رییس مرکز «جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت»، از فعالیت گروه‌های مقابله با سقط‌جنیندر ۲۵۰ شهرستان کشور خبر داده و اعلام کرده که «فعالیت گروه‌های مردمی با همکاری سازمان بسیج جامعه پزشکی برای مقابله با سقط‌جنین»، بخشی از برنامه دولت «ابراهیم رئیسی» برای کاهش میزان سقط‌جنین بوده است.
به گفته «صابر جباری»، «ماحصل فعالیت این گروه‌ها، جلوگیری از قتل ۴۷۰۰ جنین بوده است که الان به لطف الهی متولد شده‌اند.»
«ایران‌وایر» در این گزارش با چند زن متاهل در بازه سنی ۲۵ تا ۳۵ سال گفت‌وگو کرده که تجربه آن‌ها در مراجعه به مراکز بهداشت و یا بیمارستان‌های دولتی در دو سال گذشته، وجود نوعی رفتار پلیسی درباره بارداری را تایید می‌کند.
رییس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت، در خصوص نحوه فعالیت گروه‌های مردمی و روند شناسایی خانواده‌هایی که قصد سقط‌جنین دارند گفته است که این گروه‌ها به «مکان‌هایی که امکان مراجعه مادران باردار که قصد سقط را داشته باشند»، همچون آزمایشگاه‌های تشخیص بارداری، مطب‌های پزشک زنان، ماماها، پزشکان عمومی و شبکه بهداشت و درمان و بیمارستان‌های کشور اعزام و در آن‌ها مستقر می‌شوند.
چه وقت دومی را می‌آوری؟
«شهره» یک فرزند ۱۶ ماهه دارد و در یکی از مناطق کرج زندگی می‌کند. او به ایران‌وایر می‌گوید: «من برای چکاپ‌های دوره‌ای فرزندم به مرکز بهداشت دولتی مراجعه می‌کنم. در کنار وزن‌گیری، سونوگرافی و واکسن زدن، همیشه یک سری توصیه هم در مورد اینکه بهتر است فاصله سن بین دو بچه بیشتر از دو سال نشود می‌کردند و مکالمه همیشه به سوال قصد نداری دومی را بیاوری ختم می‌شود.»
او در ادامه می‌گوید: «وضعیت مرکز بهداشتی که مراجعه می‌کردم اصلا مناسب نبود، اظهارنظرهای عجیب از طرف کسانی که دکتر یا پرستار بودند می‌شنیدم. خوب یادم است که پسرم را برای تست غربالگری ۵ روزگی بردم و مثل همه نوزادها کمی زردی داشت، دکتر مستقر در آنجا به من گفت میوه‌های زردرنگ نخور، لباس زرد هم نپوش.»
«سمیرا»، زن دیگری است که در دوسال گذشته یک بار بارداری ناخواسته داشته و با مشقت بسیار موفق شده به این بارداری ناخواسته پایان بدهد. او می‌گوید: «بعد از پایان خودخواسته بارداری، برای کنترل به بیمارستان دولتی مراجعه کردم. به‌جای رسیدگی به من آن‌قدر به‌خاطر این اتفاق تحقیرم کردند که مجبور شدم به دروغ بگویم بارداری خارج از رحم داشتم، برای همین به آن پایان دادم.»
«ناهید» به مرکز بهداشت مراجعه نکرده، اما در مطب پزشک زنان بسیار برای فرزندآوری تشویق شده است. او می‌گوید: «تقریبا دو سال پیش باردار بودم و سقط شد. در بارداری دوم به بیمارستان دولتی مراجعه کردم، پزشک زنان کلی تشویقم کرد که دومین اقدام را انجام داده‌ام و مدام تاکید می‌کرد مراقب باشم چون یک بار جنینم سقط شده، این اتفاق تکرار نشود.»
«مهسا» در یکی از استان‌های شمالی ایران زندگی می‌کند و می‌گوید در آخرین نوبتی که به مرکز بهداشت محل زندگی خود مراجعه کرده، با انبوهی از سوالات مرتبط با مراقبت‌های جنسی مواجه شده است: «تست بارداری من مثبت شد. کارکنان مرکز فرمی به من دادند پر از سوال که گفتند برای ثبت مشخصات شما در سیستم باید به آن‌ها جواب بدهید. سوال‌هایی از قبیل اینکه این بارداری چندم شماست؟ شغل خودم و همسرم چیست و چقدر درآمد داریم؟ آیا سابقه سقط‌جنین داشته‌ام یا نه. همه را هم ثبت کردند.»
«آذر» ساکن ایذه است. مادر دو کودک ۱۰ و چهارساله. او می‌گوید در یک سال گذشته از مرکز بهداشت شهرستان ایذه با او و زنان بسیار دیگری از دوستان و آشنایانش تماس گرفته و به‌صورت تلفنی درباره اینکه آیا قصد بارداری دوباره دارند یا نه، سوالاتی پرسیده‌اند: «به من که زنگ زدند. گفتم من دوتا بچه دارم، گفتند هنوز جوانی و در طول مکالمه دو-سه بار پرسیدند قصد بارداری مجدد نداری؟ بار آخرش عصبانی شدم گفتم چند بار می‌پرسید، من همین دوتا را بزرگ کنم راضی‌ام. بعد از بقیه فامیل شنیدم که با خیلی‌ها تماس گرفته‌اند.»
«سروناز»، مادر یک دختر دو ساله است. او هم در مراجعه به مرکز بهداشت محل اقامتش، با پرسش‌های مشابهی مواجه شده است: «وقتی برای واکسن‌های دخترم مراجعه می‌کردم، سوالاتی می‌پرسیدند در مورد اینکه آیا پیشگیری از بارداری در برنامه‌ام وجود دارد یا نه؟ اگر هست، چرا؟ وسایل پیشگیری را از کجا تهیه می‌کنم؟ از چه طریقی پیشگیری می‌کنم؟ همه را هم در فرم‌ها و سیستم‌شان ثبت می‌کردند.»
«شهلا» هم زن جوانی است که فرزندش سال ۱۴۰۲ به دنیا آمده است. او به ایران‌وایر می‌گوید: «هربار که برای واکسیناسیون بچه مراجعه می‌کنم، می‌پرسند که مجدد قصد بارداری دارید؟ همچنین راجع‌به سابقه بارداری قبلی سوال می‌پرسند. جواب‌ها را هم وارد سامانه‌شان ولی دقیقا نمی‌دانم که موضوع عدم تمایل به بارداری مجدد را هم درج می‌کنند یا نه. بار آخر که پرسیدند و گفتم نه، گفتند چرا؟ بچه گناه دارد تنهایی بکشد. از آن خانم پرسیدم خودتان چند تا بچه دارید و گفت یکی، ولی از من سن‌و‌سالی گذشته است .»
گیلیاد، عمه‌ها و زنان بارور
در سریال آمریکایی «سرگذشت ندیمه» که براساس رمان تحسین شده «مارگارت اتوود» نوشته شده، سرزمینی رو به ویرانی تحت حاکمیت مقاماتی است که ضدزن‌ترین قوانینی که در همه ادیان وجود دارد گرد هم آورده و در کشوری به نام «گیلیاد»، به اجرا گذاشته‌اند. در این سریال، زنان بارور به‌عنوان ندیمه با لباس‌هایی متحدالشکل به رنگ سرخ، هریک به خانه یکی از مقامات فرستاده می‌شود تا به‌جای همسر ناباور دولتمرد صاحب خانه، از او صاحب فرزند شود. عمه‌ها، زنانی که حکم مراقبان و زندانبانان ندیمه‌ها را دارند، همراه با یکی-دو پزشک زنان و مقامات و همسرانشان، چشم از زنان بارور بر نمی‌دارند. همه جزییات مرتبط با فرآیند تولیدمثل در آن‌ها رصد می‌شود و هرگونه تخطی از قوانین، مجازات‌های سخت در پی دارد. ایران امروز در یک نگاه گذرا، به سیاست‌های مرتبط با قوانین فرزندآوری و حقوق زنان بسیار به گیلیاد شبیه است.
در دولت سیزدهم با شعار افزایش جمعیت، اقداماتی از قبیل محدودسازی غربالگری و مقابله با سقط‌جنین انجام شد که رصد مادران باردار از لحظه ثبت‌شدن آزمایش آن‌ها با هدف مقابله با سقط‌جنین پیش از سه‌ماهگی در ایران، تنها یکی از این اقدامات به شمار می‌آید.
چنین اقداماتی منجر به افزایش سقط در مراکز زیرزمینی و غیربهداشتی شده است که آمار خطرات درمانی و جانی را برای زنان و دختران افزایش داده است.
براساس آمارهای اعلام شده توسط وزارت بهداشت دولت سیزدهم، حدود ۹۵ درصد از سقط‌جنین‌ها در ایران ناشی از روابط خارج از ازدواج نیست و زوج‌هایی که ازدواج رسمی کرده‌اند، اقدام به پایان خود خواسته بارداری اقدام می‌کنند.
سال ۱۴۰۲، «امیرحسین بانکی‌پور»، نماینده مجلس مدعی شد شمار سقط‌جنین روزانه در ایران ۲ هزار مورد است.
ارائه این آمار موجب شد رسانه‌های نزدیک به دولت واکنش نشان داده و این آمار را اغراق‌آمیز توصیف کنند. براساس ادعای رسانه‌های حامی دولت ابراهیم رئیسی، آمار سقط‌جنین در ایران سالانه حداقل ۱۳۵ هزار مورد و حداکثر ۶۵۰ هزار مورد بوده است.
موضوع مهم اما اقدامات غیرقانونی و خطرناک برای زنانی است که دست به پایان خود خواسته بارداری می‌زنند. اردیبهشت سال گذشته، پایگاه خبری «همشهری آنلاین» در گزارشی اعلام کرد «به‌طور میانگین سالانه بین ۳۵۰ تا ۵۳۰ هزار سقط در کشور انجام می‌شود و از این تعداد، تنها حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار سقط با مجوز قانونی و از سوی پزشکی قانونی انجام می‌شود.»
رابطه مستقیم ممنوعیت ارائه اقلام جلوگیری از بارداری با سقط‌جنین غیرقانونی
دولت سیزدهم بیش از همه دولت‌های گذشته بر ممنوعیت آموزش و عرضه اقلام جلوگیری از بارداری تاکید داشت. وزارت بهداشت و مقامات مرکز جوانی جمعیت بر این باور بودند که این روش می‌تواند منویات رهبر جمهوری اسلامی برای افزایش جمعیت را محقق کند. همین امر اما موجب شد تقاضا برای سقط‌جنین غیرقانونی در ایران افزایش یابد.
براساس برخی گزارش‌ها، هزینه سقط غیرقانونی در ایران به دست ماما یا جراح عمومی، از ۷۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان است که به‌طور معمول در کلینیک‌های غیرتخصصی صورت می‌گیرد.
همشهری آنلاین در خرداد سال جاری در گزارشی اعلام کرد که برخی عطاری‌ها، داروخانه‌ها و مراکزی که به‌صورت غیر رسمی اقدام به فروش محصولات «سنتی و طبی» به‌عنوان داروی سقط‌جنین می‌کنند، شناسایی و پلمب خواهند شد.
در این گزارش آمده که در استان لرستان شمار زنانی که از طریق استفاده داروهای سنتی اقدام به سقط‌جنین می‌کنند افزایش داشته است، چراکه این شیوه برای طبقه کم برخوردار از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است.
طرح نفس؛ یک شیوه جدید سرکوب بدن زن
رییس بسیج جامعه پزشکی در گفت‌وگویی با خبرگزاری «تسنیم» گفته است که از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ دولت با اجرای طرحی به نام «نفس»، از سقط «۴۵۵۰ جنین» جلوگیری کرده است.
به گفته «محمدحسین زارع‌زاده»، در‌حال‌حاضر ۲۵۰ مرکز نفس در ایران فعال است که «افراد داوطلب در آنجا شامل ماماها، مشاوران، متخصصان زنان و زایمان و روانشناسان حضور دارند و فعالیت‌های لازم را ارائه می‌کنند.»
به‌رغم همه این اقدامات، براساس گفته‌های رییس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس، روزانه حداقل هزار مورد سقط‌جنین در ایران انجام می‌شود.
هر کاری جز حل مساله
افزایش و جوانی جمعیت در ایران، یکی از دغدغه اصلی «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی است. مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۹ برای تامین نظر رهبری در این خصوص، طرحی با نام «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» تصویب کرد که بر ترویج ازدواج و فرزندآوری تاکید دارد.
از سال ۱۳۹۹ تاکنون، اقداماتی همچون ممنوعیت سقط‌جنین، حذف غربالگری و توزیع و فروش وسایل پیشگیری از بارداری برای نیل به این هدف، در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است.
براساس ماده ۵۶ قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، «سقط‌جنین از جرایم دارای جنبه عمومی و مستوجب مجازات دیه، حبس و ابطال پروانه پزشکی است.»
یک پزشک زنان ساکن ایذه، استفاده زنان و دختران جوان برای سقط‌جنین با داروهای طبی و سنتی را تایید می‌کند و می‌گوید: «هم موضوع اقتصادی است هم بی‌سرو‌صدا تمام کردن پروسه. بسیاری از این زنان بدون اجازه همسرانشان دست به سقط‌جنین می‌زنند.»
او می‌گوید «زنی به مطب من آورده شد که براثر مصرف زیاد زعفران دم کرده دچار مسمومیت شده بود. توجه داشته باشید که ما در ایران به‌هیچ‌وجه امکان سنجش یا پایش آمار واقعی اقدام به سقط‌جنین را نداریم، چراکه جمهوری اسلامی بارداری خارج از چارچوب خانواده را جرم‌انگاری کرده و آن‌ها را در آمارهای رسمی خود لحاظ نمی‌کند.»