ایران‌مال یکی از پیچیده‌ترین پوشش‌های پول‌شویی در تاریخ ۴۰ سال حکومت اسلامی محسوب می‌شود که پیش از افتتاح کامل، عملا ورشکست شده است
نوان «خاص و جنجالی‌ترین مجتمع تجاری تهران» برازنده ایران‌مال است، مجموعه‌ای که در تبلیغاتش ادعا شده که یکی از پنج مرکز خرید بزرگ جهان است و بازدیدکنندگان برای گردش کامل در آن به ۷۲ ساعت زمان نیاز دارند، اما نامش از آغاز با «زمین‌خواری، رانت، پول‌شویی، ارتشاء و حیف‌ومیل دارایی‌های عمومی» همراه شده است. ایران‌مال به گفته بسیاری از کارشناسان اقتصادی هم بزرگ‌ترین سازه تجاری-تفریحی در جمهوری اسلامی و هم با ارزش‌ترین دارایی بانکی ایران است. ایران‌مال یکی از پیچیده‌ترین پوشش‌های پول‌شویی در تاریخ ۴۰ سال حکومت اسلامی محسوب می‌شود که پیش از افتتاح کامل، عملا ورشکست شده است.
منابع مالی و ثروت برادران انصاری، نحوه واگذاری زمین، پشت پرده واگذاری این مرکز خرید به بانک آینده در عوض بدهی انصاری‌ها، اعلام فروش بخشی از سهام آن و متوقف شدن فروش و نحوه فعالیت این ابرسازه تجاری-تفریحی سبب شده است که ایران‌مال نه به خاطر وسعت، زیبایی و خاص بودنش که بیشتر به دلیل ورشکستگی پیش از موعد و شبهه در مالکیت و سرمایه‌اش موردتوجه باشد.
مالکان ایران مال
برادران انصاری، سازنده و مالک مجتمع‌های بزرگی چون بازار مبل، بازار موبایل و مجتمع‌های تجاری دیگری در نقاط مختلف ایران مالکان اصلی ایران‌مال‌اند. انصاری‌ها از فعالان بزرگ اقتصادی محسوب می‌شوند که طی نزدیک به دو دهه با تاسیس بانک تات و آینده هرکجا بحث سوءاستفاده از منابع مالی در میان بوده، نامشان به میان آمده است، هرچند تا امروز در هیچ دادگاهی محکوم نشده‌اند. اگر مسائل مطرح‌شده در مورد ایران‌مال، دارایی و کسب‌وکار سازندگان آن درست باشد، حاشیه‌هایش دیگر به زمین‌خواری، سوءاستفاده از منابع بانک‌ها و حتی معامله‌ای پوششی محدود نیست. در این صورت این مرکز خرید ۹۰ هزار میلیارد تومانی، بیش از آنکه ثروتی بانکی و متعلق به مردم باشد، یکی از بزرگ‌ترین ثروت‌های حاصل از پول‌شویی طی ۵۰ سال گذشته است.
در سال‌هایی که تب «مال‌سازی» در تهران اوج گرفت، ساخت ایران‌مال فراتر از هر تصوری بود که از یک مجتمع تجاری، تفریحی وجود داشت، ایده‌ای که هم بلند‌پروازانه بود و هم سرنوشت همه زمین‌های اطراف دریاچه چیتگر و بخشی از زمین‌های غرب تهران و پروژه‌های شهرک‌سازی اطراف این ابرسازه را دستخوش تغییر می‌کرد، جایی که شرکت‌های نزدیک به سپاه پاسداران، نهادها و بنیادهای حکومتی سرمایه‌گذاران اصلی پروژه‌های انبوه‌سازی آن محسوب می‌شوند. حالا بسیاری تاکید دارند که چند برابر شدن ارزش پروژه‌های انبوه‌سازی و برج‌های بلند شهرک‌هایی که مستقیم یا با واسطه به حامیان انصاری درون ساختار حاکمیت تعلق دارند، بخشی از یک کارسازی بزرگ است که ابر سازه تجاری-تفریحی ایران‌مال محرک اصلی آن بود و باعث چشم‌پوشی از پول‌شویی و تخلف‌های متعدد در ساخت آن تا امروز است.
توصیف ایران‌مال زیبا
ایران‌مال شامل مجموعه‌های تجاری، هتل، مجموعه‌های ورزشی مانند زمین بولینگ، اولین زمین یخی استاندارد، استخر سرپوشیده، باغ، رستوران، کتابخانه، پردیس سینمایی با ۱۱ سالن، محوطه گردشگری، کتابخانه جندی شاهپور، مرکز نمایشگاهی، مسجدی مجلل و بزرگ و بخش‌هایی متعدد دیگر است. معماری ایران‌مال دو بخش متمایز دارد؛ بخشی که به شیوه بازارهای مدرن ساخته شده است و بخشی به‌نام «تیمچه» که از نظر معماری، بازسازی بازارهای سنتی و قدیمی ایران است و زیبایی‌اش بی‌شک بازدیدکنندگان را حیرت‌زده می‌کند. تالار آینه که گویی بازسازی «تالار آیینه کاخ گلستان» است و همچنین پوشش اقوام که تصویربرداری از آن ممنوع است، بخش موزه ایران‌مال را تشکیل می‌دهند و کنار آن‌ها فروشگاه‌های فرش نفیس ایرانی، صنایع‌دستی و نقره و کالای عتیقه وجود دارد که البته هنوز به‌صورت کامل فعال نیستند. در بخش تیمچه، کتابخانه بزرگ و زیبای جندی‌شاپور هم فعالیت دارد؛ بخش محبوب بازدیدکنندگان که بازار عکس گرفتن در آن داغ است. در بخش جنوبی کتابخانه، تعدادی فروشگاه کتاب و کالاهای فرهنگی نیز دایر است.
یکی از نکات مهم در مورد وضع موجود ایران‌مال این است که بسیاری از درهای ورود و خروج آن که به دلیل وسعت بالای این مال در نظر گرفته شده‌اند، باز نیستند. کارکنان حراست بازار و فروشندگان اعتقاد دارند در حال حاضر تنها ۳۰ درصد از کل مجموعه ایران مال فعال است. بازاری که هزینه کلان نگهداری سالانه و ارزش سرمایه ساخت آن، اگر فرض مالکیت بانک آینده بر آن را صحیح بدانیم، روشنگر ورشکسته بودن و بلعیدن سالانه چند صد میلیارد تومان دارایی سهامداران و سپرده‌گذاران بانک در این ابرسازه تجاری-تفریحی است.
هر ورودی ایران‌مال دارای تالار ورودی بزرگ با چراغ‌آویزهای بزرگ به سبک کاخ‌های قدیمی است. در اصلی آن هم به باغ ماهان باز می‌شود که حوضچه‌ها و آبشاری با کاشی‌کاری زیبا و درختان متعدد دارد و بازسازی «باغ ماهان کرمان» است. تعداد بالای واحدهای تجاری خالی، مهم‌ترین تجربه بازدیدکنندگان پس از دیدن عظمت و زیبایی این مجموعه است. تمامی واحدهای تجاری خالی با برنوشته‌های بزرگی شبیه ویترین یا پوستر‌های تبلیغاتی نشانهای تجاری مختلف پوشانده شده‌اند. پوششی که بی‌شباهت به پوشش ادعایی برای بزرگ‌ترین پول‌شویی بازار سرمایه ایران نیست. یکی از راهنمایان بازار در این مورد می‌گوید: «برآورد فعلی بازگشایی حداکثر ۳۰ تا ۳۵ درصدی مراکز تجاری ایران‌مال است که البته امیدواریم تا نوروز ۱۴۰۱ این میزان به ۴۰ تا ۴۵ درصد هم برسد.»
عجایب کسب‌وکار در ایران‌مال
بسته بودن بسیاری از راهروهای بازار که هنوز در مرحله ساخت قرار دارند، وقتی کنار وسعت ایران‌مال قرار می‌گیرد در بهترین حالت همان عدد ۳۰ درصد بخش‌های فعال را تایید می‌کنند؛ اما ظاهرا برنوشته‌های بزرگی که روی آن‌ها عبارت «به‌زودی» به انگلیسی نوشته شده، بخشی از پوشش برای دیده نشدن تعطیلی بخش بزرگی از ایران مال است. از دیگر عجایب فعالیت تجاری ایران‌مال نصب شدن تبلیغات نشانهای تجاری مشهور بین‌المللی است که اساسا هیچ فعالیتی در ایران ندارند؛ تبلیغات «گوچی»، «شنل»، «ورساچی»، «بولگاری»، «کالوین کلین»، «سارار»، «اسکچرز»، «کالین»، «جردن»، «بلسینو» و «سالونی» که در نمای بیرونی واحدهای تعطیل باعث شگفتی بازدیدکنندگان می‌شود و تناقضی بزرگ برای حامیان انصاری‌ها و بانک آینده در بیت رهبر جمهوری اسلامی است که خود را دشمن درجه یک مصرف محصولات غربی و حمایت از تولید داخلی می‌دانند.
بیشترین واحدهای تجاری فعال در ایران‌مال متعلق به اصناف پوشاک، لوازم‌خانگی، کیف و کفش است؛ اما داروخانه، لوازم موسیقی، عطر، لوازم ورزشی، آرایشی، ساعت نیز مغازه‌های معدودی در بازار دارند. راهروهای اصلی و مرکزی ایران‌مال بیشترین واحدهای تجاری دایر شده را دارند و راهروهای غربی و شرقی یا به‌طورکلی مسدود‌ند و یا در هرکدام کمتر از ۱۰ درصد واحد تجاری فعال است. یکی از نگهبانان بازار می‌گوید: «این بخش‌ها هنوز در حال تکمیل و ساخت‌اند.» یکی از فروشندگان پوشاک بازار هم در این مورد می‌گوید: «اگر قصد افتتاح کسب‌وکار دارید باید تلاش کنید در راهروهای مرکزی باشید، چون طبقات زیرین و راهروهای کناری هنوز فعال نیستند.»
در دو طبقه ایران‌مال فضاهایی به کافه اختصاص یافته است؛ اما طبقه‌ای در مجاورت بخش پردیس سینمایی با عنوان رستوران ملل فعالیت دارد. همچنین در طبقه همکف ایران‌مال نیز که روبه‌روی آبنمایی بزرگ است، در یک محوطه سر باز، برنوشته‌های غذاهای معروف ایرانی دیده می‌شود که دورنمایی برای افتتاح اغذیه‌فروشی و رستوران‌های متعدد است. شهربازی کودکان در کنار سالن‌های بولینگ و بیلیارد جزو پرطرفدارترین بخش‌های ایران‌مال محسوب می‌شود. همچنین هایپرمارکت ایران‌مال هم یکی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های فعال در مجتمع‌های تجاری تهران است که البته به‌نسبت شهروند یا هایپرهای مشهور سطح شهر خلوت است. یکی از فروشندگان بازار در مورد شرایط کسب‌وکار آن توضیح می‌دهد: «بازار همیشه خلوت است. فقط پنجشنبه و جمعه‌ها کمی شلوغ می‌شود که آن هم مربوط به گردش و تفرج مردم است و خرید چندانی نمی‌کنند.»
مال ورشکسته
طی ماه‌های گذشته ایران‌مال به «مال ورشکسته» مشهور شده است. بعضی این تبلیغات را حاصل برنامه‌سازی برادران انصاری برای توجیه تلاش بانک آینده (که خود موسس و جزو سهامداران آن است) در عرضه سهام این مجموعه به شرکتی صوری می‌دانند. برخی نیز اعتقاد دارند با نگاهی به شیوه واگذاری و فعالیت واحدهای تجاری و تفریحی ایران‌مال روشن می‌شود که مالکان قصد بهره‌برداری سریع را ندارند. این افراد می‌گویند برادران انصاری ترجیح می‌دهند ایران‌مال فعلا به همین شکل حفظ شود. نظر یکی دیگر از فروشندگان طبقه پوشاک در مورد نحوه کسب‌وکار در ایران‌مال روشنگر گمانه‌زنی‌ها است. او می‌گوید: «برخی طبقات پایین که اختصاص به لوازم‌خانگی دارد حتی در روزهای شلوغ هفته نیز خلوت‌اند. در حقیقت بیشترین صنوفی که در بازار مشتری دارند فودکورت‌ها، کافه‌ها و پردیس سینمایی آن محسوب می‌شوند که آن‌ها نیز در روزهای آخر هفته مشتری دارند.»
ایران‌مال فروش واحد تجاری ندارد و واحدها تنها با شرایطی ویژه اجاره داده می‌شوند. اگر تلاش کنید از گردانندگان واحدهای تجاری فعال شرایط اجاره در این مال را بپرسید با پاسخی مشابه مواجه می‌شوید: «من اطلاعی ندارم، فقط فروشنده‌ام!» اجاره‌کنندگان اصلی واحدهای تجاری ایران‌مال وجود خارجی ندارند. این هم از عجایب بازار است. وقتی از نگهبانان بازار در مورد روزهای شلوغ بازار می‌پرسیم یکی از آن‌ها می‌گوید: ««تا قبل از کرونا آخر هفته‌های شلوغی داشتیم اما کرونا موجب تعطیلی بخش‌هایی از بازار شد.» یکی از فروشندگان کیف و کفش بازار هم تاکید دارد: «با وجود خلوتی اکثر روزهای هفته باز هم به نسبت سال گذشته وضعیت بسیار بهتر است، سال قبل اکثر روزها ما حتی یک مشتری هم نداشتیم.»
شلوغ‌ترین قسمت ایران‌مال در روزهای غیرتعطیل و آخر هفته، بخش مرکز واکسیناسیون است که گفته می‌شود از روزهای نخست فعالیت گسترده‌ای داشته است. اگرچه ایستگاه مترو به تردد مراجعه‌کنندگان ایران مال کمک کرده، ولی برای اهالی شمال، مرکز و شرق تهران این مال همچنان مقصدی بسیار دور است. یکی از فروشندگان بازار هم به نکته جالبی اشاره می‌کند و شرح می‌دهد: «بیشترین دلیل باز نشدن باقی واحدهای تجاری گزارش‌هایی است که از رسانه‌های مختلف در خصوص ورشکستگی بازار منتشر می‌شود.»
نحوه اجاره دادن واحد تجاری در ایران‌مال
نحوه اجاره واحد تجاری در ایران‌مال هم شکل خاصی دارد. در این مجموعه شما اجاره ماهانه نمی‌پردازید، بلکه به‌نسبت حوزه فعالیت و میزان مساحت موردنیاز مبلغی با عنوان رهن به مجموعه می‌پردازید و به‌جای اجاره ماهانه، ایران‌مال در سود فروش با شما شریک می‌شود. موضوعی که اکثر فروشندگان اعتقاد دارند باعث گران شدن قیمت کالاها نسبت به دیگر مراکز سطح شهر تهران و اقتصادی نبودن کسب‌وکار در این مجموعه است. اما نکته دیگر نحوه دسترسی برای اجاره واحد تجاری در ایران‌مال است. اگر با شماره‌های مربوط به اجاره ملک در این مجموعه تماس بگیرید، متوجه می‌شوید خبری از واحد بازرگانی فعال برای برنامه‌ریزی کسب‌وکار یک مرکز به ارزش ۹۰ هزار میلیارد تومان و صدها میلیارد تومان هزینه سالانه نیست. اساسا کسی پاسخگوی تماس نیست و دفتر فروشی هم وجود ندارد.
البته املاک ایرانیان در صفحات مجازی خود مدعی ارائه مشاوره در زمینه اجاره ملک در بازار ایران‌مال شده است؛ ولی اگر با این مجموعه تماس بگیرید، درنهایت باز به شماره‌ای ارجاع داده می‌شوید که در ساعت‌های مختلف روز در دسترس نیست. بر اساس آنچه املاک ایرانیان در مورد شرایط واگذاری مغازه در ایران‌مال در سایت خود نوشته است، به نظر می‌رسد شیوه اجاره واحد تجاری و کسب‌وکار در این بازار عملا ناممکن باشد. در ایران‌مال شما حق فعال کردن دستگاه‌های کارتخوان شخصی ندارید و باید از کارتخوان‌های متعلق به بازار که زیر نظر بانک آینده فعالیت می‌کنند، استفاده کنید. در پایان هر روز هم با کسر مبلغ میانگین ۲۵ درصد از فروش، باقی مبلغ به حساب فعالان تجاری بازار بازگردانده می‌شود. احتمالا به همین دلیل در بازار شعبه‌های متعدد بانک آینده و برنوشته‌های آن دیده می‌شود و همه خودپردازهای نیز متعلق به بانک آینده‌اند.
ایران‌مال با وجود زیبایی چشم نوازش، ویترین نبود شفافیت مالی و سرمایه‌گذاری در جمهوری اسلامی است، جایی که فساد و رانت با ظاهر زیبا حال‌و‌روزی رقت‌انگیز دارد، اما به‌هرحال باید منتظر ماند و دید بادی که در محوطه مجتمع تجاری بر پرچم‌های ایران مال می‌وزد، ابرهای خاکستری را از سر این دارایی بزرگ کنار می‌زند و سرنوشت آن را روشن می‌کند یا نه.