یک هفته پیش بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نسبت به فروپاشی اوپک هشدار داد. همزمان محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل اوپک نیز از احتمال مرگ این سازمان ابراز نگرانی کرد. این هشدارها در حالی داده می‌شود که آمریکا در تلاش است تا با اجرای تحریم‌های نفتی، دو عضو پایه‌گذار اوپک یعنی ایران و ونزوئلا را از بازار جهانی حذف کند و افزون بر عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان، جایگاه برترین صادرکننده طلای سیاه را نیز تصاحب کند.
اما بزرگ‌ترین کارتل نفتی جهان چگونه وارد مسیر تضعیف و فروپاشی شد؟
در فاصله سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۷ میلادی سهم کشورهای عضو اپک در تولید جهانی نفت بیش از ۵۰ درصد بود. همچنین تا اواخر دهه ۷۰ میلادی بیش از ۸۰ درصد صادرات نفت جهان در اختیار کشورهای عضو اوپک بود.
اما گزارش دبیرخانه اوپک در سال ۲۰۰۴ میلادی نشان داد که در این سال کشورهای غیرعضو با تولید روزانه نزدیک به ۴۱ میلیون بشکه نفت توانستند ۵۸ درصد تولید روزانه ۷۰.۵ میلیون بشکه‌ای نفت در سراسر جهان را از آن خود کنند.
یورونیوز:
این نسبت در حال حاضر به سطح اواسط دهه ۸۰ میلادی رسیده است. به طوری که تازه‌ترین گزارش دبیرخانه اوپک نشان می‌دهد که طی ماه مارس گذشته ۱۴ عضو اوپک در مجموع ۳۰ میلیون و ۲۲ هزار بشکه نفت خام تولید کردند.
این در حالی است که طی این مدت تولید نفت خام کشورهای غیر عضو اوپک با ثبت رکوردی تاریخی به ۵۹ میلیون بشکه در روز رسیده است. پیش‌بینی اوپک حاکی از این است که تولید کشورهای غیرعضو طی سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۹ میلادی به ۶۱.۷ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
از این میزان تولید، ۲۵ میلیون بشکه سه کشورهای آمریکای شمالی و مرکزی شامل آمریکا، کانادا و مکزیک خواهد بود و ۱۴.۶ میلیون بشکه نیز توسط روسیه، قزاقستان و آذربایجان تولید خواهد شد. ۲۲.۱ میلیون بشکه نیز مجموع تولید کشورهای اروپایی، آفریقایی، آمریکای لاتین، خاورمیانه و چین خواهد بود.
بدین ترتیب سهم اوپک در تولید نفت خام جهان به ۳۲ درصد رسیده است. سهمی که پیشتر تنها در اواسط دهه ۸۰ میلادی تکرار شده بود.
اما این بار صعود آمریکا به صدر جدول تولیدکنندگان نفت جهان موجب شده تا تولید روزانه این کشور به همراه روسیه و عربستان سعودی از مجموع تولید ۱۴ عضو اوپک فراتر برود.
در حال حاضر تولید نفت روسیه روزانه ۱۱.۱ میلیون بشکه است و عربستان سعودی نیز حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت خام تولید می‌کند. اما آمریکا با تولید روزانه ۱۱.۷ میلیون بشکه نفت خام بزرگ‌ترین تولید کننده نفت محسوب می‌شود و مطابق پیش‌بینی‌ها حجم تولید این کشور تا پایان نیمه اول سال جاری میلادی از مرز ۱۲ میلیون بشکه خواهد گذشت. این کشور طی ۳ ماهه نخست سال ۲۰۱۹ میلادی نیز با استفاده از ذخایر استراتژیک خود در مجموع روزانه ۱۵.۵ میلیون بشکه نفت عرضه کرده است.
این در حالی است که تولید نفت خام آمریکا در سال ۲۰۰۸ میلادی کمتر از ۴ میلیون بشکه در روز بوده است.
جهش قیمت نفت تا ۱۲۰ دلار به ازاء هر بشکه در سال ۲۰۰۸ میلادی، اوج‌گیری مناقشه هسته‌ای ایران با غرب و آغاز و بالا گرفتن منازعات داخلی در کشورهای نفت‌خیزی همچون عراق، لیبی، سودان، آنگولا، نیجریه و ونزوئلا توجیه لازم را برای سرمایه‌گذاری سنگین آمریکا در ارزان‌سازی تکنولوژی استخراج شیل اویل ایجاد کرد.
در میان کشورهای غیرعضو اوپک، برزیل، چین و کانادا نیز هم اکنون روزانه بین ۳.۵ تا ۵ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کنند. در مقابل در میان اعضاء اوپک نیز پس عربستان سعودی، عراق با تولید روزانه ۴.۵ بشکه نفت در مقام دوم قرار دارد و امارات عربی متحده و کویت هم به ترتیب با تولید روزانه ۳ و ۲.۷ میلیون بشکه جایگاه سوم و چهارم را در اختیار دارند.
این در شرایطی است که کشورهای همچون ایران و ونزوئلا به دلیل فشار تحریم‌های آمریکا و لیبی به دلیل منازعات فراگیر داخلی جایگاه پیشین خود را در میان تولیدکنندگان نفت از دست داده‌اند.
تولید نفت ایران در ماه مارس گذشته در حالی به پایین‌تر از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه رسید که تولید این کشور در فاصله ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱ میلادی روزانه بیش از ۴ میلیون بشکه بوده و رکورد ۶ میلیون بشکه در روز را نیز طی دهه ۷۰ میلادی ثبت کرده بود.
همچنین تولید نفت ونزوئلا که از حدود ۳ میلیون بشکه در روز طی سال ۲۰۱۴ میلادی، این روزها به حدود ۷۰۰ هزار بشکه رسیده است.
لیبی نیز تا پیش از سقوط حکومت معمر قذافی در سال ۲۰۱۱ میلادی روزانه حدود ۱.۶ میلیون بشکه تولید نفت داشت با رسیدن دوباره این رقم به یک میلیون بشکه در ماه مارس گذشته بار دیگر گرفتار شدیدترین جنگ داخلی طی ۸ سال گذشته شده است. لیبی در ماه مارس گذشته بیشترین رشد تولید نفت را در میان کشورهای عضو اوپک از آن خود کرده بود.
بدین ترتیب چهار تولیدکننده برتر اوپک نزدیک به ۶۷ درصد کل تولید این سازمان را در اختیار دارند.
در چنین شرایطی که اوپک توانایی سابق خود را در مدیریت قیمت و تولید نفت از دست داده، دو رویکرد تازه از سوی قدرت‌های نفتی و اقتصادی جهان برای مدیریت بازار طلای سیاه مطرح شده که اجرای شدن هر یک از این دو به منزله فروپاشی اوپک خواهد بود.
تشکیل مجمع بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت با مشارکت روسیه، عربستان، کانادا، برزیل، چین، عراق، کویت، امارات عربی متحده، نیجریه، قزاقستان و نروژ که در مجموع بیش از ۵۳ درصد تولید جهانی نفت خام را در اختیار دارند. رخدادی که به منزله خروج ۵ عضو تاثیرگذار اوپک از سازمان کشورهای صادرکننده نفت خواهد بود.
رویکرد دوم هم که با راهبری آمریکا در حال تبلیغ و ترویج است، انحلال اوپک با هدف مدیریت بازار جهانی نفت از طریق هماهنگی و سیاست‌گذاری بزرگ‌ترین تولیدکنندگان یعنی ایالات متحده و روسیه و اعمال آن از طریق فشار بر متحدان این دو کشور به ویژه متحدان نفتی پرشمار آمریکاست.
در چنین شرایطی همه نگاه‌ها برای انحلال اوپک که با ابتکار ایران در سال ۱۹۶۰ تاسیس شد، به عربستان سعودی دوخته شده است. کشوری که بنا بر ادعای دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای مدیریت تولید نفت در همسویی کامل با آمریکا قرار دارد و همین امر می‌تواند موجب تشویق روزافزون این کشور برای خروج از اوپک شود.