسیب دید بخش گردشگری بوده و در ایران هم طبیعتا اثرات آن را به شکل ملموس مشاهده میکنیم.
دکتر راغفر همچنین در تحلیل ابعاد تاثیرات شیوع کرونا در ایران به مساله حذف مبادلات اقتصادی فیزیکی بین مردم و اینکه نقدینگی به سمت بورس سرازیر شده پرداخت. آن هم در شرایطی که با رکود اقتصاد و کاهش شدید قیمت نفت که البته فروش آن نیز به کمترین میزان رسیده، بورس تنها نقطه امید در ایران بوده و حتی دولت روحانی نیز با واگذاری سهام شرکتهای خود در بورس سعی دارد درآمدهای از دست رفته نفت و برخی منابع دیگر را از این راه جبران کند.
وی در این رابطه اظهار داشت: با کمال تعجب و تاسف شاهد آن هستیم که منابع به سمت بورس هدایت شده و این نشان میدهد که ملاحظات دیگری به جز عرضه و تقاضا، باعث این مساله شده است که باید سیاستگذاران به آن توجه کنند و اینجاست که اتخاذ تصمیمات ساختاریتر ضروری مینماید.
– در صورت عدم اتخاذ تصمیمات ساختاری بحران اقتصادی عمیقتر خواهد شد
این اقتصاددان در ادامه گفت: بحران اقتصادی و کرونا در واقع فرصتی را برای سیاستگذاران در کشور بوجود آورده است که تصمیمات عمیقتر و ساختاریتر اتخاذ کنند در غیر این صورت بحران کنونی در حوزه اقتصاد عمیقتر خواهد شد.
وی در عین حال این نکته را خاطرنشان کرد که متاسفانه شواهدی برای ایجاد اصلاحات عمیق نمیبینیم.
دکتر راغفر تاکید کرد: باید اصلاحات عمیقتری صورت گیرد بنحوی که جهتگیری اقتصادی کنونی کشور که عمدتا ظرف سه دهه گذشته حامی منافع صاحبان سرمایه و قدرت بوده تغییر یابد.
– اگر در این برهه اصلاحات صورت نگیرد شاهد نارضایتیهای گسترده خواهیم بود
وی در تشریح این مساله ضمن ارائه راهکار به پیامدهای عدم انجام اصلاحات اشاره و تصریح کرد: منابع باید بین اقشار مختلف جامعه عادلانه توزیع شود و برای این کار دولت باید از صاحبان ثروت مالیات منصفانهای دریافت کند و جلوی اتلاف منابع را در توزیع منابع موجود بگیرد و اینها را به سمت فعالیتهای تولیدی در داخل هدایت کند.
این اقتصاددان در پایان به این پیامدها اشاره کرد و هشدار داد: در غیر این صورت مشکلات توزیع محصول اجتماعی یا درآمد ملی به شدت نابرابرتر خواهد شد و این موضوع قطعا موجب بروز نارضایتیهای گسترده در کشور خواهد شد و مساله اداره جامعه را با مشکلات جدیتری روبرو خواهد کرد.
کمااینکه در حال حاضر نیز دولت خود با مشکلات اقتصادی جدی مواجه بوده و ادامه تحریمها به موازات کاهش شدید قیمت نفت به علت شیوع گسترده ویروس کرونا و افت تقاضای جهانی نفت شرایط بدی را از این حیث برای دستگاه اجرایی ایجاد کرده است که مقامات صراحتا به آن اذعان دارند.
نرگس رضایی/ خبرگزاری آناتولی: