ماهرخ غلامحسین‌پور
نخستین بار قریب به پانزده سال پیش در روز بیست و دوم آذرماه سال ۱۳۸۲روزنامه جام جم از امضای سند انتقال ۹۰۰ هزار متر معکب آب قابل شرب ایران به کویت خبر داد.
این توافقنامه از سوی حبیب الله بی طرف، به عنوان وزیر نیروی ایران و «احمد فهد الاحمدالجابرالصباح»، وزیر انرژی کویت امضا شد . طرف ایرانی با تشریح این که در طول سی سال آینده کشور کویت از طریق خط لوله ، سالانه ۳۰۰میلیون متر مکعب آب شیرین مازاد بر نیاز ایران را خریداری خواهد کرد، امضای توافقنامه را نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست.
سی سال از آن جریان گذشته و کسی به درستی خبر ندارد که آن طرح قدیمی امضا شده، هرگز به مرحله اجرا رسیده است یا خیر؟ اما این روزها جنجال انتقال آب ایران به عراق در اوج بی آبی و بی رمقی کارون ، این زخم کهنه را بازگشوده و خشم مردم خوزستان را دامن زده است.
موضوع انتقال آب ایران به عراق و کویت اما درگیر روایت های متفاوتی است. در حالی که برخی مسوولان دولتی این توافق و انتقال آب را قویا انکار کرده و انتشار آن را شیطنت سایت های خبری بیرون از ایران و دشمنان می دانند، تعداد دیگری از نمایندگان مجلسو فعالان حوزه محیط زیست از شواهد روشنی می گویند که انتقال آب کارون به عراق را از طریق پروژه آبرسانی غدیر و با پیمانکاری قرارگاه خاتم الانبیا تایید می کند.
«فرامند هاشمی زاده» ، معاون عمرانی استاندارد خوزستان به ایسنا گفته است هیچ گونه انتقال آبی به عراق و کویت انجام نشده: «پیشنهاد فروش آب به کویت سال‌ها پیش مطرح شد که به دلیل خشکسالی‌ها و کمبود آب و نیاز داخلی این موضوع کاملا منتفی شد و تنها در حد جلسات و روی کاغذ باقی ماند.»
از سوی دیگر «جعفرزاده ایمن آبادی» نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی تاکید کرده که شایعه فروش آب باید برای مردم توضیح داده می شد و توضیحات عنوان شده نشان می دهد که پروژه فروش منتفی شده، به این معناست که فروشی بوده اما منتفی شده است.
«علی ساری»، نماینده مردم اهواز در گفت و گو با ایسنا گفت طرح انتقال آب شیرین به کویت مطرح نیست و اساسا چنین طرحی وجود ندارد اما از سوی دیگر سایت خبری «عصر جنوب» از قول «هدایت الله خادمی» نماینده ایذه و باغملک در مجلس شورای اسلامی گفت «شواهد نشان می دهد تصمیم برای انتقال آب به بصره وجود دارد و اقدامات اولیه هم انجام شده است. این سخن در سطح گسترده وجود دارد و اگر چنین وضعیتی وجود نداشت، هیچ گاه این بحث ها نیز مطرح نمی شد.»
در متن همین خبر «عبدالله سامری»، نماینده مردم خرمشهر ضمن تاکید نقش عوامل داخلی و خارجی در انتشار این شایعه گفته است این خبر صحت ندارد و برخی کشورها که با جمهوری اسلامی ایران ضدیت دارند با هدف ایجاد جو سیاسی علیه نظام و حکومت جمهوری اسلامی ایران اقدام به تولید و پخش این مطلب کرده اند.»
همچنین «مصطفی شبه» معاون حفاظت و بهره برداری منابع آب سازمان آب و برق خوزستان به سایت مشرق گفته است هیچ قراردادی در زمینه انتقال آب با کشور همسایه منعقد نشده و هر گونه انتقال آب به خارج از کشور واقعیت ندارد.
اما از دیگر سو شبکه تلویزیونی سی سی تی وی چین با انتشار یک گزارش از قول آسوشیتدپرس نوشته که انتقال آب کارون به عراق در یک توافقنامه مشترک از سال ۱۳۸۸اجرایی شده و از طریق کشتی به میزان ۵۶۰ هزار لیتر آب آشامیدنی ارسال شده است.
فعالان حوزه آب خوزستان که با انکار شدید مسوولان مواجه شده اند می گویند وزارت نیرو بایستی مستنداتش را در این مورد به مردم به طور شفاف ارائه دهد. آنها می گویند مصوبات اجرای این طرح در مجلس شورای اسلامی وجود دارد و حتی روشن شده که یک شرکت ژاپنی موظف به تامین تدارکات و لوله های این انتقال است.
در ابتدای این جنجال سایت تابناک از قول شبکه ملی «بلادی» در عراق موضوع انتقال آب کارون به بصره را منتشر کرد. شبکه بلادی با انتشار یک ویدیو مدعی شد که «مقامات عالی رتبه ایران و عراق در رابطه با این رخداد(انتقال آب کارون به بصره) به تفاهم رسیده اند و مقدمات اجرایی این طرح انتقال آب آغاز شده است.
در این خبر رسمی، رسانه‌های عراقی تأکید کرده اند که پس از وقوع بحران آب در کشور عراق و پیامد‌های زیان بار سد ایلیسو بر روی رود دجله، حالا مسئولان ایرانی در پی آن هستند که با انتقال آب کارون به استان بصره این مشکل را تا حد امکان برای عراقی‌ها قابل تحمل کنند. برخی مخالفان انتشار این خبر لینک ویدیوی منتشر شده را ساختگی می دانند.
دکتر «ناصر کرمی» اقلیم شناس و استاد دانشگاه های نروژ اما معتقد است کوچک کردن مسئله بزرگی به نام توسعه ناپایدار در سراسر کشور و محدود کردنش به انتقال چند تانکر آب به بصره دور شدن از اصل بحران است، چرا که خشکسالی در ایران دلایلی پیچیده تر از طرح غلط یک مدیر برای فروش آب به کشور همسایه دارد.
این کارشناس در گفت و گو با ایران وایر می گوید بایستی جریان پروژه های انتقال آب به کویت و عراق را به طور جداگانه بررسی کرد: « جریان انتقال آب به کویت جریانی است که تمام وجوه آن برای ما روشن است. ما می دانیم مبانی پروژه چه بوده و می دانیم که این پروژه اجرا نشده است. ابتدا قرار بر این بود که بعد از آبگیری سد کرخه ، با چهارصد کیلومتر لوله گذاری، آب از محل سد کرخه به کویت منتقل شود. همان زمان هم به دلیل محاسبات غلط فنی در تعیین میزان آب ورودی به مخزن سد که در آن دو مولفه تغییر اقلیم و افزایش برداشت در بالادست را اصلا حساب نکرده بودند، سد کرخه هرگز آنقدر آب ذخیره نداشته که بشود این طرح را اجرا کرد و این طرح اجرا نشد.»
او در ادامه سخنانش انتقال آب از کارون به بصره از طریق سیستم لوله کشی را بعید می داند، با اینکه انتقال آب از طریق کشتی یا تانکر را غیر محتمل نمی داند: « قطعا این امکان وجود داشته است که با توجه به بحرانی که در شهرهای مرزی عراق وجود دارد ، ایران با تانکر یا کامیون به طور موردی به عراق آب شرب منتقل کرده باشد. اما بعید به نظر می رسد این انتقال آب مستمر بوده یا در حجم منابع آبی ما تاثیر شگفتی داشته باشد. موضوع انتقال آب ما به عراق با کشتی اساسا نمی تواند بر کمبود آب کارون اثر داشته باشد. آن کشتی که هیچ اگر کل کشتی های شناور در خلیج فارس هم آب منتقل کنند، نمی توانند بر کسری آب کارون اثر گذاشته باشند. کرخه قبل از اینکه به اهواز برسد، درگیر کم فشاری و کم آبی است تا چه برسد به اینکه بخواهد با آن وضع بی رمقش به عراق و به بصره هم برسد.»
با همه این جنجال ها، فعالان حوزه آب خوزستان که با انکار شدید مسوولان مواجه شده اند مطالبه دیگری دارند. آنها می گویند وزارت نیرو بایستی مستنداتش را در این مورد به طور شفاف ارائه دهد. آنها می گویند مصوبات اجرای این طرح در مجلس شورای اسلامی وجود دارد و حتی روشن شده یک شرکت ژاپنی موظف به تامین تدارکات و لوله های این انتقال بوده و دانستن حق مردم است. آنها فارغ از اینکه این طرح می توانسته آسیب زننده باشد یا خیر؟ خواستار شفاف سازی این جریان به افکار عمومی هستند.