ایالات متحده آمریکا که قبلا شرکت هواپیمایی «ایران ایر»را تحریم کرده بود، در تازه ترین اقدام خود ۶۷ فروند هواپیمای متعلق به این شرکت را هم تحت تحریم های وزارت خزانه داری قرار داده است.
دولت آمریکا تحریم شرکت های هواپیمایی ایران را از زمان اوج گرفتن جنگ داخلی در سوریه آغاز کرد. ایالات متحده معتقد است که ایران از طریق هواپیماهای مسافربری، نظامیان، سلاح و مهمات به سوریه می فرستد. حتی شرکت «دنا» مالک هواپیمای تشریفاتی حسن روحانی، نیز از تحریم‌های پیشین در امان نماند. این بار اما دامنه تحریم‌ها گریبان هواپیماهای «ایران‌ایر» را هم گرفته است.
ایران‌وایر:فرامرز داور
سن جدیدترین هواپیمایی که از سوی آمریکا تحریم شده کمتر از دو سال و قدیمی ترین آن چهل و چهار ساله است. تعدادی از این هواپیماها پیشتر از سوی مالک آن یعنی شرکت «ایران ایر» از دور خارج شده اند اما برخی دیگر هنوز در خطوط هوایی داخلی و پروازهای اصلی بین المللی ایران ایر فعال اند. بر اساس اطلاعات منتشر شده هوانوردی، تمامی هواپیماهای «ایران ایر» که در روزهای اخیر از لندن، آمستردام و پاریس به تهران پرواز کرده اند، از هواپیماهای تحریم شده بوده اند.تازه ترین گزارش هایی که از وضعیت پروازهای بین المللی هواپیماهای «ایران ایر» منتشر شده، نشان می دهد که برخی از هواپیمای این شرکت در شهرهای مختلف دچار محدودیت شده اند.برای مثال در یک هفته اخیر، چند هواپیمای ایرانی نتوانسته اند در ترکیه سوخت گیری کنند و پرواز یکی از آنها لغو شد. لبنان گفته که دیگر به هواپیماهای ایرانی بنزین نمی دهد و دست کم دو پرواز اروپایی «ایران ایر» در محل فرود نتوانسته اند برای بازگشت به تهران سوخت گیری کنند.
بر اساس اطلاعات منتشر شده هوانوردی، تمامی هواپیماهای «ایران ایر» که در روزهای اخیر از لندن، آمستردام و پاریس به تهران پرواز کرده اند، از هواپیماهای تحریم شده بوده اند.
در دوره پیشین تحریم ها، پروازهای اروپایی «ایران ایر» برای سوختگیری با محدودیت شدیدی مواجه شدند. پروازهای «ایران ایر» از لندن به تهران به طور دائم مجبور به سوختگیری در محلی غیر از فرودگاه هیترو بودند. مدتی یک شرکت سوخت رسانی در یکی از فرودگاه های جنوب بریتانیا به هواپیماهای «ایران ایر» بنزین می داد اما با توقف آن، هواپیماهای «ایران ایر» مجبور شدند برای سوختگیری به کشورهای دیگری بروند و با شدید شدن محدودیت ها، مجددا محل سوختگیری را تغییر بدهد. شهرهایی در ایتالیا، بوسنی و هرزه گوین و لیتوانی مدتی سوخت هواپیماهای «ایران ایر» را تامین می کردند. بنابراین پروازهای اروپایی «ایران ایر» به تهران عملا دیگر مستقیم نبود و هواپیماها برای خرید بنزین چند ساعت دیرتر از موعد اعلام شده به تهران می رسیدند.به دلیل تنوع تحریم هایی که علیه ایران برقرار بود، پرداخت پول سوخت به صورت بانکی ممکن نبود و خدمه پروازی «ایران ایر» مجبور بودند پول نقد که حجم قابل توجهی می شد با خود حمل کنند. از نظر رعایت مقررات ایمنی ، سوختگیری همراه با مسافر ممنوع است اما «ایران ایر» چاره ای جز این کار نداشت. خدمه پرواز در هنگام سوختگیری درهای هواپیما را باز می گذاشتند تا در صورت بروز سانحه، تخلیه هواپیما از مسافران سریع تر باشد. درهای باز هواپیما و خاموش بودن سامانه های گرم کننده، باعث اعتراض مسافران در ماه های سرد سال بود.
در آن دوره، مبادله مالی و بانکی و ارائه خدماتی همچون تامین انرژی برای ایران از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم شده بود و شرکت «ایران ایر» هم تحت تحریم های وزارت خزانه داری ایالات متحده بود اما مشخصا فروش بنزین هواپیما آزاد بود.
در دوره جدید هرچند اتحادیه اروپا دیگر تحریم های اتمی ایران را لغو کرده اما آمریکا تحریم های سابق را برگردانده و به جز موارد قبلی، ۶۷ فروند هواپیماهای را تحت تحریم قرار داده است.
حتی در دوره پس از رفع تحریم ها و در حالی که هنوز امریکا به برجام متعهد بود، هواپیمای حامل محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به دلیل دلیل اینکه شرکت مالک آن از سوی آمریکا تحت تحریم دیگری غیر از تحریم های اتمی قرار داشت، موفق به سوختگیری عادی در آلمان نشد. شرکت های خصوصی از بیم جریمه های آمریکا به این هواپیما بنزین ندادند و سرانجام دولت آلمان مجبور شد بنزین مورد نیاز مهمان خارجی اش را با کمک از ارتش آلمان تامین کند.
در دوره جدید هرچند اتحادیه اروپا دیگر تحریم های اتمی ایران را لغو کرده اما آمریکا تحریم های سابق را برگردانده و به جز موارد قبلی، ۶۷ فروند هواپیماهای را تحت تحریم قرار داده است.بنزین فقط یکی از خدماتی است که هواپیماها خارج از کشور نیاز دارند و در فرودگاه هایی که فرود می آیند تامین می شود. خدمات متنوع و لازم دیگری هم وجود دارد که نبود آن ممکن است ادامه پرواز هواپیماها را بسیار دشوار و بی کیفیت یا حتی ناممکن کند. تامین ماشین های یدک کش برای پارک کردن، اجاره محل پارک و نگهداری هواپیما، تخلیه مخازن توالت و دستشویی ها، تامین انرژی برق مورد نیاز هواپیما قبل از پرواز، خدمات تخلیه بار مسافران و بارگیری مسافران جدید و از همه حیاتی تر فروش قطعات یدکی.ارائه دهندگان این خدمات در فرودگاه ها عموما شرکت‌های خصوصی اند و در صورتی که از جریمه و تحریم احتمالی آمریکا بیمناک باشند، همانند شرکتی که از فروش بنزین به هواپیمای محمدجواد ظریف خودداری کرد، ممکن است تمایلی به ارائه خدمات به هواپیماهای تحریم شده نداشته باشند. آسیب پذیری این شرکت ها در برابر تحریم، می تواند اثر نامطلوبی در ادامه پروازهای بین المللی هواپیماهای« ایران ایر» داشته باشد. هواپیماها در هنگام استفاده از آسمان کشورها باید از پیش، مجوزهای لازم را برای عبور حریم هوایی آنها دریافت کنند. خودداری کشورها از دادن چنین مجوزهایی به هواپیماهای تحریم شده، به صورت تئوری، منتفی نیست. به طور مثال در زمان اوج تحریم های پیشین، دولت عراق برخی از هواپیماهای ایران را که با عبور از حریم هوایی این کشور عازم سوریه بودند به درخواست ایالات متحده، مجبور به فرود می کرد و تحت بازرسی قرار می داد.
«ایران ایر» در چهل سال گذشته یکی از با کیفیت‌ترین و امن ترین خطوط هواپیمایی منطقه بوده اما حالا هواپیماهای «ایران ایر» هر لحظه با چالش‌های مهمی مثل کمبود بنزین، ناتوانی از تامین فوری قطعات یدکی و تعلل در صدور مجوز استفاده از حریم هوایی رو به رو هستند.