همانند سال گذشته امسال نیز بازار آجیل‌فروشان کسادی را تجربه می‌کند، اما این کسادی سبب نشده قیمت اقلام آجیل شب عید کاهش داشته باشد
اثر کرونا بر کسب و کار و معیشت و وضعیت بغرنج اقتصادی بخش زیادی از مردم ایران سبب شده است، این سال‌ها خبری از بیرون آوردن کاسه‌های مختص شب عید و پرکردنشان با آجیل‌هایی که در آن پسته‌های خندان رخ نشان می‌داد، نباشد.
«میزان فروش آجیل شب عید امسال به احتمال بسیار زیاد نسبت به سه سال گذشته با افتی بین ۵۰ تا ۶۰ درصدی روبرو خواهد شد»
این روزها که اخبار کتک خوردن بازنشستگان ایرانی، در آستانه عید نوروز به دلیل اعتراض به تنگنای معیشتی تیتر یک رسانه‌هاست کافی است بدانیم، بازنشسته‌ای که دو فرزند، عروس و داماد و نوه دارد، نه‌تنها باید نگران معیشت و درمان خود باشد، بلکه باید نگران شرمنده شدن در روزهای عید در مقابل فرزندان و وابستگان درجه یکی باشد که برای دیدوبازدید به خانه او میآیند و با کاسه خالی از آجیل و سبد خالی از میوه، سفره خالی از گوشت و مرغ و خلاصه جیب خالی از پول ایشان روبرو می‌شوند.
شب عید امسال با این حساب نه به‌خاطر کرونا که پیش از آن، به‌خاطر سفره‌های خالی بازنشستگانی که پس از عمری تلاش شرمنده خود و خانواده‌شان هستند، لطفی ندارد.
بازار آجیل شب عید، بازار فقر کارگران و بازنشستگان
همانند سال گذشته امسال نیز بازار آجیل‌فروشان کسادی را تجربه می‌کند، اما این کسادی سبب نشده قیمت اقلام آجیل شب عید کاهش داشته باشد.
در این بین آن دسته از مردمی که هنوز باور به خرید آجیل برای شب عید دارند، با دیدن برچسب قیمت کنار ظرف پسته و بادام و دیگر تنقلات سفره عید، دچار یاسی عمیق می‌شوند. در طول دو سال گذشته روند افزایش قیمت خشکبار در ایران سرعتی غیرقابل‌باور داشته است.
از آجیل چهار مغز درجه‌یک کیلویی ۷۰ هزار تومان دیگر خبری نیست و پسته و بادام در کاسه‌های آجیل جای بیشتری به نخودچی و کشمش داده‌اند. آقای رحمانی از فروشندگان یکی از آجیل فروشی‌های معروف تهران در این خصوص می‌گوید: «میزان فروش آجیل شب عید امسال به احتمال بسیار زیاد نسبت به سه سال گذشته با افتی بین ۵۰ تا ۶۰ درصدی روبرو خواهد شد.»
او با بیان اینکه «کرونا بسیاری از دید و بازدیدها را حذف کرده است» کاهش قدرت خرید مردم را نیز از عوامل کاسته شدن از تقاضا در بازار می‌داند و معتقد است «امسال اوضاع از پارسال خراب‌تر و سفره و جیب مردم خالی‌تر است.»
آقای رحمانی به تنوع کیفیت و به‌تبع آن قیمت آجیل هم اشاره می‌کند و تاکید دارد: « معمولاً بالاترین نمونه از لحاظ قیمت به‌عنوان قیمت اصلی به چشم مشتری می‌آید، اما مثلاً در خصوص پسته از نمونه کیلویی ۲۶۰ هزار تومان تا ۳۵۰ هزارتومانی در بازار هست. بااین‌وجود و باتوجه به گرانی‌ها بازهم نباید انتظار داشت مردم توان خرید داشته باشند.»
حرفی که با چرخی در بازار درست به نظر می‌آید. اما همان‌طور که همه فروشندگان اعتقاد دارند، حتی همین نمونه‌های دارای کف قیمت نیز برای خانواده‌های متوسط یا ضعیف جامعه گران است.
اگر یک خانواده در وضعیتی طبیعی برای میزبانی از میهمانان نوروزی قصد داشته باشد که به طور میانگین بین یک تا دو کیلو از هرکدامِ از اقلام معمول آجیل را تهیه کند، برای ۴ تا ۹ کیلو آجیل شب عید باید مبلغی بین ۱.۵تا ۲.۵ میلیون تومان کنار بگذارد و این برای خانواده‌های کارگری و بازنشسته با عیدی و حقوق فعلی غیرممکن است.
متوسط قیمت یک سبد آجیل برای شب عید و جیب خالی مردم
چرخی در بازار خشکبارفروشان تهران می‌زنیم که به طور معمول کمترین قیمت را ارائه می‌دهند، تا اطلاعی دقیق‌تر از وضع قیمت آجیل شب عید پیدا کنیم. از مشهورترین آجیل یعنی پسته شروع می‌کنیم و متوسط معمول خرید آجیل پیش از تحریم و گرانی‌ها یعنی ۹ کیلو برای هر خانوار ۴ تا ۵ نفره با فامیل، وابستگان و دوستان نه چندان زیاد و دید و بازدید مختصر دوران کرونا را در نظر می‌گیریم.
در بازار قیمت پسته اکبری از کیلویی ۲۴۰ هزار تومان آغاز و در برخی از مغازه‌ها به رقمی حدود ۳۲۰ هزار تومان نیز می‌رسد.
رقمی که به نسبت سال گذشته تفاوت چندانی نداشته، اما به نظر می‌رسد برای فروش محصولات در انبار مانده، برخی فروشندگان تمایل به کم کردن قیمت نسبت به چند ماه گذشته دارند که خود این مسئله نشان از کاهش میزان خرید مردم در شب عید نسبت به سال‌های گذشته دارد.
قیمت پسته کله‌قوچی نیز از هر کیلو ۲۵۲ هزار تومان شروع و بر حسب کیفیت و مرغوبیت آن در برخی مغازه‌های تهران با قیمت هر کیلو ۳۱۰ هزار تومان نیز عرضه می‌شود.
اگر بنا را بر میانگین چه از نظر کیفیت و چه قیمت بگذاریم، با احتساب خرید دو کیلو پسته تا اینجا یک خانواده، رقمی حدود ۵۰۰ هزار تومان فقط برای پسته شب عید باید هزینه کند.
در خصوص بادام نیز همین تفاوت در کیفیت و قیمت به چشم می‌خورد. قیمت مغز بادام در بازار عمده‌فروشان خشکبار از هر کیلو ۲۸۰ هزار تومان شروع شده و بالا می‌رود. رقمی که در مغازه‌های داخل شهر بسته به موقعیت محلی و نشان تجاری مغازه گاه به رقم ۳۸۰ هزار تومان نیز می‌رسد. باز به سراغ حد وسط قیمت بادام در این بازار می‌رویم و از نمونه ۳۰۰ هزارتومانی خرید می‌کنیم.
با احتساب دو کیلو بادام و پسته‌ای که از قبل خریداری کرده‌ایم، رقم خرید آجیل شب عید به یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان فقط برای این دو قلم می‌رسد.
مغز فندق و بادام‌زمینی هم‌قیمت هستند و با پایین‌ترین کیفیت باز هم از کیلویی ۳۸۰ هزار تومان شروع و در مغازه‌های داخل شهر به رقمی حدود ۴۸۰ و گاهی تا ۵۰۰ هزار تومان نیز می‌رسند.
به گفته اکثر فروشندگان بازار همانند دو سال گذشته بادام هندی و مغز فندق از سبد آجیل خانوارها، حتی طبقه متوسط نیز حذف شده است.
اما برای اینکه ملاک ما برآورد قیمت بر اساس چند سال گذشته است تصور می‌کنیم از هرکدام این دو قلم برای آجیل شب عید یک کیلو خریداری کرده‌ایم، آن‌هم باز از نمونه‌های درجه دوم با احتساب کیلویی ۴۲۰ هزار تومان. جمع خرید ما تا اینجا به یک میلیون و ۹۴۰ هزار تومان رسیده است.
تخمه‌ژاپنی در بازار و سطح شهر از هر کیلو ۷۰ تا ۱۲۰ هزار تومان متفاوت است. خانواده‌های ایرانی به طور معمول از تخمه بیشتری در آجیل استفاده می‌کنند. پس اگر تخمه را ۳ کیلو برای آجیل شب عید در نظر بگیریم و برای آنکه آجیلمان را با تخمه بیشتر کنیم باتوجه‌به روشی که در برآورد قیمت در نظر گرفتیم حد وسط را انتخاب کرده و از تخمه کیلویی ۹۰ هزار تومان سه کیلو برمی‌داریم.
تا اینجا ۲.۲۰۰ هزار تومان هزینه سبد آجیل خانواده ایرانی از بازار شب عید است.
دیدن خشم و اضطراب عابران از پشت ویترین‌ها
در این میان چند نکته ذهن را به خود مشغول می‌کند. اینکه آیا این تفاوت قیمت میان مغزهای موجود در بازار و سطح شهر به دلیل تفاوت کیفیت است؟! فروشندگان بازار معتقدند مغازه‌های صاحب‌نام در تهران به‌خاطر شهرت نشان تجاری خود، قیمت‌ها را افزایش می‌دهند وگرنه کیفیت یکی است.
اما حسن از فروشندگان قدیمی آجیل در سطح شهر تهران که مالک مغازه‌ای با نشانی معتبر است، اعتقاد دارد: «افزایش قیمت بخاطر ارزش برند برای زمانی‌ست که بازار شرایط نرمال و معمول دارد و برند و بسته‌بندی برای خریدار و فروشنده اهمیت پیدا می‌کند، نه بازار دو سال اخیر که با اُفت فاحش روبرو شده است.»
به‌زعم وی بخش مهمی از ارزان‌فروشی‌ها به‌خاطر کیفیت به شدت پایین محصولات و کهنه بودن آن‌هاست. نکته‌ای که به نظر می‌رسد برای خانواده‌ای که تنها می‌خواهد حفظ آبرو کند اهمیتی ندارد.
از دیگر عوامل دور شدن آجیل از سفره شب عید مردم، اما می‌تواند جمع‌شدن بازارهای ویژه شب عید به دلیل کرونا باشد. در این بازارها که بعضاً با یارانه (سوبسید) جهت اقشار کم‌درآمد برگزار می‌شد، فرصتی جهت خرید کارگران و بازنشستگان به وجود می‌آمد که آن هم امسال ازدست‌رفته است.
اگرچه در ظاهر این موضوع تصمیم درستی برای جلوگیری از ازدحام در وضع شیوع کرونا است، ولی وقتی با ازدحام روزانه مردم در بازار بزرگ تهران مواجه می‌شویم می‌بینیم به‌جز اینکه دولت وظیفه‌ای را از سرخود بازکرده، با عدم برگزاری این نمایشگاه‌ها اتفاقی نیفتاده است.
سنت نوروز ریشه در دل باورهای خانواده‌های ایرانی دارد، اما امسال وضعیت اقتصادی سبب شده شب عید نه فرصتی برای لذت بردن و شاد بودن مردم بلکه بزنگاهی استرس‌زا برای خانواده‌ها جهت تأمین هزینه پوشاک نو، خوراک و غیره باشد.
به قول یکی از کسبه بازار بزرگ و فروشندگان قدیمی آجیل شب عید: «مردم سعی می‌کنند با کم کردن مثلاً وزن پسته و بادام و افزودن تخمه و نخودچی کمی از هزینه آجیل شب عید بکاهند. هرچند نخودچی هم با رسیدن به کیلویی ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان دیگر ارزان محسوب نمی‌شود. این ناتوانی در خرید دلخواه در ذهن مشتری احساس حسرت و خشمی ایجاد می‌کند که ما روزانه در چهره مشتریان و حتی عابرانی که از پشت شیشه، به داخل مغازه نگاه می‌کنند آن را می‌بینیم.»
با مرور قیمت آجیل در بازار و درنظرگرفتن اینکه آجیل تنها بخش کوچکی از هزینه‌های معمول شب عید را در برمی‌گیرد، می‌توان به این نتیجه رسید که خانواده‌های طبقه متوسط و ضعیف جامعه دیگر نمی‌توانند همانند قدیم لذتی از عید ببرند. در این میان شاید تنها روزهایی که محدودیت‌های کرونا و شرایط ویژه حاکم بر جامعه به نفع مردم شده است، همین روزهاست که دستکم می‌توان به بهانه کرونا از مخارج شب عید و به‌تبع آن «شرم از جیب‌های خالی شده» کاست.