درخواست تعدادی از نمایندگان پارلمان کانادا برای تحریم برخی از مقامات جمهوری اسلامی، بحث‌های گسترده‌ای را دامن زده است. مخالفان این تحریم‌ها آنها را علیه ایران می‌دانند و موافقان می‌گویند اینها علیه ناقضان حقوق بشر است.
ماجرا از زمانی آغاز شد که اولین تحریم‌های حقوق بشری علیه مقامات ایرانی از سوی کشورهای غربی به اجرا درآمد. سال ۲۰۱۱، کمتر از دو سال پس از سرکوب گسترده اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، اتحادیه اروپا لیستی ۸۲ نفره از مقامات جمهوری اسلامی را منتشر کرد که در این سرکوب‌ها نقش داشتند.
بر این اساس دارایی‌های این افراد در خارج از ایران بلوکه و صدور ویزا به آنان متوقف شد. صادق لاریجانی، رئیس قوه قضائیه، غلامحسین محسنی اژه‌ای، معاون اول رئیس قوه قضائیه، حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه، علی سعیدی، نماینده ولی فقیه در سپاه، حسین طائب، رئیس سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، محمدرضا نقدی، فرمانده بسیج، و سعید مرتضوی، دادستان سابق تهران، از جمله افرادی بودند که به عنوان ناقضان حقوق بشر در فهرست ۸۲ نفره تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفتند.
این تحریم‌ها تا کنون هر سال تمدید شده و آخرین بار نیز ماه مه سال جاری میلادی تا ۱۳ آوریل ۲۰۱۹ ( ۲۴ فروردین ۱۳۹۸) تمدید شد.
تاکنون مخالفت گسترده‌ای علیه این تحریم‌ها از سوی فعالان حقوق بشر ایرانی صورت نگرفته است. این عدم مخالفت که در برخی موارد حتی تا همراهی و همگامی با این تحریم‌ها نیز پیش رفته، شاید به این دلیل بوده که اتحادیه اروپا و نه آمریکا عامل این تحریم‌ها بود. دلیل دیگر نیز می‌تواند موج گسترده خشونت عریانی باشد که در اعتراضات سال ۸۸ از سوی حکومت ایران علیه معترضان اعمال شد و هیچکس را یارای انکار آن نبود.
در حقیقت می‌توان گفت از آنجا که دلیل اولیه تحریم این افراد، دست داشتن آنها در سرکوب اعتراضات مردمی بود و نیز مشخصا افرادی را هدف می‌گرفت که همواره در لیست سیاه ناقضان حقوق بشر بوده‌اند، نه تنها مخالفتی با این تحریم‌ها از سوی فعالان مدنی و حقوق بشری ایرانی صورت نگرفت بلکه موجی از همراهی و همدلی با این تحریم‌ها نیز به راه افتاد.
این تحریم‌ها در حقیقت نتیجه تلاش‌های گسترده شخصیت‌های شناخته‌شده حقوق بشری بود که در جریان ناآرامی‌های سال ۸۸ از ایران خارج شده بودند. شیرین عبادی، برنده جایزه نوبل صلح، یکی از این افراد بود که تلاش زیادی برای آگاه کردن دولت‌های اروپایی از نقض حقوق بشر در ایران انجام داد.
حالا در سال ۲۰۱۸ میلادی چه چیزی تغییر کرده است که یک خبر کوتاه درباره تقاضای تحریم حدود ۲۰ نفر از مقامات جمهوری اسلامی ایران از سوی برخی نمایندگان پارلمان کانادا تا آنجا مورد اعتراض واقع شده که فضای مجازی ایرانیان را تقریبا به طور کامل دوپاره کرده است.
در میان این افراد کسانی هستند که پیش از این نیز در فهرست ناقضان حقوق بشر قرار داشته‌اند؛ کسانی چون محسنی اژه‌ای، عباس جعفری دولت‌آبادی، صادق آملی لاریجانی، مصطفی پورمحمدی، قاضی مقیسه، قاضی صلواتی و ابراهیم رییسی. پس چرا انتشار خبر درخواست برای تحریم این افراد از سوی برخی نمایندگان پارلمان کانادا تا این حد با مخالفت روبرو شده است؟
تحریم علیه ایران و نه جمهوری اسلامی
مخالفان تحریم این افراد استدلال‌های متفاوتی می‌کنند. گروهی این تحریم‌ها را تحریم علیه ایران دانسته‌اند، ظاهرا با این استدلال که اعمال هر گونه تحریمی در نهایت به ضرر مردم ایران خواهد بود.
“ژورنال ایرانیان کانادا” احتمالا یکی از اولین سایت‌هایی بود که در فضای مجازی با اعلام خبر سخنرانی شاپرک شجری‌زاده در پارلمان کانادا، صحبت از “تحریم ایران” کرد.
این گروه با انتشار عکس خانم شجری‌زاده در توییتر خود نوشت: «امروز شاپرک شجری‌زاده در پارلمان کانادا خواستار اعمال تحریم علیه ایران به نام حقوق بشر شد! شجری‌زاده در یک کنفرانس مطبوعاتی در پارلمان کانادا شرکت کرد که توسط ایروین کاتلر مشاور UANI یا “اتحاد علیه ایران هسته‌ای” برگزار شد. هدف از این کنفرانس خبری درخواست تحریم ایران بود.»
پس از اعلام این خبر، خبرگزاری‌های داخل ایران از جمله ایسنا و فارس آن را به نوعی بازنشر کردند. خبرگزاری ایسنا تیتر زد: “سوء استفاده نماینده پارلمان کانادا از زن ایرانی برای حمایت از اعمال تحریم علیه ایران” و خبرگزاری فارس نیز نوشت: «شاپرک شجری زاده یکی از دختران خیابان انقلاب در یک کنفرانس مطبوعاتی که در پارلمان کانادا برگزار شد، خواستار تحریم ایران شد.»
در این اظهارنظرها اما استدلالی مبنی بر اینکه چرا از نظر این افراد تحریم مسئولان بلندپایه جمهوری اسلامی و مسدود کردن حساب‌های بانکی آنها در خارج از کشور یا جلوگیری از ورود آنها به اروپا و آمریکا، معادل تحریم ایران است، دیده نمی‌شود.
شیرین عبادی، حقوقدان و فعال حقوق بشر، یکی از کسانی است که از سال ۱۳۸۸ تا کنون همواره با صدای بلند خواهان تحریم مقامات جمهوری اسلامی شده است. او به دویچه‌وله می‌گوید: «کسانی که این اعتقاد را دارند بایستی نشان دهند چگونه دود این تحریم به چشم مردم ایران می‌رود. یعنی اگر آقای صادق لاریجانی رییس قوه قضائیه و یا قاضی مقیسه که معروف است به صدور احکام اعدام متهمان سیاسی به اروپا و امریکا نروند، دود این کار چگونه به چشم آن بقال و سبزی فروش و کارگر و معلم ایرانی می‌رود؟»
مهم این است که چه کسی تحریم میکند یا چه کسی تحریم می‌شود؟
گروه دیگری از مخالفان، مشروعیت کسانی را که این تحریم‌ها را پیشنهاد داده‌اند زیر سوال برده و معتقدند این افراد دغدغه حقوق بشر ندارند.
صدرا محقق، روزنامه‌نگار مقیم ایران، یکی از کسانی است که با این تحریم‌ها مخالفت کرده است. او در یک رشته توییت، سابقه نمایندگان پارلمان کانادا را که خواهان این تحریم‌ها شده‌اند منتشر کرده و مشروعیت آنها را برای اعمال تحریم حقوق بشری علیه مقامات ایرانی زیر سوال برده است.
به نوشته آقای محقق، پیشنهاد دهنده اولیه این تحریم‌ها اروین کاتلر است که پیش‌تر وزیر دادگستری کانادا بوده و یکی از اقداماتش در زمان وزارت، خارج کردن نام مجاهدین خلق از لیست گروه‌های تروریستی بوده است.
کاتلر همچنین مشاور “اتحاد علیه ایران هسته‌ای” UANI است. به نوشته صدرا محقق این گروه از حمایت مالی شلدون ادلسون، میلیاردر یهودی، برخوردار است که خواستار حمله با بمب اتم به ایران شده بود.
یکی دیگر از طراحان این تحریم نیز، به گفته صدرا محقق، لیندا فرام است، سناتوری که در سال ۲۰۱۸ در یک اظهار نظر ملت ایران را ملتی “خبیث و بدذات” توصیف کرد و پس از اعتراضات فراوان ایرانی‌ها نیز حاضر به عذرخواهی نشد.
صدرا محقق در توییت دیگری لیندا فرام را این‌گونه معرفی کرده است: «لیندا فرام از اصلی‌ترین مخالفان فروش هواپیماهای مسافربری شرکت کانادایی “بمباردیر” به ایران بود. پس از برجام مذاکراتی برای خرید ۵۰ فروند از هواپیماهای کوتاه و میان‌برد ساخت این شرکت شروع شد که می‌توانست کمک بزرگی به امنیت خطوط هوایی داخلی ایران کند.»
این روزنامه‌نگار در پایان رشته توییت‌هایش نوشته است: «حالا اگر فکر می‌کنید این‌هایی که حامی رسمی سازمان مجاهدین خلق هستند، ایرانی‌ها را ملتی خبیث می‌دانند و حتی جلوی فروش هواپیمای مسافربری به ما را می‌گیرند و همچنین معتقدند باید با بمب اتمی به ما حمله شود، دغدغه حقوق بشر دارند و اسم کارشان “تحریم ایران” نیست، بحثی دیگر است، تمام.»
“ژورنال ایرانیان کانادا” نیز “مرکز امور اسرائیل و یهودیان” (CIJA) را یکی از طراحان این تحریم‌ها خوانده و درباره این سازمان نوشته است: «سازمان CIJA که ماموریتی مشابه لابی AIPAC را در کانادا دنبال میکند چند ماه پیش اولویت‌های‌خود درباره ایران را اعلام کرد: ۱.اعمال تحریم Magnitsky علیه ایران. ۲.جلوگیری از تجدید رابطه کانادا و ایران. ۳.قرار دادن ایران در لیست سیاه FATF. ۴.جلوگیری از حذف تحریم های کنونی علیه ایران.»
توییت ترانه علیدوستی، بازیگر سرشناس ایرانی نیز در این باره جنجالی شد. او در حقیقت مشروعیت شاپرک شجری‌زاده را برای درخواست تحریم مقامات ایرانی زیر سوال برد و نوشت: «نام اولین زنی که دی‌ماه ۹۶ روسری از سر برداشت و در خیابان انقلاب تهران بالای دکل رفت، ویدا موحد بود که مثل میلیون‌ها خواهر دیگرش در همین کشور، فقط آزادی فردی‌اش را می‌خواست. برای همین دنیا را تکان داد، هر چند دیگر دیده نشد. تو اما خانم شجری‌زاده برای چنین مبارزه‌ای زیادی کوچکی.»
علیدوستی پس از یک رشته توییت که میان او و شاپرک شجری‌زاده رد و بدل شد، با خطاب قرار دادن او می‌پرسد: «اگر واقعا نظرت اینه آقای کاتلر کوچکترین قدمی برای نجات فرهاد میثمی، آرش صادقی، خانم ستوده، و جامعه بهایی برخواهد داشت، من دیگه نمیتونم خرده بگیرم بهت.»
شیرین عبادی اما می‌گوید بیش از آنکه تحریم‌کننده مهم باشد، تحریم‌شونده مهم است: «ببینید کسی که تحریم شده چه فردی بوده؟ آیا کسی از قاضی مقیسه و صادق لاریجانی و مرتضوی و رییس صدا و سیمای ایران حمایت میکند؟ اگر اینها نتوانند به اروپا بروند، اگر نتوانند در امریکا املاکی داشته باشند مردم خیلی صدمه می‌خورند؟ قبل از اینکه این مسئله مهم باشد که طراح این تحریم‌ها چه کسی بوده من به نتیجه‌اش فکر می‌کنم. نتیجه این امر این است که افرادی که با این رژیم در جهت سرکوب مردم همکاری می‌کنند و هدفی جز خوش‌رقصی برای آزار مردم ندارند، بدانند کارهای اینها رصد می‌شود و اینها بایستی یک روز تاوان کارهای خودشان را بدهند.»
نتیجه تحریم‌ها برای قربانیان نقض حقوق بشر در داخل ایران
اما آیا به واقع این‌گونه تحریم‌ها سبب ایجاد تغییری در داخل ایران می‌شود؟ آیا از سال ۲۰۱۱ تا کنون که موجی از تحریم‌های حقوق بشری علیه مقامات جمهوری اسلامی آغاز شده، تغییری در رفتار حقوق بشری حکومت ایران ایجاد شده است؟
خانم عبادی این تغییر رفتار را محسوس نمی‌داند اما می‌گوید: «این تحریم‌ها در حقیقت نتیجه عملی ندارد اما نتیجه روانی مهمی دارد و آن این است که هم مقاماتی که به شدت در سال‌های گذشته مردم را سرکوب کردند و هم مردمی که در داخل کشور از اجرای عدالت مایوس هستند می‌فهمند که جهان ایران را نگاه میکند و این یک اثر روانی مهم هم برای ناقضان حقوق بشر و هم برای قربانیان آن است.»
علاوه بر این خانم عبادی معتقد است این‌گونه تحریم‌ها در داخل ایران چندان هم بی‌تاثیر نیستند. او معتقد است که همین فشارها بود که باعث کنار گذاشتن قاضی مرتضوی از پست‌های حساس قضایی شد یا آنکه هاشمی شاهرودی که برای معالجه به آلمان آمده بود، مجبور شد مخفیانه از آلمان خارج شود.
برخی دیگر از فعالان مدنی و سیاسی نیز با اشاره به نقشی که هر یک از مقامات تحریم‌شده جمهوری اسلامی در آزار و اذیت این فعالان و دیگر کنشگران داشته‌اند، تحریم آنان را به جا و شایسته دانسته‌اند.
مصطفی عزیزی، نویسنده و فیلمساز که مدتی را در زندان ایران به سر برده، در این باره در توییترش نوشت: «نیلوفر بیانی ایرانی کانادایی ست که نزدیک یک سال است دستگیر شده. سعید ملکپور هم نزدیک ده سال است در اوین است. آیا اجازه می‌دهید از پارلمان و دولت کانادا بخواهیم پیگیر آزادی آنان باشد؟ صلواتی قاضی‌شان است. صدای دوست نیلوفر را که با بغض حرف می‌زند بشنوید!»
مسیح علی‌نژاد، کمپینر و فعال سیاسی و مدنی نیز در توییترش با انتشار عکس مقامات ایرانی که مشمول تحریم‌های کانادا خواهند شد، یک نظرسنجی را منتشر کرده و در آن پرسیده است: «این لیست و تصویر شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی است که پارلمان کانادا تحریم و یا تشدید تحریم علیه آنها را به دلیل نقض آشکار حقوق بشر در دستور کار قرار داد. آیا شما هم خواستار تحریم و یا تشدید تحریم‌ها علیه این ناقضان حقوق بشر هستید یا خیر؟»
۸۴ درصد پاسخ‌دهندگان به این پرسش پاسخ مثبت داده‌اند.