فرماندهان و سرداران، صحنه‌گردان‌های اصلی نهاد عریض و طویل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. هر کدام از آن‌ها نقش اول یکی از زیر مجموعه‌های این لابیرنت بی انتها را به عهده دارند. از آن‌ها چه می‌دانیم؟ از کجا امده‌اند؟ چه کرده‌اند؟ مواضع‌شان چیست؟ زندگی شخصی‌شان چگونه است؟
در این مجموعه سعی کرده‌ایم نگاهی بیاندازیم به زندگی مهمترین سرداران سپاه پاسداران، از گذشته تا روزی که به سپاه پیوستند و جایگاهی که امروز در آن قرار دارند.
***
سرداران شاخص سپاه پاسداران در دوره جنگ کم‌تر از شهر یزد بوده‌اند. اما او فرزند یک معمار یزدی است؛ سومین فرزند از خانواده‌ای با ۱۰ فرزند که به دلیل شغل پدرشان، مرتب به خانه‌های قدیمی یزد نقل مکان میکردند.
ایران‌وایر: احسان مهرابی
«محمدعلی جعفری» نیز در رشته معماری در دانشکده «هنرهای زیبا» دانشگاه تهران تحصیل کرده است. پدرش که وضع مالی نسبتا خوبی داشت، خانه‌ای در نزدیکی دانشگاه برایش فراهم کرده و گفته بود: «وظیفه تو درس خواندن است و وظیفه من تامین هزینه‌های تحصیل تو.»
او می‌گوید که از همان روزهای اول وارد فعالیت‌های دانشجویی شده است و پس از مخالفت ریاست دانشکده با ایجاد «انجمن اسلامی»، با دوستانش فعالیت‌های سیاسی خود را در قالب «انجمن کوه‌نوردی دانشجویان مسلمان دانشکده هنرهای زیبا» سامان دادند.
جعفری اولین بار اعلامیه ضد رژیم شاهنشاهی را از «حبیب‌الله بی‌طرف»(که بعدها وزیر نیرو در دولت «محمد خاتمی» شد)، همشهری خود و دانشجوی «دانشکده فنی» دانشگاه تهران گرفت.
می‌گوید با دوربینی که پدرش برای عکس‌برداری از ساختمان‌های قدیمی از خارج برایش سفارش داده بود، از تظاهرات مردم و رخ‌دادهای انقلاب عکس می گرفت. این دوربین از دست یکی از دوستانش افتاد و خراب شد.
او البته جزو دانشجویان شاخص سیاسی مشهور به «پیرو خط امام» نبود اما گفته که در هنگام «انقلاب فرهنگی»، مسوول عملیات تعطیل کردن دانشگاه تهران بوده است. جعفری پس از جنگ دوباره شروع به درس خواندن کرد و در سال ۱۳۷۱ مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته معماری گرفت.
او گفته که پس از کودتای «نقاب»(نجات قیام ایران بزرگ) یا کودتای «نوژه»، پیشنهاد کرده است که به همراه دوستش، «علی رضا عندلیب»، برای ترور عوامل کودتا به خارج از کشور برود. این طرح اما اجرا نمیشود و او با شروع جنگ ایران و عراق به جبهه میرود. سال ۱۳۶۰ تصمیم به ازدواج می‌گیرد، زمانی که هنوز در جبهه و در حال جنگیدن بوده است.
خودش ماجرای ازدواجش را این گونه تعریف می‌کند که به پیشنهاد یکی از دوستانش در جبهه، با خواهر «غلامحسین بشردوست» که او هم در جبهه بوده، ازدواج کرده است.همسرش بعد از این ازدواج، از بابلسر به اهواز میرود و مدتی خانواده او و «حسن باقری» در یک خانه زندگی کرده‌اند.
جعفری گفته وقتی تصمیمش برای ازدواج را به مادرش اطلاع داده، او متعجب شده و گفته است:«پسرجان! تو داری توی جبهه می‌جنگی یا رفتی دنبال زن‌گرفتن؟!»جعفری در ابتدا از نیروهای معمولی سپاه پاسداران بود و بعدها به دستور «محسن رضایی»، فرمانده سپاه پاسداران در سال‌های جنگ، «قرارگاه قدس» را برپا کرد. او بعدها در بین فرماندهان سپاه پاسداران به «عزیز جعفری» مشهور شد. «محمدحسین صفارهرندی» گفته که دیگران را با کلمه «عزیز» خطاب میکرده و این کلمه در نهایت به خود او بازگشته است.
محسن رضایی در مصاحبه‌ای، عزیز جعفری را «دقیقترین فرمانده ما در جنگ» خوانده است.
فرماندهی قرارگاه‌های عملیات غرب و جنوب، فرماندهی عملیات سپاه سوسنگرد، فرماندهی تیپ سی و یکم «عاشورا»، جانشینی فرمانده نیروی زمینی سپاه، معاونت عملیات ستاد مشترک سپاه و فرماندهی قرارگاه های قدس و «نجف» از جمله مسوولیت‌های جعفری در جنگ ایران و عراق بود.
حدود چهار سال پس از جنگ، در ۲۱ تیرماه سال ۱۳۷۱، محمدعلی جعفری از سوی رهبر جمهوری اسلامی جایگزین «مصطفی ایزدی»، فرمانده نیروی زمینی سپاه شد و به مدت ۱۳ سال، تا ۲۹ مرداد ۱۳۸۴ در این سمت باقی ماند. در این سال‌ها، فرمانده کل قوا دو ماموریت مقابله با ناامنی‌های جنوب شرق کشور و برقراری امنیت در کردستان را به او واگذار کرد.
در دوره ریاست جمهوری «محمد خاتمی» و فعالیت‌های سیاسی سپاه علیه دولت، نام جعفری چندان مطرح نبود اما بعد از تیر ۱۳۷۸، او به همراه ۲۳ فرمانده دیگر سپاه نامه‌ای تهدیدآمیز به محمد خاتمی نوشتند.
در ادامه این نامه آمده بود:«کاسه صبرمان به پایان رسیده است و تحمل بیش از آن را در صورت عدم رسیدگی، بر خود جایز نمی‌دانیم.»
جعفری در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴، با حفظ سمت فرماندهی نیروی زمینی سپاه، فرمانده «قرارگاه ثارالله» شد؛ قرارگاهی که سرکوب شورشهای احتمالی در تهران از وظایفش است.
محمدعلی جعفری در سال ۱۳۸۶ به درجه سرلشکری رسید. او دهم شهریورماه همان سال حکم رهبر ایران برای فرماندهی کل سپاه پاسداران را دریافت کرد و جایگزین «یحیی رحیم صفوی» شد. مدتی پس از فرماندهی او، تغییرات عمدهای در ساختار سپاه پاسداران آغاز شد که مهمترین آن‌ها، تشکیل سپاههای استانی بود.
در ساختار قبلی، در اکثر استانهای ایران یک لشکر زیر نظر نیروی زمینی سپاه فعالیت میکرد. در استانها و شهرهای ایران نیز «نیروی مقاومت» سپاه پاسداران فعالیت داشت که بسیج هم زیر نظر این نیرو بود. در ساختار جدید، این نیروها در هم ادغام و در هر یک از استانهای ایران، یک سپاه استانی و در تهران دو سپاه تشکیل شدند.
توسعه برنامه موشکی ایران و توسعه ارتش سایبری از جمله اتفاقات دوره فرماندهی محمدعلی جعفری به شمار میرود. برخی این تغییرات را حاصل بررسیهای او در ریاست بر مرکز تحقیقات راهبردی سپاه در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ میدانند. «بررسی و ارزیابی نکات ضعف و قوت امریکا در حمله به افغانستان و عراق» از جمله تحقیقات او است.
فعالیت اقتصادی سپاه پاسداران که پس از جنگ آغاز شده بود، در دوره محمدعلی جعفری گسترش یافت. در سال ۱۳۸۸ نیز تغییراتی در فرماندهان و ساختار سپاه پاسداران رخ داد. توسعه اطلاعات سپاه پاسداران و تبدیل آن به سازمانی به ریاست «حسین طائب»، از جمله این تغییرات بود.
در این سال، «حسین همدانی» به عنوان فرمانده سپاه ویژه تهران بزرگ، «محمدرضا نقدی» به فرماندهی بسیج ، «حسین سلامی» به عنوان جانشین فرمانده کل سپاه و «امیرعلی حاجیزاده» به سمت فرماندهی نیروی هوافضا سپاه پاسداران منصوب شدند.
سرکوب اعتراضات سال ۱۳۸۸ از جمله اتفاقات دوره فرماندهی محمدعلی جعفری است. او پس از بازداشت فعالان سیاسی و اصلاح طلب، در فضایی که فرماندهان ارشد سپاه هنوز به صورت علنی به «اکبر هاشمی رفسنجانی» حمله نمیکردند، علیه او و محمد خاتمی نیز مصاحبه کرد.
در سال‌های بعد هم سخنرانی «علی سعیدی»، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سپاه پاسداران و سخنرانی جعفری منتشر شد که نشانی از دخالت جدی این نهاد در انتخابات سال ۱۳۸۸ بود.
جعفری در این سخنرانی، بازگشت نیروهای دوم خردادی را «خط قرمز» خوانده و گفته بود: «در انتخابات و جریان‌های بعد از آن هم مشخص شد که آن‌ها به چه دلیل این‌همه اصرار دارند که سپاه و بسیج تحت عنوان نیروهای نظامی نباید به هیچ وجه در انتخابات دخالت بکنند. نباید دخالت بکنیم تا آن‌ها بتوانند کار خودشان را انجام بدهند و سپاه و بسیج مزاحمتی برای آن‌ها نداشته باشند. این شیب، شیب نگران‌کننده‌ای بود و همه تحلیل میکردند اگر به همین روند ادامه پیدا کند، حتماً انتخابات دومرحله‌ای می‌شود و در مرحله‌ی دوم هم معلوم نیست که نتیجه به چه شکل می‌شود.»
برخلاف فرماندهی رحیم صفوی، دوره فرماندهی محمدعلی جعفری از ۱۰ سال بیشتر شده و گویاهنوز آیتالله «علی خامنهای» جانشینی برای او نیافته است.