تب تند تورم

اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی، در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌ جمهوری دوازدهم در خرداد ۹۶، در یکی از برنامه‌های تبلیغاتی خود در بیان دستاوردهای اقتصادی دولت یازدهم تاکید کرد که دیگر کسی این روزها از تورم سخن نمی‌گوید.

رادیو فردا:

او درست می‌گفت، در خرداد ماه سال ۹۶، روند رشد نرخ تورم چنان تعدیل شده بود و افزایش‌ قیمت‌ها چنان با تانی و آهستگی افزایش می‌یافت که کمتر کسی از گرانی‌های لحظه‌ به‌ لحظه و روز به روز سخن می‌گفت اما از دو ماه قبل، ورق برگشت.

در این روزهای گرم تابستانی، تب تند افزایش قیمت کالاها و خدمات، برای آنها که درآمدی ثابت دارند و توان افزایش سریع درآمدهای خود همگام با رشد قیمت‌ها را ندارند، جگرسوز است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم متوسط (نرخ تورم ۱۲ ماهه) در تیرماه امسال به ۱۰٫۲ درصد رسیده است، آخرین باری که نرخ تورم میانگین بالای ۱۰ درصد بود به پنج ماه قبل، یعنی دی‌ماه پارسال بر‌می‌گردد.

اما صرف نظر از دو رقمی شدن نرخ تورم میانگین در تیرماه، شتاب گرفتن نرخ تورم ماهانه و نقطه به نقطه در تیرماه امسال است.

چند روز پیش از این نیز، مرکز آمار ایران، در گزارشی از شاخص قیمت مصرف‌کننده در تیرماه ۹۷، نرخ تورم میانگین این ماه را ۸٫۷ درصد اعلام کرده بود.

اعلام این نرخ با واکنش‌هایی در میان صاحب نظران اقتصادی و حتی سیاسیون قرار گرفت که چنین نرخ تورمی را قابل باور نمی‌دانستند.

محمود صادقی، نماینده تهران در توئیتی «آمار تورم ۸٫۷ درصد را دور از واقعیت زندگی مردم» توصیف کرد.

در گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم ماهانه تیرماه یعنی افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات مصرفی در یک ماه گذشته، به ۳٫۴ درصد رسید که اگرچه کمتر از نرخ تورم ماهانه خردادماه است اما هچنان نرخ تورمی شدید برای افزایش یک ماهه، به حساب می‌آید.

نرخ تورم ماهانه خردادماه امسال، بالاترین رقم نرخ تورم ماهانه از ۵۳ ماه گذشته به این سو بود، از بهمن ماه ۱۳۹۲ که نرخ تورم ماهانه ۴ درصد ثبت شد، تجربه نرخ تورم ماهانه ۴٫۳ درصدی در خردادماه امسال بالاترین نرخ تورم ماهانه اعلام شده به حساب می آمد.

اگر در ماه‌های پیش رو همچنان نرخ‌های تورم ماهانه در همین محدوده باقی بماند، در پایان سال نرخ تورم متوسطی بالای ۳۰ یا ۴۰ درصد دور از ذهن نخواهد بود.

در گزارش مرکز آمار ایران نیز نرخ تورم ماهانه، رکوردی کم سابقه را تجربه کرد و در تیرماه امسال ۴٫۴ درصد، اعلام شد.

در گزارش بانک مرکزی از نتایج شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران، نرخ تورم نقطه به نقطه در تیرماه امسال نیز روی عدد ۱۸ درصد ایستاد که ۴٫۳ واحد/درصد از تورم نقطه به نقطه خردادماه بالاتر بود و از آبان ماه سال ۱۳۹۳ به این سو تجربه نشده بود.

بر اساس روایت مرکز آمار ایران نرخ تورم نقطه به نقطه تیرماه، رقم ۱۳٫۸ درصد اعلام شد که ۳٫۶ واحد/درصد از تورم نقطه به نقطه خردادماه، بالاتر بود و از شتاب گرفتن افزایش تورم، نشانی داشت.

بنزین دلار روی آتش تورم

افزایش بی‌سابقه قیمت انواع ارزها به ویژه بحران رشد شتابان قیمت دلار طی ماههای اخیر را باید مهم‌ترین عامل در به وجود آمدن این وضعیت به شمار آورد که هم جریان واردات کالاهای وارداتی را مختل کرد و از دیگر سو باعث شد تا قیمت مواد اولیه مورد نیاز برای تولید داخل افزایش یابد که در نهایت رشد قیمت تمام‌شده کالاهای ساخت داخل را رقم زد.

در این میان دست‌ کشیدن تجار و فروشندگان انواع کالاها از عرضه کالاهای خود به بازار نیز مزید علت شد تا بازار با التهاب کاهش عرضه، مواجه شود.

نگرانی از آینده اقتصادی ایران و تشویش از بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران که با تشدید کشمکش‌ها و جدال کلامی مقام‌های سیاسی تهران – واشینگتن همراه شده بود، بحران افزایش شتابان قیمت‌ها را رقم زد.

نقدینگی؛ مهلکه هلاک

اما صرف نظر از عوامل روانی موثر بر این رشد قیمتی، رشد مداوم نرخ نقدینگی و رسیدن حجم نقدینگی به رقم بی‌سابقه ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان را نمی‌توان از نظر دور داشت.

در پایان سال ۹۶، برای نخستین‌بار حجم نقدینگی در گردش اقتصاد ایران از رقم تولید ناخالص داخلی پیشی گرفت و در حالی که بانک مرکزی ارزش کل تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه را حدود ۱۴۸۱ هزار میلیارد تومان اعلام کرد، نقدینگی در گردش اقتصاد ایران به ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان رسید.

افزایش بدهی‌های دولت به نظام بانکی، کسری بودجه دولت و رشد بدهی‌های بانک‌ها به بانک مرکزی از جمله عوامل اقتصادی در بروز تورم در اقتصاد ایران به شمار می‌آیند که در سال‌های گذشته همواره در این رابطه به عنوان عاملی بنیادین، نقش ایفا کرده‌اند.

بررسی روند تغییرات شاخص گروه‌های اختصاصی تشکیل‌دهنده نرخ تورم در تیرماه، نشان می‌دهد که نقش اصلی افزایش نرخ تورم، متاثر از افزایش قیمت «کالاها» بوده است تا رشد شاخص بهای گروه اصلی «خدمت».

شاخص قیمت گروه اختصاصی «کالا» در تیرماه نسبت به ماه مشابه سال ۹۶، رشدی ۲۳٫۵ درصدی داشت حال آنکه تورم نقطه به نقطه شاخص بهای «خدمت» در تیرماه ۱۲٫۷ درصد ثبت شد.

اما در بررسی گروه‌های اصلی مورد بررسی در گزارش بانک مرکزی، در تیرماه امسال، بیشترین تورم نقطه به نقطه مربوط به گروه «دخانیات» بود که ۷۲٫۴ درصد رشد داشت، تورم ماهانه این گروه عدد باورنکردنی ۳۳٫۳ درصد بود. افزایش شاخص بهای گروه دخانیات، بی‌واسطه با افزایش نرخ انواع ارز به ویژه دلار مرتبط بوده است.

با اینکه شاخص بهای گروه اصلی «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» با فاصله از گروه «دخانیات» با ثبت رشدی ۲۵ درصدی در رتبه دوم افزایش‌ها قرار گرفت اما از بابت ضریب اهمیت این گروه در محاسب نرخ تورم و همچنین تاثیر آن بر معیشت خانوارها، تغییرات این گروه و ثبت چنین افزایش قابل توجهی، اهمیتی ویژه داشت.

در گزارش مرکز آمار ایران نیز، نرخ تورم نقطه به نقطه گروه «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» در تیرماه، یعنی مقایسه شاخص بهای این گروه در تیرماه امسال نسبت به تیرماه پارسال، ۱۵٫۱ درصد اعلام شد.

جزییات تغییرات قیمت اقلام مندرج در «سبد کالای منتخب رادیو فردا» در نخستین ماه تابستان امسال، نسبت به ماه قبل از آن و ماه مشابه پارسال، در جدول های یک و دو قابل مشاهده است.

تغییرات قیمت ۱۰ قلم کالای پرمصرف خانوارهای ایرانی در این دو جدول نیز، عمدتا رو به افزایش بوده است.

این تورم ۱۱۷درصد است

با اینکه نرخ‌های تورم اعلام شده برای تیرماه امسال، در هر دو گزارش مرکز آمار ایران و بانک‌مرکزی با افزایش‌هایی همراه بوده است اما برخی اقتصاددانان معتقدند که تورم در ماه‌های اخیر بسیار بیش از اعداد و ارقام اعلام شده است. از این جمله می‌توان به ارزیابی استیو هانکه، اقتصاددان آمریکایی دانشگاه جان هاپکینز اشاره کرد که در گفت‌وگو با هفته نامه «تجارت فردا» چاپ تهران، نرخ تورم فعلی در اقتصاد ایران را تا ۱۱۷ درصد تخمین زده بود که ۱۰ تا ۱۲ برابر بیشتر از نرخ رسمی اعلام شده است.

دلیل این اختلاف شدید در ارزیابی نرخ تورم ایران در محاسبات این اقتصاددان، استفاده هانکه از نرخ ارز (دلار) در بازار آزاد و غیررسمی در الگوی محاسباتی اوست.

استیو هانکه معتقد است که نرخ رسمی دلار نرخی «دستکاری شده» و «غیرواقعی» است و نمی‌تواند مبنای عمل در محاسبات نرخ تورم شود.

هانکه معتقد است که «در زمان وجود یک بازار سیاه فعال برای ارز، تقریبا رابطه‌ای یک به یک میان افزایش قیمت ارز در این بازار سیاه و تورم کشورها وجود دارد.»

قیمت دلار در بازار آزاد ارز، در نخستین روزهای کاری امسال در فروردین‌ماه ۹۷، رقمی در حدود ۵ هزار تومان بود که در هفته‌های اخیر دامنه نوسان قیمت دلار در بازار آزاد ارز به ۹ هزار و ۳۰۰ تومان رسیده که به معنای افزایش تقریبا دو برابری قیمت دلار در چهار ماه گذشته است.

در مقابل منتقدان شیوه محاسباتی استیو هانکه، می‌گویند افزایش قیمت ارز در بازار آزاد بر قیمت کالاها به ویژه کالاهای اساسی که با دلار و ارز دولتی و با قیمت دستوری تامین می‌شوند اثری یک به یک برجا نمی‌گذارد و همین امر باعث می‌شود تا رابطه یک به یک مورد نظر این استاد اقتصاد آمریکایی بین قیمت دلار در بازار سیاه و نرخ تورم ایران، برقرار نباشد.

اما چه این رابطه یک به یک برقرار باشد و چه همبستگی میان نوسانات نرخ ارز در بازار سیاه و تورم چنان نباشد که استیو هانکه می‌گوید، آن چه قطعی است، نگرانی از بازگشت نرخ تورم‌هایی بالا به فهرست نگرانی‌های اقتصادی ایران است.