تبلور بیداری ایرانیان از خواب عمیق عقبماندگی، در دوران جنبش مشروطه به وقوع پیوست. مهمترین عامل موثر بر عقبماندگی از پیشرفت جهانی اما، تفکر ارتجاعی بود که با تحمیق مردم و در پوشش دین و مذهب با دانش و تجدد و آزادی مقابله میکرد. چنانکه احمد کسروی اندیشمند تاریخ معاصر ایران در کتاب «شیعیگری» مینویسد: «چون مشروطه برخاست و ناسازگاری ملایی با آن دستگاه روشن گردید کسانی که بهره از پاکدلی و نیکخواهی میداشتند، خود را به کنار کشیدند و نماندند در ملایی، مگر تیره دَرونانی که از زندگی جز شکمپرستی و کامگزاری را نفهمیدهاند و از نیکخواهی و دلسوزی به مردم به یکبار بیبهرهاند.»