وزیر راه و شهرسازی از احداث ۴۰ شهر جدید در ایران خبر داد.
پدیده شهرهای جدید زمانی در ایران آغاز شد که جمعیت کلان‌شهرها افزایش پیدا کرد. همزمان با افزایش تقاضا برای مسکن و گرانی روز افزون آن برای افراد شاغل در کلان‌شهری مانند تهران مسئولان جمهوری اسلامی به این فکر افتادند که باید از تهران تمرکززدایی صورت بگیرد. برای تمرکززدایی قدرتمند کردن شهرهای کوچک، انتقال ادارات دولتی که الزامی به وجودشان در تهران نیست و همچنین حمایت از کسب و کارهای کوچک و بزرگی که در این شهرها اتفاق می‌افتد می‌توانست بخشی از عواملی باشد که از سرازیر شدن سیل جمعیت به تهران جلوگیری کند. اما در کنار این اتفاق، یک سیاست دیگر هم در دستور کار قرار گرفت: احداث شهرهای جدید.
احداث شهرهای جدید پروژه ناموفقی بود که فقط اسمش شبیه به آن چیزی بود که در دنیای مدرن اتفاق می‌افتد. به عنوان نمونه شهرهای جدید پردیس، پرند و اندیشه در اطراف تهران، بدون ایجاد ماهیت شهری تبدیل به خوابگاه‌هایی شدند که کارمندان و کارگران بعد از کار در تهران به آنجا بروند و شب را در کنار خانواده‌شان سر کنند.
این شهرها وقتی بیش از پیش تبدیل به خوابگاه شدند که این پروژه‌ها نام «مسکن مهر» به خودشان گرفتند. ساختمان‌های بلندی که در مناطقی ساخته شده بودند که حتی تحقیقات شهرسازی و جامعه شناختی شهر هم روی آن‌ها انجام نشده بود. شهرهایی با کمترین امکانات و خدمات اجتماعی، رفاهی، پزشکی و حتی گاه بدون جاده و راهی مناسب که برای عبور و مرور بشود از آن‌ها استفاده کرد.
جمعه، دوم اردیبهشت، رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد که تصمیم دارد این کار آزموده شده را باز هم تکرار کند. رستم قاسمی که وزیر پیشین نفت و وزیر کنونی راه و شهرسازی گفت: «احداث ۳۰ تا ۴۰ شهر جدید در کل کشور در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار دارد. باید در شهرهای جدید ۶۰۰ هزار واحد مسکونی ساخته شود.»
گویا ماموریت ساخت این شهرها که به گفته وزیر راه و شهرسازی قرار است در ۱۴ استان انجام شود، بر عهده ستاد اجرایی فرمان امام است. شرکت توسعه عمران امید وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام در تفاهمنامه‌ای که با وزارت راه و شهرسازی امضا کرده، موظف به ساخت ۱۰۰ هزار واحد مسکونی بوده که تاکنون عملیات اجرایی ساخت ۲۹ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی آغاز شده است.
پیش از این نام ستاد اجرایی فرمان امام در ماجرای واکسن کرونا بسیار شنیده شده بود. ستاد اجرایی فرمان امام با ایجاد فشار بر روی دیگر سازندگان واکسن کرونا و همچنین واردکنندگان آن تلاش داشت تا یکه‌تاز رقابت فروش واکسن به دولت باشد. پس از عدم موفقیت این واکسن و کشته شدن هزاران ایرانی سرانجام ورود واکسن به ایران آزاد شد و بعد از مدتی مشخص شد که ستاد اجرایی فرمان امام یکی از واردکنندگان واکسن سینوفارم به ایران بوده است.
در همین راستا انتقادات زیادی به محمد مخبر معاون اول رئیسی و رئیس وقت ستاد اجرایی فرمان امام شده بود. حال که مخبر معاون اول رئیسی است گویا با همین روش ستاد اجرایی فرمان امام قصد دارد ۴۰ شهر جدید در ایران بسازد.
چرا شهرهای جدید جواب نیازها در ایران را نمی‌دهد؟
سیاست ساخت شهرهای جدید به روش کنونی به طور مستقیم با سیاست‌های مرکز زدایی در تضاد است. با این روش، جمعیت نه تنها از کلان‌شهرها خارج نمی‌شوند، بلکه ساخت این شهرها و شهرک‌ها بهانه‌ای می‌شود که تمرکز رویآن کلان‌شهر باقی بماند. از طرفی دیگر همین سیاست نصفه و نیمه شهرهای جدید هم تا به امروز ناموفق بوده است. طبق آماری که محمود میریان، عضو هیات مدیره شرکت عمران شهرهای جدید در سال ۹۶ اعلام کرده بود، از ظرفیت چهار میلیون و هفتصد هزار نفری ۱۸ شهر جدید در ایران، تنها هشتصد هزار نفر جذب این شهرها شده‌اند. این یعنی ۸۳ درصد از ظرفیت جمعیت پذیری این شهرهای جدید خالی مانده است.
علی حدادی، نماینده مجلس، در مورد مشکلات شهر جدید هشتگرد که در استان البرز ساخته شده است، می‌گوید: «در حال حاضر شهر جدید هشتگرد در حوزه فضای آموزشی و بهداشتی با مشکلات متعددی مواجه است. احداث بیمارستان در شهر جدید هشتگرد بسیار مهم و حائز اهمیت است. تصفیه خانه فاضلاب شهر جدید و تصفیه خانه آب شرب از موضوعات مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد تا مردم از امکانات حداقلی بهرمند شوند. مردم مشکلات زیادی هم در حوزه مزار برای اموات دارند.»
بنا به گفته‌های این نماینده مجلس، شهر جدید هشتگرد نه آب دارد، نه بیمارستان و نه حتی قبرستان. شهرهای جدیدی که وزیر راه و شهرسازی وعده ساخت آن را داده، قرار است که در نزدیکی کلان‌شهرهای ایران احداث شود. اتفاقی که مشکلات شهرهایی مانند هشتگرد را به شکل ویروسی به کل کشور منتقل می‌کند.
در حالی که وزیر راه با ساخت شهرهای جدید بیش از پیش به تمرکز بر کلان‌شهرها دامن می‌زند سخنگوی دولت اعلام کرده است که نهضت تمرکز زدایی در راه است. بهادر جهرمی در اسفند ماه گذشته گفت: «طبق دستور رییس جمهور، وزیر کشور مکلف شد با هماهنگی سایر وزرا کلیه اختیارات قابل واگذاری به استانداران را احصا و جهت واگذاری اختیارات در دستور کار هیات دولت قرار دهد.»
شهر جدید سهند که در نزدیکی شهر تبریز احداث شد هم تاکنون نه تنها نتوانسته است باری از مشکلات تبریز کم کند که خود این شهر هم دچار مشکلات فراوانی شده است. بر اساس پژوهشی که توسط مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی انجام شده است: «شهر جدید سهند برای کاستن از مشکلات جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی کلان‌شهر تبریز در حوزه نفوذ این شهر احداث شده است ولی این شهر در عمل نتوانسته است از مشکلات کلان‌شهر تبریز با توجه به اهدافش بکاهد و اهداف از پیش تعیین شده آن در زمان مشخص، عملی نشده‌اند. شالوده اقتصادی این شهر بر پایه اشتغال صنعتی و خدمات دانشگاهی استوار است که هنوز صنعت و دانشگاه تاثیر مثبتی بر این شهر نگذاشته‌اند و شهر جدید سهند خود با مشکلات و چالش‌های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، ارتباطی و برنامه‌ریزی بسیاری مواجه است.»
شهرهای جدید در دنیا بر اساس طرح‌های برنامه‌ریزی شده‌ای ساخته می‌شود که آگاهانه در پاسخ به اهداف از پیش تعیین شده در مناطق بکر، به منظور اسکان حدّ معینی از جمعیت ساخته می‌شود. شهرهای جدید همه ویژگی‌های یک شهر را دارند. از خدمات رفاهی و عمومی گرفته تا فروشگاه و بیمارستان. شهرهایی مانند ابوظبی و دوحه در مجموعه شهرهای جدید تعریف می‌شوند. شهرهایی که با تصمیم‌گیری قبلی و بر اساس برنامه ساخته شده‌اند و اکنون دوحه به عنوان یک شهر جدید میزبان بازی‌های جام جهانی فوتبال است.