پس از آنکه قطر اعلام کرد از نقش خود به عنوان میانجی بین اسرائیل و حماس عقب‌نشینی می‌کند، چشم‌انداز آتش‌بس در غزه با تردید مواجه شد. اما راه را برای یک بازیگر منطقه‌ای دیگر باز کرد تا به عنوان میانجی صلح وارد عمل شود؛ عربستان سعودی و حاکم اصلی آن، محمد بن سلمان.
محمد بن سلمان در جریان نشست سران عرب و مسلمان در ریاض در این هفته که محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور ایران هم در آن حضور داشت، اسرائیل را به نسل‌کشی دسته‌جمعی در غزه متهم کرد. این سخنرانی او شدیدا‌لحن‌ترین موضع‌گیری عربستان نسبت به اسرائیل از آغاز جنگ ۱۳ ماهه غزه بود.
ولیعهد عربستان در سخنرانی افتتاحیه اجلاس سران عربی-اسلامی روز دوشنبه گفت: «اقدامات اسرائیل یک قتل‌عام و نسل‌کشی علیه مردم فلسطین و لبنان است. ما از اسرائیل می‌خواهیم که فوراً تمام اقدامات تجاوزکارانه را متوقف کند و به حقوق مردم غزه و لبنان احترام بگذارد.»
این اولین بار است که عربستان با چنین لحن تندی خطاب به اسرائیل بیانیه صادر می‌کند و نشان‌دهنده تغییر موضع آنهاست. در اوایل جنگ غزه، ولیعهد عربستان آشکارا از متهم کردن صریح اسرائیل به نسل کشی خودداری می‌کرد و تنها خواستار پایان جنگ و از سرگیری تلاش‌های صلح آمیز بر اساس راه حل دو کشوری بود.
بن سلمان یک قدم هم جلوتر گذاشته و گفته باید مطمئن شود که اسرائیل به حاکمیت ارضی جمهوری اسلامی ایران احترام می‌گذارد و از حمله به سرزمین‌های آنها خودداری می‌کند.
رهبران کشور‌های عربی می‌دانند که پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ایالات متحده وضعیت خاورمیانه را تغییر خواهد داد.
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، گفته که از زمان انتخابات سه بار با ترامپ صحبت کرده و آنها با دقت ایران را رصد می‌کنند. اما در همین مدت کوتاه، ترامپ با محمد بن سلمان هم صحبت کرده است. خانواده و نزدیکان ترامپ روابط تجاری تنگاتنگی با عربستان سعودی دارند.
سوال اینجاست که رئیس جمهور منتخب آمریکا به توصیه‌های کدام یک از این دو رهبر که هر دو به ترامپ نزدیکند، گوش خواهد داد.
پیش از این همه کارشناسان و ناظران امیدوار بودند قطر بتواند از نفوذش بر حماس برای آتش بس میان طرف‌های درگیر استفاده کند، اما پس از چندین ماه تلاش، مذاکرات متوقف شد و تلاش‌های قطر برای میانجی‌گری پس از ابراز ناامیدی سران این کشور عملا به جایی نرسید.
برخی رسانه‌ها به نقل از منابع مختلف مدعی شده اند که قطر به درخواست آمریکا خواستار اخراج مقامات سیاسی حماس از دوحه شده است. قطر به طور رسمی این گزارش‌ها را تایید نکرده است.
برخی کارشناسان معتقدند قطر اگر دستوری از سوی آمریکا دریافت کرده باشد، دست رد به آن نخواهد زد. این کشور قبلا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ و همزمان با دوران ریاست جمهوری ترامپ تحت محاصره بلوک عربی به رهبری عربستان بوده و قطعا نمی‌خواهد در دوره جدید ترامپ بار دیگر در معرض چنین وضعیتی قرار بگیرد.
رهبران حماس از سال ۲۰۱۲ دفتر سیاسی خود را در دوحه مستقر کردند و قطر میلیون‌ها دلار به نوار غزه کمک کرده است. این رابطه منحصر به فرد باعث شده بود که قطر به عنوان پل ارتباطی بین اسرائیل و حماس عمل کند.
اولیور مک ترنان، مدیر سازمان حل مناقشه «فورورد تینکینگ» که به مدت ۲۰ سال روی مذاکرات با گروگان‌گیر‌ها کار کرده است، به نشریه آی نیوز بریتانیا گفته که تصمیم قطر برای توقف میانجی گری، تعجب‌آور نبود.
او می‌گوید: «قطری‌ها خیلی واضح اعلام کرده‌اند که تا زمانی که تمایلی برای یافتن راه‌حلی وجود نداشته باشد، آماده ادامه راه نیستند… آنها احساس کردند که زمان آن فرا رسیده است که خط مشی را ترسیم کنند».
مک ترنان می‌گوید تا زمانی که نتانیاهو مکرراً بگوید که اسرائیل تا نابودی حماس می‌جنگد، قطری‌ها با یک کار غیرممکن برای مذاکره آزادی گروگان‌های اسیر حماس روبرو هستند.
او گفته از نظر قطری‌ها «دو هدفی که نتانیاهو تعیین کرده یعنی نابودی کامل حماس و مذاکره برای بازگرداندن گروگان‌ها، آشتی‌ناپذیر بود؛ بنابراین قطری‌ها به نوعی احساس می‌کردند که مذاکرات صرفاً اهداف سیاسی را دنبال می‌کند و نیت صادقانه برای آزادی گروگان‌ها در آن وجود ندارد.»
بنابراین در شرایطی که قطر به عنوان تنها کشور عربی که مستقیما درگیر جنگ غزه و اسرائیل بود، عقب‌نشینی کرده و سایر کشور‌های عربی نیز حاضر به نقش آفرینی نیستند، ورود عربستان می‌تواند تعیین کننده باشد.
عربستان از نقش جدید خود چه می‌خواهد؟
قبل از جنگ غزه اخبار غیر رسمی حاکی از مذاکرات پشت پرده اسرائیل و عربستان برای امضای پیمان ابراهیم بود. حتی اسنادی کشف شده بود که نشان می‌داد حماس تا چه حد از چنین تحولی نگران بوده و برخی علت حمله حماس به اسرائیل در روز ۷ اکتبر را در بهم زدن روند عادی سازی روابط ریاض و تل آویو جست و جو می‌کردند. خبر‌هایی در خلال جنگ غزه هم منتشر شد دال بر اینکه محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا گفته «شخصا به مساله فلسطین هیچ اهمیتی نمی‌دهد». قرار بود عربستان در ازای آن پیمان امنیتی بزرگی با آمریکا امضا کند که روابط دوجانبه آنها را به طرز چشم گیری تعمیق می‌کرد.
عقب نشینی قطر از میانجی گری راهی را برای محمد بن سلمان جهت تقویت نقشش در منطقه و بازگشت پای میز مذاکره با آمریکا باز کرده است.
عادی سازی روابط بین اسرائیل و کشور‌های عربی در پیمان ابراهیم از دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ آغاز شد و ذیل آن امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش با اسرائیل وارد رابطه رسمی شدند.
استیون واگنر، مدرس ارشد امنیت بین‌الملل دانشگاه برونل لندن به نشریه «آی نیوز» انگلیس گفته: «عربستان سعودی در صورت حل مشکلات در خاورمیانه، دست بالا را در پیمان دفاعی با واشنگتن خواهد داشت.
او می‌گوید: «سعودی‌ها در تلاش هستند تا موازنه‌ای را با اسرائیل ایجاد کنند و سپس آن را به عنوان یک پیروزی به آمریکایی‌ها بفروشند و جایزه بزرگشان را ذیل پیمان دفاعی دریافت کنند.»
نه پیمان دفاعی آمریکا و عربستان و نه پیش شرط آن یعنی رسیدن به یک صلح به شرط پایان حکمرانی حماس بر نوار غزه، هیچ کدام مطلوب ایران نیست.
نشریه اورشلیم پست در گزارشی گفته با روی کار آمدن ترامپ، صلح با عربستان ظرف یک سال امکان پذیر است و این پیمان به معنای تغییر بازی به نفع اسرائیل است.
با وجود اینکه عربستان در موضع‌گیری علنی جدید خود همزمان بر نسل‌کشی اسرائیل در غزه و حق حاکمیت سرزمینی ایران تاکید کرده، اما واقعیت این است که بازی عربستان در زمین ایران نیست.
رویداد۲۴:
لیلا فرهادی