سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان ایران روز گذشته در جمع خبرنگاران از بازداشت شماری از کارکنان این وزارتخانه به دلیل تخلف در واردات دارو و تجهیزات پزشکی خبر داد. او همچنین گفت که در مواردی داروهای تاریخ مصرف گذشته وارد ایران شده است و در حالی که برخی از واردکنندگان، دو میلیون یورو ارز دولتی برای واردات استنت (فنر) قلب دریافت کردهاند، به جای آن کابل برق وارد کرده و فرار کردهاند.
او که پیش از آن هم در روز یکشنبه ۲۳ تیرماه در کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی حاضر شده بود، پس از این دیدار با اشاره به فساد گسترده در وزارت بهداشت در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «شبکه‌های رانت، فساد و انحصار به هزار و یک رنگ از جیب ملت ارتزاق و داروی مورد نیاز مردم را در بازار سیاه عرضه می‌کنند، در انبارهای پیدا و پنهان احتکار می‌کنند و داروی تقلبی در بازار توزیع می‌کنند.»
زیتون ـ فریده ریحانی:
این اظهارات در حالی صورت میگیرد که پس از شروع تحریم‌های آمریکا علیه ایران، وضعیت دارو و درمان در ایران به یکی از نگرانیهای مهم مردم تبدیل شده است. در دوسال گذشته، بسیاری از داروهای حیاتی در بازار ایران نایاب شده یا قیمتها آنقدر بالا رفته است که بسیاری از مردم توان خرید آن را ندارند. هرچند وزارت بهداشت بارها اعلام کرده که از نظر دارویی در کشور مشکلی وجود ندارد، اما مراجعه‌ای کوتاه به برخی از داروخانه‌های شبانه‌روزی در ایران نشان می‌دهد که بیماران با نیازهای خاص در طی این مدت همواره با کمبود داروهای مورد نیاز خود مواجه بوده‌اند.
حق بر سلامت
در مقدمه اساسنامه سازمان بهداشت جهانی، بهرهمندی از بالاترین استاندارد برای حصول سلامتی، یکی از حقوق بنیادین هر انسان شناخته شده است، ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بر سطح زندگی، سلامتی و رفاه افراد تأکید کرده و برخورداری از خدمات درمانی را از حقوق اولیه انسانی دانسته است.
در قانون اساسی ایران هم، برخورداری از تأمین اجتماعی به عنوان حقی همگانی به رسمیت شناخته شده است و دولتها مکلف هستند که از محل درآمدهای عمومی، برای برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه بهداشت تلاش کنند.
مطابق معاهدههای بین المللی که ایران نیز به برخی از آنان پیوسته است، هر نوع تحریم اقتصادی که حق حیات افراد را در مفهوم گسترده آن که شامل استاندارد مناسب دارو و خدمات درمانی می‌شود، خدشهدار سازد ناقض اصول بین‌المللی است.
در اردیبهشت ماه سال ۹۷ رئیس هیأت مدیره انجمن تالاسمی ایران با اشاره به مرگ ۸۷ بیمار تالاسمی در سال ۹۶ و ۷ نفر در فروردینماه ۹۷، گفت که علت مرگ آنان بدون شک عدم تزریق دارو و همچنین تزریق داروهای بیکیفیت بوده است.
در دو سال گذشته نوسانات شدید ارزی و افزایش قیمت دلار که بر قیمت همه کالاها در ایران تأثیر گذاشته، در حوزه دارو و درمان نیز اثرگذار بوده و پای بسیاری از دلالان را به این حوزه باز کرده است، هرچند که به گفته سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، ۹۶ درصد داروهای مصرفی کشور تولید داخل است، اما نیمی از مواد اولیه برای ساخت این داروها وارداتی است و احتمالا به همین دلیل گاهی داروهای بسیار ساده هم در بازار به سختی پیدا می‌شوند یا قیمتشان چندین برابر شده است.
در اردیبهشت ماه سال ۹۷ رئیس هیأت مدیره انجمن تالاسمی ایران با اشاره به مرگ ۸۷ بیمار تالاسمی در سال ۹۶ و ۷ نفر در فروردینماه ۹۷، گفت که علت مرگ آنان بدون شک عدم تزریق دارو و همچنین تزریق داروهای بیکیفیت بوده است.
در چنین شرایطی اوضاع برای بیمارانی که با بیماریهای خاص دست و پنجه نرم می‌کنند سختتر است. کمبود دارو در بازار، افزایش سرسامآور اقلام دارویی این گروه و شانه خالی کردن بیمهها از قبول هزینه‌های آنان، از مشکلاتی است که این گروه از بیماران با آن مواجهند. مشکلاتی که در دو سال اخیر به اوج خود رسیده و کار را به جایی رسانده است که بسیاری از کسانی که به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، از این طریق به دنبال داروهای کمیاب خود هستند.
تحریم یا فساد
در اینکه تحریم‌های همهجانبه آمریکا علیه ایران که از آن به عنوان سختترین تحریم‌های تاریخ یاد شده است، نقش قابل توجهی در وضعیت دارو و درمان در ایران گذاشته است،شکی وجود نداردریال با این وجود نگاهی به سخنان وزیر بهداشت و اخباری که پیش از این در مورد فساد و استفاده از ارزهای دولتی برای وارد کردن اقلامی به غیر از دارو در زیر مجموعه وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو شنیده می‌شد، نشان می‌دهد که وضعیت امروز تنها محصول تحریم نیست.
بانک پارسیان نیز به عنوان مهمترین نهاد مالی در ایران برای خرید دارو، یکی از بانکهایی است که مشمول تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا شده است
پیش از این وزارت خزانه‌داری آمریکا، شفاف بودن منابع مالی را راه فروش دارو به ایران دانسته و اعلام کرده بود در صورتی که مبادلات مالی از طریق بانک مرکزی ایران و سایر بانکهای تحریمشده ایرانی نباشد، خرید دارو امکان‌پذیر است. این در حالی است که نظام بانکی ایران همچنان مقررات شفافیت مالی از جمله شروط گروه اقدام ویژه مالی (اف ای تی اف) را نپذیرفته است و بانک پارسیان نیز به عنوان مهمترین نهاد مالی در ایران برای خرید دارو، یکی از بانکهایی است که مشمول تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا شده است، بانکهای بین‌المللی از ترس جریمه‌های سنگین امکان مبادله پول ایران برای خرید دارو را ندارند.
پس از وضع تحریم‌ها، دولت ایران با اختصاص ارز دولتی به برخی از کالاهای اساسی تلاش کرد تا از افزایش قیمت آنان جلوگیری کند. در این میان حدود سه و نیم میلیارد دلار ارز دولتی برای واردات دارو اختصاص یافت که به گفته وزیر بهداشت، رقم قابل توجهی از آن صرف واردات اقلام غیردارویی شده است. از جمله آنکه چند ماه پس از اختصاص ارز دولتی برای واردات دارو، اعلام شد که برخی از واردکنندگان، با دلار ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی جاروبرقی و بخارشور وارد کردهاند.
این مساله البته مسبوق به سابقه است، در سال ۹۱ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز که ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار داشت به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی برخی از واردکنندگان به اسم دارو، خودروهای لوکس وارد کشور کرده بودند.
در سال ۹۱ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز که ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار داشت به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی برخی از واردکنندگان به اسم دارو، خودروهای لوکس وارد کشور کرده بودند.
در همان زمان مرضیه وحیدی دستجردی، وزیر بهداشت، پس از برکناری با انتقاد به سیاستهای دولت و فساد گفته بود:« سال ۱۳۹۱ و اوج مسائل تحریم در ستاد تدابیر ویژه دولت به دوستان گفت هرچه می‌توانید به دنبال تهیه ارز برای دارو باشید. حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار ارز برای تهیه دارو و برخی ملزومات پزشکی مانند وسائل مربوط به بیماری های قلبی و غیره لازم داشتیم اما فقط ۴۱ میلیون دلار ارز به وزارت بهداشت دادند. یک مقدار از پول‌ها را دادند برای لوازم آرایشی و غیره. ارز دارد می‌رود برای پورشه، وسائل و تجهیزات پزشکی ما اولویت هشتم بود».
حالا به نظر می‌رسد همان فسادی که داد مرضیه وحیدی دستجردی را درآورده بود، اینبار صدای سعید نمکی را نیز بلند کرده است. او گفته است یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار ارز تجهیزات پزشکی رفته و هنوز دقیقا معلوم نیست چه کسی برده است و چه چیزی آورده و به چه کسانی داده است.
کاهش مراجعات مردم به مراکز پزشکی
در میان اتفاقات رخ داده در وزارت بهداشت و برخی از افشاگریها علیه فساد، اتفاقی که در جامعه افتاده است حذف شدن هزینه‌های بهداشتی و پزشکی از سبد هزینه خانوار است. هزینه‌های سرسامآور دارو و درمان، برای مردمی که به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس بیش از ۴۰ درصد آنان در سال ۹۷ زیر خط فقر رفته‌اند و در سال ۹۸ نیز حدود ۵۷ میلیون از آنان به زیر خط فقر خواهند رفت، جایی جدا از هزینه‌های اصلی زندگی قرار میگیرد.
معاون وزارت بهداشت:در شرایط تحریم‌ها مشاهده می‌شود که به علت فشار اقتصادی که بر مردم وارد می‌شود، آنها تنها منابع خود را صرف هزینه‌های ضروری مانند خوراک، پوشاک و مسکن می‌کنند و بار مراجعه به حوزه درمان تا حدود پنج درصد کاهش یافت.
ایرج حریرچی معاون وزارت بهداشت در خردادماه امسال با بیان اینکه در شرایط تحریم، بار مراجعه مردم به مراکز درمانی کاهش یافته است، گفته بود:« در شرایط تحریم‌ها مشاهده می‌شود که به علت فشار اقتصادی که بر مردم وارد می‌شود، آنها تنها منابع خود را صرف هزینه‌های ضروری مانند خوراک، پوشاک و مسکن می‌کنند و بیشتر اوقات از اقدامات پزشکی خود غافل می‌شوند. چیزی که ما در تحریم‌های گذشته یعنی در سال ۱۳۹۱ مشاهده کردیم این بود که با توجه به رشد جمعیت، بار مراجعه به حوزه درمان باید سالانه بین سه الی هفت درصد افزایش می‌یافت، اما به دلیل مشکلات موجود این بار مراجعه تا حدود پنج درصد کاهش یافت.» او همچنین گفت که در شرایط فعلی حدود ۳۰ درصد بار مراجعات به داروخانه‌ها بدون داشتن نسخه و بدون مراجعه مجدد به پزشک است تا از این طریق بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و پول ویزیت را پرداخت نکنند.
طبق آمارها پیش از این در ایران روزانه ۶۵۰ هزار مراجعه به مراکز بهداشتی شهری و روستایی ثبت می‌شده است، به عبارتی از هر دوازده تومانی که ایرانی‌ها هزینه می‌کردند یک تومان به حوزه بهداشت و درمان اختصاص پیدا می‌کرد. اما در دو سال گذشته، با افزایش تورم و هزینه‌های بسیار بالای خدمات پزشکی، رفته رفته هزینه‌های بهداشتی و درمانی از سبد هزینه بسیاری از خانواده‌های ایرانی حذف شده و جای خود را به اقلام دیگری مانند خوراک و پوشاک و مسکن داده است در این وضعیت افراد در صورت بیماری به خوددرمانی یا روش‌های جایگزین برای درمان دست می‌زنند که هر کدام می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد .
در تهران خیابان ناصرخسرو به محل فروش و تهیه غیرقانونی دارو معروف شده است. جایی که در آن از آمپول سقط جنین، شربت متادون، آمپول مرفین، قرص دوپینگ و مواد‌مخدر تا مکمل‌های بدنسازی، ترامادول و داروی شیمی‌درمانی یافت می‌شود. «ناصرخسرو» از سوی نیروی انتظامی به عنوان محلی برای قاچاق دارو شناخته شده و تلاش‌هایی هم برای مبارزه با دلالان خرده‌پای آن می‌شود. حال اما به نظر می‌رسد که قانون‌شکنان نه فقط در ناصرخسرو که در وزارت بهداشت خانه کردهاند، دلالانی که نه خرده پا هستند و نه می‌توان به پیاده کردن یک ون سرباز آنان را برای مدتی «جمع» کرد و به عقب راند.