واکنش مقامات ارمنستان به اقدام یک شرکت ایرانی برای خرید یک فروند هواپیمای بویینگ ۷۳۷ شرکت فلای ارمنیا
روز یکشنبه ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ برابر با سوم اسفند ۱۳۹۹، یک فروند هواپیمای مسافربری باریک‌پیکر بویینگ ۳۳-۷۳۷آر شرکت هواپیمایی فلای ارمنیا ایرویز به علامت ثبت ارمنی EK-FAA در حال پرواز از فرودگاه تالین، پایتخت استونی به مقصدی در امارات متحده عربی، به علت آنچه نقص فنی اعلام شد، در فرودگاه مهرآباد تهران فرود اضطراری داشت.
شرکت هواپیمایی کاسپین نخستین وارد کننده هواپیمای مسافربری باریک پیکر بوئینگ ۷۳۷ به ایران است و در حال حاضر پنج فروند از این نوع هواپیما را در خدمت دارد. منابعی در ایران مدعی هستند که بوئینگ ۷۳۷ تازه‌وارد به ایران برای این شرکت خریداری شده است.
بعدازظهر همان روز، مقامات اداره هواپیمایی غیرنظامی امارات متحده عربی با همتایان ارمنی خود تماس گرفتند تا از علت نامشخص به مقصد نرسیدن هواپیمای بویینگ ۷۳۷ حدودا ۲۴ ساله مطلع شوند. مقامات ارمنی که از مسئله فرود اضطراری هواپیمای ارمنی در تهران خبر نداشتند، ضمن تماس با مقامات شرکت هواپیمایی فلای ارمنیا ایرویز، دلیل فرود هواپیما در تهران را جویا شدند. پیش‌تر، برخی از رسانه‌های ارمنی از احتمال ربایش این هواپیما خبر داده بودند که مقامات اداره هواپیمایی غیرنظامی ارمنستان این مسئله را رد کردند.
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، این هواپیمای به رنگ کاملا سفید، پس از فرود در تهران به آشیانه تعمیرات هواپیماهای ترابری سی-۱۳۰ در این مرکز منتقل شد تا نخستین اقدامات فنی پس از ورود روی آن انجام شود. یک منبع آگاه در سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ایران، به نگارنده اعلام کرد که این هواپیما به احتمال زیاد برای استفاده شرکت هواپیمایی کاسپین که در حال حاضر پنج فروند از این نوع هواپیما در مدل‌های بوئینگ ۴-۷۳۷ اِچ۶ (سه فروند) ۲۹ ساله و بویینگ ۵۲۴-۷۳۷ (دو فروند) ۲۳ ساله در اختیار دارد، به ایران منتقل شده است. هواپیمایی که بر اساس ادعای این منبع، حدود هشت ماه پیش برای کاسپین سفارش داده شده بود. شرکت هواپیمایی کاسپین علاوه بر بویینگ ۷۳۷، تعداد یک فروند هواپیمای مسافربری باریک‌پیکر ام‌دی۸۲ و چهار فروند ام‌دی۸۳ نیز در اختیار دارد.
شرکت‌های هواپیمایی در ایران، سال‌ها است که برای دور زدن تحریم‌های ایالات‌متحده علیه صنعت هوایی غیرنظامی، به مدد شرکت‌های واسطه و صوری در کشورهای ارمنستان، قزاقستان، اوکراین، ازبکستان و تاجیکستان، به وارد کردن هواپیماهای مسافربری مشغول بوده‌اند. پیش از ورود این بوئینگ ۳۳-۷۳۷آر به ایران، آخری باری که هواپیماهای مسافربری از طریق ارمنستان برای یک شرکت ایرانی خریداری شدند، در تابستان سال ۱۳۹۷ و برای شرکت هواپیمایی ماهان بود که در جریان آن، دو فروند هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس آ۳۱۰-۳۲۵ به واسطه یک شرکت هواپیمایی ارمنی دیگر به اسم ارمنستان ایرویز (Armenia Airways) تهیه شدند. هواپیماهایی که پس از ماه‌ها تلاش، سرانجام در روز سوم بهمن ۱۳۹۸ به همراه یک ایرباس آ۳۱۰ قزاقستانی در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشستند و سرانجام نیز ماهان آنها را به شرکت هواپیمایی ایران‌ایرتور اجاره داد.
ارمنستان، حیات خلوت شرکت‌های ایرانی برای دور زدن تحریم‌های صنعت هوایی
پیش‌تر، شرکت هواپیمایی ماهان، تنها واردکننده هواپیماهای مسافربری از طریق شرکت‌های صوری خود و یا وابسته به آن در ارمنستان بود. نزدیک به ۱۵ سال است که شرکت هواپیمایی ماهان با تاسیس شرکت‌های هواپیمایی صوری در ارمنستان، تحریم‌ها را دور زده است؛ از بلو ایرویز (Blue Airways) و وِرتیر ایرلاینز (Vertir Airlines) تا ارمنستان ایرویز که از سال ۲۰۱۸ وظیفه نقش دور زدن تحریم‌ها بر عهده داشت و خریداری و ورود دو فروند هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس آ۳۱۰-۳۲۵ از طریق شرکت هواپیمایی ارمنستان ایرویز در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، آخرین نمونه‌های موفقیت‌آمیز خرید هواپیما از طریق ارمنستان بودند. به‌جز شرکت ارمنستان ایرویز که از سال ۲۰۱۸ وظیفه دور زدن تحریم‌ها را برای شرکت ماهان بر عهده دارد، وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده، تمامی شرکت‌های دیگر را تحریم کرده است.
حالا به نظر می‌رسد که علاوه بر ماهان، پای یک شرکت دیگر هم در میان است؛ شرکتی که برخلاف هواپیمایی ماهان، در خریداری و وارد کردن بویینگ ۷۳۷ ساخت ایالات‌متحده از ارمنستان موفق بوده است. هرچند این شرکت در مخفی نگه‌داشتن خبر دور زدن تحریم‌ها و خرید این هواپیمای بویینگ ۷۳۷، با توجه به تعداد کم هواپیماهای غیرنظامی در ارمنستان، چندان موفق عمل نکرده است و چندین خبرگزاری ارمنستان و ده‌ها تن از خبرنگاران و مقامات دولتی، درباره ورود این هواپیما به ایران اظهارنظر کرده‌اند؛ امری که می‌تواند به شکست عملیات انتقال آن به ایران منتهی و سبب شود تا شرکت ایرانی خریدار این هواپیما نتواند بویینگ ۷۳۷ دیگر شرکت فلای ارمنیا ایرویز با شماره ثبت ارمنی EK-FAB با ۳۳ سال سن را به ایران وارد کند. حتی ممکن است ناچار شود هواپیمای EK-FAA را نیز پس از تعمیری نمایشی به ارمنستان بازگرداند.
شرکت هواپیمایی ماهان پیش‌تر و در سال ۱۳۹۷ نیز پس از خرید و وارد کردن دو فروند ایرباس آ۳۱۰-۳۲۵ از طریق ارمنستان ایرویز، با فشار دولت ارمنستان و در پی آن دولت ایالات‌متحده بر این ایرلاین مواجه شد و به ناچار برای حفظ ظاهر هم که شده، هر دو فروند هواپیما را به ارمنستان عودت داد. این شرکت پس از چند ماه، بار دیگر هر دو هواپیما را به ایران وارد کرد. یک فروند به‌طور مستقیم از ایروان به تهران منتقل شد و یک فروند دیگر از طریق انتقال به تاجیکستان و فروش صوری به شرکت تاجیکستانی آسیااسکای لاینز (Asia Sky Lines) در تاریخ سوم بهمن ۱۳۹۸ به ایران آمد و پس از مدتی، شرکت هواپیمایی ماهان آن را به ایران‌ایرتور اجاره داد.
فرود اضطراری صوری، راهکاری برای حفظ شرکت‌های واردکننده هواپیما
یکی از راهکارهای قدیمی شرکت‌های هواپیمایی ایرانی برای دور زدن تحریم‌ها و جلوگیری از تحریم شرکت‌های صوری خریداری کننده هواپیماهای مسافربری برای آنها، به پرواز درآوردن هواپیماهای خریداری شده برفراز ایران و بر زمین نشاندن آنها در اقصی نقاط کشور از طریق اعلام وضعیت اضطراری «صوری» است. در سال ۱۳۹۸، شرکت هواپیمایی ماهان تعداد سه فروند هواپیمای جت منطقه‌ای آرجِی۸۵ را از طریق شرکت صوری تِز جِت (TezJet) در قرقیزستان خریداری کرد. از میان این سه فروند هواپیما، یکی با علامت ثبت EX-27009 کابین تشریفاتی داشت و پیش‌تر با علامت ثبت UK-80001 در شرکت هواپیمایی ازبکستان ایرویز مورد استفاده اسلام کریموف، نخستین رئیس‌جمهور ازبکستان، بود. این سه هواپیما در تاریخ چهارم بهمن ۱۳۹۸ با اعلام وضعیت‌های اضطراری صوری در فرودگاه‌های سبزوار، مشهد و خمینی تهران فرود آمدند.
قبل از آن و در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۴ نیز شرکت هواپیمایی ماهان از این راهکار برای وارد کردن هشت فروند از ۱۱ فروند هواپیمای پهن‌پیکر و دوربرد ایرباس آ۳۴۰ مسافربری خود به ایران استفاده کرد. این هواپیماها شامل یک فروند ایرباس ۳۴۰-۳۱۳ ایکس و هفت فروند ایرباس آ۳۴۰-۶۴۲ بودند که از طریق شرکت صوری الناصر، متعلق به شرکت هواپیمایی ماهان در عراق، خریداری شده بودند و در حال پرواز از بغداد به قزاقستان، به‌طور دست‌جمعی بر فراز ایران وضعیت اضطراری اعلام کردند و در فرودگاه‌های مهرآباد و خمینی تهران به زمین نشستند و این‌گونه به ایران منتقل شدند.
دو سال پیش‌تر از آن در تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۲، شرکت هواپیمایی قشم‌ایر متعلق به بابک زنجانی، پنج فروند هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر ایرباس آ ۳۰۰ بی۴-۶۰۵آر را در حین پرواز بر فراز آسمان ایران از فرودگاه بریسپیل در شهر کی‌یف اکراین به فرودگاهی در شهر دوشنبه، از طریق اعلام وضعیت اضطراری صوری بر فراز شهر تهران و فرود در فرودگاه خمینی به ایران منتقل کرد.
با این حساب به نظر می‌رسد که شرکت واردکننده هواپیمای بویینگ ۷۳۷ موردنظر نیز از همین راهکار رایج، یعنی اعلام وضعیت اضطراری جعلی، برای توجیه فرود این هواپیما در تهران استفاده کرده باشد.