شکایت جمهوری اسلامی به استناد «معاهده دوستیِ و تجاری با آمریکا» در دوران شاه!

(+ویدئو) روز شنبه، ۲۳ تیر ماه (۱۴ ژوییه)، محمد جواد ظریف در توییتی خبر داد که جمهوری اسلامی از آمریکا به دلیل اعمال «غیرقانونی» تحریم‌های یکجانبه به دیوان بین‌المللی کیفری شکایت کرده است.

محمدجواد ظریف، هتل کوبورگ وین؛ ۱۰ ژوییه ۲۰۱۵

وزیر خارجه جمهوری اسلامی پیش از خروج یکجانیه آمریکا از برجام معتقد بود در صورتی که دونالد ترامپ تصمیم خود را عملی کند سه سناریو برای جمهوری اسلامی وجود دارد: اول «ایران هم از توافق هسته‌ای خارج شود و غنی‌سازی اورانیوم آغاز شود»، دوم «از مکانیسم اختلاف و منازعه استفاده شود که به طرفین اجازه می‌دهد تا شکایت رسمی را در کمیسیونی که برای رسیدگی به نقض مفاد توافقنامه تشکیل شده، ارجاع دهد» و  سوم خروج از NPT (پیمان منع تکثیر و گسترش سلاح‎های کشتار جمعی) که هیچ کدام عملی نشد.

اینکه چرا جمهوری اسلامی به جای طرح شکایت در کمیسیون مشترک برجام، به دیوان بین‌المللی لاهه شکایت کرده مشخص است: بر اساس  برجام، اگر وکلای جمهوری اسلامی نتوانند ادعای خود در کمیسیون مشترک برجام را اثبات کنند، مکانیسم ماشه (بازگشت تمامی شرایط پیش از برجام از جمله تحریم‎ها به‌ خودی خود) فعال می‌شود که این موضوع یکی از جزییات پنهان برجام بود.

زیر سوال بودن صلاحیت دیوان برای رسیدگی

عباس عراقچی معاون ظریف مردادماه سال ۱۳۹۶ آن زمان که هنوز خروج آمریکا از برجام رسمی نشده بود با اشاره به اینکه یکی از موضوعات در زمان مذاکرات این بود که اگر با طرف مقابل به اختلاف برخوردیم، برای حل اختلاف به کجا باید برویم، گفته بود، «در این شرایط از خود پرسیدیم، بین ما و ۱+۵ که اعضای دائم شورای امنیت هستند، چه کسی باید قضاوت کند! و چون دیدیم شورای امنیت خودشان هستند، و دادگاه لاهه هم دو سال طول می‌کشد تا تصمیم بگیرد، گفتیم، اصلاً اینها در صلاحیت بررسی شکایت هست یا خیر.»

رونوشت نامه دیوان دادگستری لاهه

با این وجود شب سه‎شنبه، رسانه‏‌های داخلی گزارش دادند که دیوان بین‎المللی دادگستری به دولت آمریکا دستور داد از هر گونه اقدام جدید در مورد بازگشت تحریم ها اجتناب کند و شرایط را تغییر ندهد!

روزنامه ایران ارگان دولت، چهارشنبه، سوم مرداد، این موضوع را تیتر یک خود کرد و نوشت که این اقدام یک پیروزی حقوقی جمهوری اسلامی بر آمریکا است!

در این گزارش آمده: رییس دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه در نامه‌ای رسمی خطاب به مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا، ضمن اعلام زمان رسیدگی به شکایت دولت ایران در خصوص بازگشت یکجانبه تحریم‌های دولت امریکا، تأکید کرد که از هر گونه اقدام جدید اجتناب کنید و شرایط را تغییر ندهید.

روزنامه ایران به نقل از محسن محبی رییس مرکز حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری می‎نویسد: رییس دیوان در این نامه به پمپئو هشدار داده «طوری رفتار کند که آثار تصمیمات آتی دیوان در مورد درخواست‌های ایران را خدشه‎دار نکند»

جمهوری اسلامی در شکایت‌نامه خود به معاهده دوجانبه دوستی و تجاری بین ایران و ایالات متحده آمریکا استناد کرده که پیش از انقلاب و در سال ۱۹۵۵ (۱۳۳۴ خورشیدی) بسته شده است.

به موجب این عهدنامه آمریکا متعهد شده بود با اتباع ایرانی رفتار منصفانه داشته باشد و مانع از مراودات پولی و بانکی نشود. محبی گفته «دولت جمهوری اسلامی ایران به علت فوریت امر و آثار سوء ناشی از برگرداندن تحریم‌های یکجانبه امریکا به ویژه در حوزه سلامت و درمان و دارو و خصوصاً امنیت هوایی، همزمان با طرح دعوی رسمی از دیوان خواسته بود که دیوان تا زمانی که در مرحله رسیدگی و صدور رأی در دعوای اصلی قرار دارد، به‌ عنوان یک امر فوری و طی دستور جداگانه‌ای برگرداندن تحریم‌ها را ممنوع سازد و از دولت آمریکا بخواهد که این اقدامات را متوقف کند.»

در ادامه این گزارش آمده نامه دیوان لاهه توجه دولت آمریکا را به این ضرورت جلب می‌کند که باید در زمینه مورد دعوا (بازگشت تحریم‌ها) طوری عمل نماید که آرای آتی دیوان که بعد از جلسه ۲۷ اوت صادر خواهد کرد، بلا اثر نشود.»

در پایان این گزارش آمده، به گفته کارشناسان، این دستور، نظیر حکم موقت به توقف هرگونه اقدام متصرفانه در پرونده‌های مالی است و نشاندهنده حساسیت و اهمیت شکایت ایران برای دیوان بین‌المللی کیفری است.

نباید فراموش کرد پس از امضای توافق اتمی جناح دلواپسان به ظریف و تیم او انتقاد می‎کردند در صورتی که بین طرفین توافق اختلافی پیش آید ساز و کار حقوقی مشخصی برای حل آن وجود ندارد سر جمهوری اسلامی بی‌کلاه می‎ماند اما دولت و اصلاح‏‌طلبان قبول نمی‎کردند و یکی از آنها که  زیربار این انتقاد نمی‎رفت عباس عراقچی بود:

ایران و آمریکا پیش از این نیز در مواردی مانند گروگانگیری کارکنان سفارت آمریکا در تهران یا حملات آمریکایی‌ها به نفتکش‌های ایرانی در خلیج فارس در دادگاه لاهه از یکدیگر شکایت کرده‌‌اند.

رسانه‎های اصلاح‎طلب و همینطور حامیان دولت در شبکه‎های اجتماعی طبق معمول به هیاهو بر سر هیچ پرداخته و از این «خبر» استقبال زیادی کردند زیرا فکر می‌کنند شاید راهی برای به تعویق افتادن تحریم‎ها باشد. آنها از این هیاهو حتی به عنوان پیروزی حقوقی یاد کردند!

یک پیروزی حقوقی
دادگاه لاهه :تا زمان بررسی شکایت ایران درباره بازگشت تحریم ها،امریکا اقدام جدید نکند https://t.co/t2c9b8P4G4

— Javad daliri (@Javaddalirii) 24 juli 2018

آمریکا می‎گوید این شکایت بی‎اساس است

دولت آمریکا رسما درباره‎ی شکایت جمهوری اسلامی واکنشی نشان نداده اما خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام رسمی وزارت خارجه آمریکا که نخواست نامش فاش شود، گزارش داده است که ایالات متحده آمریکا در برابر شکایت ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه دفاع خواهد کرد. این مقام وزارت خارجه آمریکا شکایت ایران را بی‌اساس دانست.

حتی اگر جمهوری اسلامی بتواند حکم دیوان لاهه را به سود خود دریافت کند، در صورت عدم اجرای آن توسط دولت آمریکا باید به شورای امنیت شکایت کند که توفیقی نخواهد داشت زیرا آمریکا در این شورا حق وتو دارد.

به هر روی، جمهوری اسلامی هنوز از آنچه از پیش از انقلاب برای ایران و ایرانیان باقی مانده تغذیه می‌کند و حتی در این شرایط بحرانی برای زمان خریدن و مصرف داخلی نیز مجبور است به قوانین و معاهدات و مناسباتی روی بیاورد  که پیش از انقلاب برای نقش و جایگاه شایسته‌ی ایران در جامعه جهانی منعقد شده و از سوی همه طرفین رعایت می‌شدند.

تعداد زیادی از کاربران توییتر هم به جنبه‎های غیرحقوقی شکایت جمهوری اسلامی از آمریکا در دادگاه لاهه پرداخته‌اند:

رفتن دادگاه لاهه از آمریکا شکایت کردن بر اساس عهدنامه ای که سال ۱۳۳۴ با آمریکا داشتیم. بر اساس زمانی که مثلا غلام حلقه به گوش آمریکا بودیم. بر اساس زمانی که مثلا دژبان آمریکا تو منطقه بودیم

— Jalil (@jalil_ro) 25 juli 2018