گزارش ها حاکی از این است که اجلاس رهبران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس که قرار بود برای اولین بار بعد از سه سال برگزار شود، به دلیل ادامه مذاکرات برای حصول توافق در رفع بحران، به بعد موکول شده است.
وضعیت کنونی از بسیاری جهات شبیه وضعیت سال گذشته است ودر حالی که تاریخ برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج نزدیک می شود، گمانه زنی ها در باره چشم انداز آشتی عربستان سعودی و قطر که دو رقیب اصلی هستند افزایش یافته است.
ولی در اجلاس سران در سال ۲۰۱۹، به دلیل عدم حضورشیخ تمیم بن حامد آل ثانی، امیر قطر تعجیل در تلاش ها برای آشتی دو کشور که از مدت ها پیش انتظار آن می رفت، بی نتیجه ماند و اختلافات حل نشد.
اما از آنجا که امسال دولت آمریکا قول داده است به نفاق سه سال و نیمه عربستان سعودی و قطر پایان دهد، نیروی فزاینده برای حل اختلافات موجود، از جانب منبعی است که اهمیت بیشتری دارد.
ولی در همین حال هیچ نشانه ای از تعدیل سیاست های قطر در برابر کشورهای رقیب حوزه خلیج فارس و عرب که خصومت آمیز تعبیر شده، دیده نمی شود.
علاوه بر این، در حالی که عربستان سعودی آمادگی خود را برای یافتن یک راه حل اعلام داشته و بر لزوم اتحاد کشورهای این منطقه تاکید کرده، به نظر می رسید سایر کشورهای ذیربط به خصوص امارات متحد عربی، همچنان سرسختانه با یک چنین چشم اندازی مخالفت می ورزند.
آیا درخواست های کشورهای تحریم کننده برآورده شده است؟
هنگامی که در ژوئن سال ۲۰۱۷، بحران شروع شد، عربستان سعودی به اتفاق امارات متحده عربی، بحرین و مصر فهرستی شامل ۱۳ درخواست را به قطر تحویل دادند و یک مهلت ۱۰ روزه برای اجرای این درخواست ها تعیین کردند.
از جمله این درخواست ها قطع تمام ارتباط ها با تشکیلاتی بود که ادعا می شد اسلامگرا هستند و برخی از آنها “تروریست” خوانده می شدند مانند اخوان المسلین و حزب الله و گروه داعش. قطر به دفعات هرگونه ارتباط با “گروه های تروریستی” را تکذیب کرده است.
این کشورها همچنین از قطر خواستند روابط دیپلماتیک و اقتصادی اش با ایران را قطع کرده و تحریم های آمریکا علیه ایران را رعایت کند.
ولی در هفته های گذشته نشانه ای از تغییر سیاست قطر در قبال ایران که دارای میدان های گازی قابل توجه مشترک با قطر است، مشاهده نشده.
در تاریخ ۹ نوامبر، امیر قطر یک نامه از حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در مورد تقویت مناسبات دریافت کرد و دو هفته بعد دو کشور موافقت‌نامه ای برای افزایش همکاری های اقتصادی امضا کردند.
در همین حال، گرچه اکثر درخواست هایی که از قطر شده بود عملی نشد، لفاظی های عربستان که پیشگام در بایکوت قطر تصور می شد، در حد قابل توجهی تعدیل پیدا کرده و وزیران خارجه کشورهای منطقه به طور ضمنی به ثمر بخش بودن تلاش ها برای آشتی، اشاره کرده اند.
واکنش رسانه ها چه بوده؟
از جمله ۱۳ درخواستی که کشورهای تحریم کننده از قطر کرده بودند تعطیل اهرم های رسانه ای این کشور-ازجمله الجزیره- بود که گزارش های غالبا انتقادی آنها از منطقه، سالها موجب سرافکندگی این کشورها در ارتباط با برنامه های سیاست داخلی شان شده بود.
ولی به نظر می رسید تحریم نتیجه معکوس داشته و این شبکه را در پوشش خلاف انتظار و غیرمعمول وقایع و به خصوص انتقاد از رقبای جدید جسورتر کرده است.
در حالی که اخیرا شبکه الجزیره لحن خود در پوشش اخبار مربوط به عربستان سعودی را ملایم تر کرده است، همچنان به برجسته کردن اخبار مربوط به نقض حقوق بشر در مصر و نیز ادامه مداخله امارات متحده عربی در یمن، ادامه داده است.
واکنش رسانه های امارات این بوده که در هفته های اخیر به انتقاد تند خود از قطر ادامه داده و حتی این روند تشدید شده است.
به ویژه شبکه تلویزیونی اسکای نیوز عربی، به گزارش ها در باره اتهامات ارتباط قطر با تروریسم، ایجاد مزاحمت برای کشتی های بحرینی و نیز آنچه طفره رفتن از پاسخگویی در ماجرای معاینه اجباری زنان در فرودگاه بین المللی دوحه خوانده شده، اهمیت خاصی داده است.
نظر رسانه های رقیب قطر در باره چشم انداز آشتی، متفاوت است.
آیا همه با آشتی موافقند؟
ادامه چنین رفتاری توسط رسانه های امارات متحده عربی ممکن است نشانه ای از موضع رسمی در مورد احتمال پایان اختلافات باشد.
در تاریخ ۶ دسامبر، عبدالخالق عبدالله یک مدرس دانشگاه اماراتی که به مقامات این کشور نزدیک است در توییتر نوشت: ” قطار آشتی بدون آگاهی قبلی و تایید و رضایت امارات متحده عربی یک میلیمتر هم حرکت نخواهد کرد.”
این توییت بعدا حذف شد ولی نشان دهنده این است که مخالفت های جدی با امکان مصالحه و آشتی وجود دارد- اظهارات عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات این برداشت را تایید کرد: “اگر کشورهایی باشند که به حمایت از تروریسم و افراط گرایی در منطقه ادامه می دهند، مشکل وجود خواهد داشت.”
لازم به گفتن است که یکی از دلایل اصلی بروز بحران در سال ۲۰۱۷ درج بیانیه ای در وبسایت خبرگزاری رسمی قطر بود که به امیر قطر نسبت داده شده بود و در آن از ایران و حماس تعریف شده بود.
ولی گزارش های بعدی حاکی از این بود که این اظهارات نتیجه حمله هکرهایی بود که امارات متحده عربی ترتیب آن را داده بود.
انتظار می رود اجلاس آینده در منامه پایتخت بحرین برگزار شود، ولی به دلیل توقیف کشتی های بحرین توسط قطر که ظاهرا به دلیل ورود این کشتی ها به آبهای ساحلی قطر بوده، در سه هفته اخیر تنش بین دو کشور افزایش یافته است.
ولی عربستان سعودی همچنان نقش اصلی را به عهده دارد و اگر واقعا بخواهد به مناقشه پایان دهد ممکن است بتواند همسایه های کوچک تر خود را راضی به مصالحه کند. گر چه اختلافات اصلی این مناقشه همچنان به قوت خود باقی است.
مشکل است بتوان پیش بینی کرد که در یک چنین مدت کوتاهی تغییرات اساسی ایجاد شود و بیشتر احتمال می رود که کشورهای رقیب تقاضاهای تازه ای را مطرح کنند یا در صدد دستیابی به یک اتفاق نظر تازه ای باشند.
بخش مانیتورینگ
بی‌‌بی‌سی