محمد ذاکری: شاهد دیوارکشی و فنس‌کشی‌های بسیاری در جزیره هستیم که اگر پیگیری شود ممکن است مجوز قانونی بیاورند. اما کدام قانون اجازه تصاحب جزیره بکری چون هرمز را به افراد و سازمان‌ها داده؟
اگر کشتی از بندرگاه کالیکوت به سمت شمال غربی به راه افتد پس از ۲۵ روز دریاپیمایی در باد‌های ملایم به سرزمین هرمز می‌رسد. تختگاه هرمز بر کرانه دریا و در سینه کوه نهاده است. کشتی‌های تجاری از همه کشور‌ها به هرمز می‌آیند. بازرگان سرزمین‌هایی که در جاده‌های کاروان‌رو زمینی آمد و شد می‌کنند، همگی برای خرید و فروش انواع مال‌التجاره سر به هرمز می‌گذارند. از این رو، مردم سرزمین هرمز به غایت ثروتمندند.» نوشته بالا بخشی از سفرنامه «ماهوان چینی» در سال ۱۴۳۳ میلادی است. این جزیره که روزگاری محل گذر تجار بود و مردمان ثروتمندی داشت حالا طعمه زمین‌خواران شده و بی‌توجهی به آن باعث شده تعدادی از فعالان اجتماعی، فرهنگی و هنری استان هرمزگان در نامه‌ای به رئیس‌جمهور از او بخواهند تا جلوی زمین‌خواری گسترده در جزیره را بگیرد و از سویی خواستار ثبت جزیره هرمز به عنوان موزه طبیعی ملی و در مرحله بعد اقدام برای ثبت بین‌المللی آن شده‌اند.
نامه به امضای ۱۰ نفر از فعالان هرمزگانی رسیده؛ کسانی که در سال‌های گذشته هر روز شاهد تخریب بخش‌های گسترده‌ای از جزیره بوده‌اند. با چشمشان شاهد فروش خاک ارزشمندش بودند و حالا ساخت‌وساز‌های بی‌قواره و زمین‌خواری هم در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته. آن‌ها در بخشی از نامه‌شان خطاب به ابراهیم رئیسی نوشته‌اند: «سالیان سال است که این پیشینه سرافراز تاریخی و طبیعی گاهی خود را در قالب سنگ‌نوشته‌های بادافشان رودان، سنگ‌نگار‌های باستانی دهتل بستک، قلعه‌های هزاره میناب و فین و مغویه، صنعت لنج‌سازی قشم، بافت معماری بندر کنگ و گاهی در قالب مناظر بی‌نظیر طبیعی همچون جنگل حرا و غار‌های نمکدان قشم موجب افتخار و عشق به مام میهن شده است. زلزله و سیل امسال متاسفانه ضمن آسیب فراوان به این بنا‌های تاریخی و مناظر طبیعی، بار دیگر نشان داد که کار حفاظت و مرمت و نگهداری از این میراث‌های بی‌همتا به درستی انجام نشده و نیازمند توجه جدی دولت است. با این همه، اما شاید هیچ‌کدام به اندازه جزیره بی‌نظیر هرمز در معرض خطر و نیازمند توجه جدی دولت نیست تا هم از تخریب غیر قابل جبران جلوگیری شود و هم بار دیگر در چشم جهانیان شناسانده شود و زمینه آن شود که این بار تمامی مردم جهان به عنوان گردشگر مهمان این جزیره موزه‌ای و مبهوت جمال بی‌مانندش شوند و توسعه منطقه در ساحتی بسیار امروزی شکل گیرد.»
آن‌ها می‌گوید هرمز، «بهشت زمین‌شناسی جهان» است و این گنبد نمکی یگانه که فقط ۴۲کیلومتر مربع مساحت دارد، پر از تپه‌های رنگینی است که خوراکی بوده و در خود هفتاد نوع کانی با بیش از نود طیف رنگی شناسایی شده دارد که در کل جهان مانند ندارد، اما به دلیل غفلت از درک عظمت و اهمیت بی‌مانندش در سال‌های اخیر فقط مرکز استحصال نمک و فروش خاک سرخ بوده یعنی گوهری که میلیون‌ها سال طول کشیده تا ذره ذره شکل گرفته، خروار خروار با کمترین بها صادر شده آن هم خاکی که تماشای سرخی بی‌بدیل آن هزاران خاطرخواه در میان دوست‌داران طبیعت‌گردی جهان دارد.
محمد ذاکری، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان هرمزگان یکی از امضاکنندگان نامه است که به «پیام‌ما» می‌گوید بی‌اطلاعی از اهمیت جزیره، نوع خاک موجود در آن و اهمیتش از منظر زمین‌شناسی و طبیعی باعث بدرفتاری با این جزیره شده است. «ساخت‌وساز‌های گسترده توسط ارگان‌ها و افراد مختلف در سال‌های اخیر شدت گرفته است. بدون توجه به منظر طبیعی جزیره از هر سو شروع به ساخت‌و‌ساز کردند و کوه و ساحلش به تصاحب درآمده. این منطقه اثر ملی است. چطور می‌شود نسبت به آن بی‌تفاوت بود؟» برای او که مدت‌هاست دیدن خرابی‌های هرمز نگران‌کننده بود، بی‌اعتنایی به منظر طبیعی این جزیره هم نگرانی‌های مضاعف داشته. او می‌گوید گاهی درباره قلعه پرتغالی‌ها صحبت می‌شود، اما کسی نگران خاک و کوه این جزیره نیست. «شاهد دیوارکشی و فنس‌کشی‌های بسیاری در جزیره هستیم که اگر پیگیری شود ممکن است مجوز قانونی هم بیاورند. اما کدام قانون اجازه تصاحب جزیره بکری، چون هرمز را به افراد و سازمان‌ها داده؟»
ذاکری بار دیگر درخواست خودش و دیگر امضاکنندگان نامه را تکرار می‌کند: «می‌خواهیم تا در گام نخست منظر طبیعی و فرهنگی کل جزیره هرمز به ثبت ملی برسد و سپس پرونده جزیره برای ثبت در فهرست میراث طبیعی یونسکو به عمل آید تا هم از تخریب این سرمایه ملی جلوگیری شود و هم مقدمات تبدیل آن به دومین اکو موزه کشور فراهم شود.»
او می‌گوید شاید این ثبت و قرار گرفتن در فهرست یونسکو عاملی شود تا تخریب‌گران این جزیره پایشان را از این فراتر نگذارند و در نهایت این اثر برای آیندگان بماند. «هرچند تخریب در بسیاری از آثار ثبتی هم رخ می‌دهد، اما در نهایت این تنها امیدواری و دستاویز ما برای پاسداری از این منطقه است. ما نمی‌گوییم پیشرفت و ساخت‌و‌ساز نباشد، بلکه با ضابطه و اصول این اتفاق بیفتد.»
بهشت زمین‌خواران
«جزیره هرمز تنها یک کوه بزرگ دارد. در چهار جانب آن، چهار ماده و محصول رنگارنگ به دست می‌آید: از یک جانب آن، نمکی شبیه نمک دریا به دست آید که به رنگ سرخ است. اهالی جزیره، این نمک را درست بمانند سنگ، با کلنگ آهنی از کوه استخراج می‌کنند. این نمک، فاقد هرگونه رطوبت است. از جانب دیگر کوه، خاک سرخی به رنگ شنگرف سیماب به دست می‌آید. از جانب سوم کوه، خاک سفید رنگ آهکی شکلی استخراج می‌شود که دیوار‌ها را بدان رنگ می‌کنند از سمت چهارم کوه، خاک زرد رنگی شبیه زردچوبه می‌گیرند.»
ماهوان در جای جای سفرنامه‌اش از زیبایی جزیره و مردمش نوشته و کوه معروف جزیره را به خوبی توصیف کرده. حالا کوه و دیگر بخش‌های منطقه در دام زمین‌خواران است و نمونه‌های زمین‌خواری هم فراوان. شهریور پارسال غلامرضا جعفری، فرمانده انتظامی هرمزگان از کشف یک فقره زمین‌خواری به مبلغ ۴۷۰ میلیارد ریال در استان خبر داد و گفت: «شرکت موصوف در سال ۱۳۸۹ زمینی به متراژ ۵۰ هزار متر از اداره راه و شهرسازی جهت ساخت مسکن مهر تحویل لیکن اقدام به تصرف غیرقانونی ۴۷ هزار متر مازاد توافق انجام شده کرده است که در این رابطه با دستور فضایی رئیس هیئت مدیره شرکت احضار از او تحقیق، که با توجه به مستندات و مدارک جمع‌آوری شده به بزه انتسابی اعتراف کرد.»
یک ماه پس از آن یعنی در مهر ماه، بار دیگر جعفری خبر از تصرف اراضی ملی به ارزش ۱۶ میلیارد ریال در جزیره هرمز داد و در آبان ماه هم بار دیگر خبری مشابه آمد. «پس از بررسی‌های دقیق صورت‌گرفته توسط کارشناسان مشخص شد فردی سودجو اقدام به تصرف غیرقانونی یک هزار و ۸۰ مترمربع از اراضی دولتی واقع در جزیره هرمز کرده و هیچ گونه اسناد و مدارکی دال بر مالکیت ارائه نکرده است. ارزش زمین‌های تصرف‌شده در این پرونده ۱۰ میلیارد ریال است و متهم با تشکیل پرونده قضایی جهت سیر مراحل قانونی به دادسرا معرفی شده است.»
این‌ها تنها نمونه زمین‌خواری در چند ماه و در سال گذشته بود. حال آنکه زمین‌خواری در هرمز مدت‌هاست به رویه تکرارپذیری بدل شده و البته این‌ها تنها نمونه‌هایی است که مقام قضایی جلوی آن‌ها را گرفته. در سال جاری باز هم خبر تصرف بی‌حساب زمین‌ها در هرمز داغ بود. آنطور که صبح ساحل نوشته در فروردین ۱۴۰۰، حسین خلیلی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی استان از کشف ۳۴۴ مترمربع زمین‌خواری به ارزش ۵ میلیارد ریال در هرمز خبر داد و در اردیبهشت‌ماه هم خبر آمد که ۸۰۰ مترمربع زمین‌خواری به ارزش ۷ میلیارد ریال در این جزیره انجام گرفته است. هرچند هنوز آمار دقیقی از میزان زمین‌خواری صورت گرفته در این جزیره در دسترس نیست، اما این‌ها مشتی است نمونه خروار؛ خروار‌ها زمینی که حالا فعالان هرمزگانی تلاش برای ثبت آن را تنها راه رهایی از این وضعیت و حفظشان می‌دانند.
ثبت ملی کل جزیره زمان بر است
«آب‌و‌هوای هرمز شامل دو فصل سرد و گرم است. غنچه گل‌ها در بهار شکفته و برگ درختان در پاییز فرو می‌ریزد. زمستان آن‌ها سرد و یخبندان است، اما برف نمی‌بارد. میزان بارندگی کم، اما شبنم جزیره بس متراکم است.» طبیعت جزیره هم برای ماهوان و دیگر چینی‌ها و هم برای خود مردمان هرمز خاص بوده. همین طبیعت هم فضایی ساخته که حالا برای حفاظت از آن تلاش‌های گسترده‌ای صورت بگیرد. عباس نوروزی، معاون میراث فرهنگی هرمزگان هم که در جریان تلاش برای حفظ این منطقه است می‌گوید در سال‌های گذشته ۱۰ اثر تاریخی در هرمز به ثبت رسیده و تلاش برای به ثبت رسیدن ۱۵ اثر طبیعی شامل غار نمکی، ساحل سرخ، کوه‌های رنگارنگ و…. در جریان است «امیدواریم تا پایان سال پرونده این آثار تکمیل شده و برای ثبت ملی ارائه شوند.»
او از طرح‌های عمرانی گسترده و از ساخت و ساز‌های متعدد می‌گوید. از زمین‌خواری‌های بسیار و از دست بردن در آثار طبیعی جزیره و تاکید می‌کند که «ثبت ملی کل جزیره نیازمند اعتبارات خاصی است و ممکن است زمان‌بر شود. اما امیدواریم بتوانیم این کار را هم در کنار سایر پرونده‌هایی که در دست داریم جلو ببریم». نوروزی از پروژه‌هایی، چون پرورش میگو و ساخت‌و‌ساز در منطقه «تک‌درخت» می‌گوید که با ورود دادستانی متوقف شد و همین باعث امیدواری آن‌ها بوده. «در منطقه درختی آثار پارینه‌سنگی کشف کرده بودیم و وقتی استعلام ساخت مجتمع گردشگری از ما گرفتند، ندادیم و گفتیم امکان ساخت‌و‌ساز وجود ندارد. ما می‌خواهیم مردم جزیره از گردشگری امرار معاش کنند نه چیز دیگر، اما همین هم باید با رعایت ضوابط و قوانین باشد.»
او به اضافه شدن جزیره هرمز به فهرست میراث طبیعی یونسکو هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «ابتدا ما باید مراتب ثبت آثار در فهرست ملی را دنبال کنیم. ثبت در فهرست یونسکو را وزارتخانه پیگیری می‌کند.»