احمدمیرزا 12 ساله شاه شد ـ محمدعلی میرزا از شاهی خلع
24 تیرماه 1288 (15 جولای 1909) شهر تهران پس از یک روز جنگ خیابانی به دست افراد مسلح بختیاری، گیلان و مجاهدین مشروطیت افتاد و محمدعلی شاه قاجار پس از اطلاع از آن، با خانواده اش به ساختمان تابستانی سفارت روسیه در زرگنده قُلهَک پناهنده شد. وی قبلا در سلطنت آباد مستقر شده بود و با اینکه هنوز پانصد قزّاق و تعدادی توپ در اختیار داشت تصمیم به تحصّن در سفارتخانه خارجی گرفته بود.
به تفسیر برخی از مورخان، محمدعلی شاه با تحصّن در ساختمان تابستانی سفارت روسیه، پناهنده شدن به بیگانه را بر مذاکره با سران مخالفان و پذیرفتن شرایط آنان ترجیح داده بود که در «تاریخ» به عنوان اقدامی حقارت آمیز ثبت شده است.
همزمان، سایر مقامات نزدیک به او نیز به سفارتخانه ها پناه بردند. چون (ظاهرا!) سفارتخانه های روسیه و انگلستان برای همه متقاضیانِ تحصّن جای نداشتند به مقامهای اضافی، هرکدام یک پرچم این دو دولت داده شده بود تا بر بالای خانه هایشان نصب کنند که (از ترس این دو دولت امپریالیست) کسی متعرّضِ شان نشود!!.
این وضعیت نیز یک لکه ننگ دیگر بر تاریخ ایران اضافه کرده است.
سفیران روسیه و انگلستان سپس به طور جداگانه و با لحنی متفاوت، از سردار اسعد و سپهدار تُنکابُنی فرماندهان نیروهای فاتح تهران خواستند که به زد و خورد پایان دهند و مسئله را از راه مسالمت حل کنند!.
فاتحان تهران خواستار تسلیم سرهنگ لیاخوف (فرمانده روس نیروی قزاق مستقر در تهران که مجلس را به توپ بسته بود) شدند که موافقت مشروط شد و لیاخوف به فاتحان تهران مراجعه کرد و تأمین [امان] خواست.
دو روز بعد، یک شورای عالی 28 نفری تشکیل و همان روز محمدعلی شاه را به دلیل پناهنده شدن در خاک وطن به سفارتخانه خارجی، از سلطنت خلع و پسر 12 ساله او احمد میرزا را به سلطنت برداشت و چون او هنوز طفل بود؛ قرار شد که عضدالملک «ایلخان قاجار ـ رئیس وقت ایل مغول تبار قاجارـ نیابت سلطنت را برعهده گیرد. این ایل به روش مغولهای قرون 12 ـ 14، «ایلخان» داشته است!. احمد میرزا در آن لحظه با پدرش در سفارت روسیه بود که از آنجا به کاخ سلطنتی انتقال یافت.
همه این ماجرا نتیجه رقابت استعماری روسیه و انگلستان بود که روسیه از محمدعلی شاه و انگلستان از مجلسیان حمایت می کردند!.
نوشیروان کیهانی زاده
مهمترین رویدادهای ایران و جهان