علی اکبر دهخدا رجل فرهنگی ـ سیاسی ایران و مولف فرهنگ دهخدا ساعت شش و نیم بعد از ظهر هفتم اسفند 1334 در 78 سالگی درخانه اش در تهران درگذشت و خبر آن با ذکر کارهایی که برای وطن کرده بود روز بعد و تا چند روز در رسانه های وقت انتشار یافت. دهخدا که در سال 1258 هجری خورشیدی در محله سنگلج تهران به دنیا آمده و والدین او قزوینی بودند پس از انجام تحصیلات و دو سال اقامت در اروپا بکار نوشتن در روزنامه صور اسرافیل پرداخته بود. محمدعلی شاه که نیش قلم دهخدارا متوجه خود دید، نخست اورا تهدید به اعدام کرد و چون نتیجه نگرفت در سال 1287 به تبعید خارج از وطن فرستاد که نخست در فرانسه و سپس در سویس اقامت گزید و به نوشتن مقاله و ضدیت با استبداد ادامه داد. وی دربازگشت به وطن به نمایندگی از شهر کرمان به مجلس رفت و بموازات کار مجلس به روزنامه نگاری ادامه داد و در چند روزنامه ازجمله روزنامه مجلس مطلب می نوشت. طنزهای او تحت عنوان «چرند و پرند» کهنه شدنی نخواهند بود. مقالات حساس را به نام «دخو» امضا می کرد.
پشت جلد لغتنامه دهخدا
دهخدا طرح لغتنامه را که با دهها جلد بزرگترین فرهنگ لغات به زبان پارسی است در سال 1293 تهیه کرد و به تصویب وزارت معارف (فرهنگ) و سپس مجلس رسانید تا به هزینه دولت چاپ شود و (همانند کشورهای دیگر که حامی انتشار کتابهای رفرنس هستند) یک سازمان بوجود آید تا دائما آن را تکمیل کند. وی دکتر محمد معین (1297 – 1350) استاد ادبیات فارسی را جانشین و وصیّ خود در تکمیل لغتنامه قرارداد زیرا که نگران بود پیش از اتمام این مجموعه، فوت کند. آخرین جلد لغتنامه در سال 1359 به زیر چاپ رفت. این لغتنامه که در «سی. دی.» هم قرارگرفته بصورت آنلاین و رایگان در دسترس مخاطبان در سراسر جهان است.
دهخدا در سال 1308 مجموعه چهار جلدی خود، «امثال و حکم» را به دست چاپ سپرد و فرهنگ (دیکسیونر) فرانسه به پارسی او در سال 1318 و با کمک مالی دولت (وزارت فرهنگ) چاپ و به توزیع داده شد. وی تالیفات متعدد دیگر دارد و کتاب روح القوانین منتسکیو را که پایه قوانین اساسی کشورها قرارگرفته به پارسی ترجمه کرده و نیز ترجمه های دیگر از زبان فرانسه.
دهخدا که سالها از اعضای شورای عالی معارف ایران و یک بار هم رئیس این شورا و نیز رئیس مدرسه عالی علوم سیاسی و بعدا دانشکده حقوق بود در سال 1320 و در حالت انزجار از جنگ خودرا از خدمات دولتی بازنشسته کرد، ولی از نوشتن و پژوهش و خدمات به وطن دست برنداشت. او در سال 1325 عضو هیات رئیسه کنگره نویسندگان شد و در سال 1328 با صدور یک اعلامیه (اعلامیه ای تاریخی و معروف) از تلاش دکتر مصدق به ملی کردن نفت و قطع هرگونه نفوذ خارجی حمایت کرد و عملا درکنار او قرارگرفت.
در سال 1329 جمعیت مبارزه با بی سوادی را تاسیس کرد و پیگیر این کار شد. دهخدا در تابستان 1332 هنگامی که دید جماعتی از سیاسیون به ضدیت با مصدق پرداخته اند مقاله ای در محکوم کردن و تقبیح آنان و حمایت از مصدق نوشت که نهم تیرماه آن سال در روزنامه ها انتشار یافت. وی به این مقاله هم اکتفا نکرد و 23 تیرماه 1332 یک مصاحبه مطبوعاتی عمومی ترتیب داد و دلایل خودرا در حمایت از مصدق بیان کرد و به همین سبب پس از کودتای 28 امرداد و در مهرماه 1332 (دو ماه پس از براندازی) به سازمان قضایی ارتش احضار و دو بار از او بازجویی بعمل آمد که این اقدام دولت کودتا انعکاس جهانی یافت و عمل دولت در داخل و خارج مورد انتقاد قرارگرفت.
بیماری دهخدا از آذرماه 1334 شدت یافت، بیمارستان از درمان او عاجز ماند و هفتم اسفند این سال در منزل درگذشت.
توصیف خدمات دهخدا به فرهنگ میهن هزاران بار بیش از این مختصر است. از زمان فوت او، در سالهای متعدد مراسم بزرگداشت برگزار شده است. در سال 1358 یونسکو و ایرانیان همزمان و به مناسبت یکصدمین سال تولد او مجالس بزرگداشت برپا داشتند و تمبر پستی با عکس و نام او انتشار یافت. آخرین مراسم بزرگداشت این فرهنگی و وطندوست بزرگ بیست و نهم دیماه 1388 در تهران برگزار شد.