روز شنبه ۱۶ شهریور بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در نشستی خبری گفت که ایران در گام سوم کاهش تعهداتش چهار اقدام را در دستور کار خود قرار داده است که با بررسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آنان بر این موضوع صحه خواهند گذاشت.
کاهش تعهدات برجامی؛ مجموعه اقداماتی است که جمهوری اسلامی برای تحت فشار قرار دادن اروپا و تهدید آمریکا از ۱۸ اردیبهشت امسال و در سالگرد خروج آمریکا از برجام آغاز کرد. این کاهش تعهدات به صورت مرحله ای و گام به گام انجام می‌شود و روز جمعه ۱۵ شهریور گام سوم آن آغاز شد.
به نظر می‌رسد که این روزها سیاست‌ورزی پیرامون مسائل ایران از هیچ منطق خاصی پیروی نمی کند. برای آمریکا اختلاف با ایران دیگر محدود به پرونده هسته ای نیست، اما اروپایی‌ها ترجیح می‌دهند توافق هسته‌ای با ایران را حفظ کنند. در این میان آمریکا همزمان با دعوت ایران به مذاکره، تحریم‌ها را افزایش می‌دهد و ایران در حالی که درگیر مذاکره با اروپا است، تعهدات برجامی را کاهش می دهد.
طرفین به یکدیگر هشدار می‌دهند و تهدید می‌کنند، اما روشن است که تحولات به سود ایران پیش نمی‌رود، نه آمریکا تصمیم دارد که از تحریم‌های خود بکاهد و نه اروپا قادر است که کانالی برای تجارت با ایران ایجاد کند.
طرفین به یکدیگر هشدار می‌دهند و تهدید می‌کنند، اما روشن است که تحولات به سود ایران پیش نمی‌رود، نه آمریکا تصمیم دارد که از تحریم‌های خود بکاهد و نه اروپا قادر است که کانالی برای تجارت با ایران ایجاد کند. کاهش تعهدات برجامی نیز به ناامیدی بیشتر اروپا دامن می‌زند.
به گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، اولین اقدام ایران در گام سوم این است که نهاد متبوعش از روز جمعه تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اخلاط را شروع کرد. دومین اقدام ایران شروع گازدهی ماشین IR6s است، که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام شروع شود. سومین اقدام ایران، راه اندازی زنجیره بیست‌تایی ماشین IR4 است. بر اساس برجام، ایران متعهد شده بود این اقدام را از ابتدای سال یازدهم برجام انجام دهد. چهارمین اقدام ایران در گام سوم کاهش تعهدات برجامی گازدهی به زنجیره بیست تایی ماشین IR6 است که ایران قرار بود دو ماه دیگر این گازدهی را انجام دهد.
کمالوندی در بخشی از سخنان خود اشاره کرد که «گام‌های بعدی فردو و نظارت است که البته فعلا بنا نداریم به این حوزه شفاف‌سازی دست بزنیم.»
واکنش‌ها به گام سوم
آغاز گام سوم کاهش تعهدات برجامی واکنش‌های منفی از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی به دنبال داشت.
مایک پومپئو، وزیرخارجه آمریکا روز جمعه با غیرقابل قبول خواندن دور جدید عقب‌نشینی ایران از تعهداتش در توافق هسته‌ای گفت: «چند ماهی است که پرزیدنت ترامپ گفته آماده است رهبران ایران را بدون پیش شرط ملاقات کند. برآیند این گفته‌ها چیز مبهمی نیست؛ این که آنها همچنان از طریق عمال نیابتی خود به کارزار ترور در گوشه و کنار جهان ادامه می‌دهند، این که به برنامه موشکی خود ادامه می‌دهند و همین دیروز اعلام کردند که بنا دارند تحقیقات و توسعه سیستم سلاح‌های هسته‌ای خود را از سر گیرند. همه اینها غیرقابل قبولند.»
اگنس فون در مول، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم در نشستی خبری گفت: «ایران باید از هر اقدام عینی که مغایر با تعهداتش است و می‌تواند مانع تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها شود، خودداری کند. پاریس همراه شرکای خود و آژانس بین المللی انرژی اتمی این تصمیم جدید ایران را بررسی خواهد کرد.»
وزارت خارجه انگلیس نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «طرح ایران برای تعلیق محدودیت‌هایش در گسترش تحقیقات هسته‌ای عمیقا نگران‌کننده است. اجرای گام سوم ایران در توقف برخی تعهدات برجامی‌اش در زمانی که ما و شرکای اروپایی و بین‌المللی‌مان برای کاستن از تنش‌ها با ایران به شدت کار می‌کنیم به ویژه باعث نومیدی است.»
آلمان هم از تصمیم ایران به کاهش تعهداتش در توافق هسته‌ای با قدرت‌های بزرگ انتقاد کرد. سخنگوی وزارت خارجه آلمان گفت: «ما از ایران می‌خواهیم که اوضاع را بیش از پیش تشدید نکند. با توجه به تداوم تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها، برداشتن چنین گامی نشانه خوبی نیست.»
مایک پومپئو « پرزیدنت ترامپ گفته آماده است رهبران ایران را بدون پیش شرط ملاقات کند. برآیند این گفته‌ها چیز مبهمی نیست؛ این که آنها همچنان از طریق عمال نیابتی خود به کارزار ترور در گوشه و کنار جهان ادامه می‌دهند. همین دیروز اعلام کردند که بنا دارند تحقیقات و توسعه سیستم سلاح‌های هسته‌ای خود را از سر گیرند. همه اینها غیرقابل قبولند.»
سخنگوی وزارت خارجه آلمان همچنین تاکید کرد که آلمان خواستار حفظ برجام است اما ایران هم باید تعهدات اتمی خود را کامل اجرا کند. سخنگوی دولت آلمان همچنین گفت که برای ایران زیاد دیر نشده تا به تعهدات خود بازگردد.
ماجا کوچیجانچیچ، سخنگوی کمیسیون اتحادیه اروپا نیز ضمن اظهار نگرانی از اقدام جدید ایران تاکید کرد که اتحادیه اروپا زمانی به توافقات اتمی وفادار خواهد ماند که ایران هم به تعهدات برجامی خود کاملا متعهد باشد. او گفت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نقش مهمی در نظارت و تأیید اجرای تعهدات برجام توسط ایران دارد. او افزود که اتحادیه اروپا به همراه آژانس انرژی اتمی که نقش کلیدی در موضوع برجام ایفا می‌کند به پیگیری تحولات در این زمینه ادامه ادامه خواهند داد.
از مذاکره با فرانسه تا نفتکشی که نهایتا به سوریه رفت
هنوز چند روزی از مذاکرات فشرده میان ایران و فرانسه نمی گذرد مذاکراتی که بر اساس آن قرار بود خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای تجارت با ایران راه اندازی شود، اگر چه فرانسه نهایتا اجرای این طرح را مشروط به موافقت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا دانست و ترامپ نیز مخالفت کرد. اما هنوز تنور مذاکره داغ بود که ایران اعلام کرد تغییری در برنامه کاهش تعهدات خود نخواهد داد.
از سوی دیگر مسئله نفتکش ایرانی آدریان دریا (گریس ۱) پیش آمد که مدت‌ها محل اختلاف ایران و بریتانیا بود. این نفتکش توسط نیروهای بریتانیایی در جبل الطارق توقیف شد بریتانیا اعلام کرد که این نفتکش ایرانی مجوز نداشته و قصد ارسال نفت به نهادهای تحریم شده سوریه را دارد اما ایران بارها اعلام کرد که مقصد این نفتکش سوریه نیست.
حالا تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده توسط شرکت فناوری فضایی آمریکا این نفتکش را در نزدیکی بندر طرطوس سوریه نشان می‌دهد و گفته می‌شود که محموله نفت خود را در این بندر تخلیه کرده است. خبرگزاری رویترز گزارش کرده که این نفتکش از اوایل هفته گذشته اقدام به خاموش کردن فرستنده ردیاب خود کرده بود و به همین دلیل مسیر حرکت آن از طریق اطلاعات سایت‌های ردیابی کشتی‌ها مشخص نبود.
با افزایش فشار تحریم‌ها به نظر می‌رسد که ایران دیگر چندان نگران مواضع و جهت‌گیری های کشورهای اروپایی نسبت به اقدامات خود و وضعیت موجود نیست و در سیاست‌های منطقه‌ای خود بی‌محابا عمل می کند.
در مورد توافقنامه هسته ای نیز اگرچه ایران بارها اعلام کرده که قصد خروج از برجام را ندارد اما کاهش پلکانی تعهدات برجامی می‌تواند در نهایت به بی‌معنا شدن این توافقنامه و خروج تدریجی از آن تبدیل شود. البته به نظر نمی رسد ایران تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از برجام خارج شود. اگرچه احتمال تغییر رئیس جمهور آمریکا بسیار اندک است اما مقامات جمهوری اسلامی نشان داده اند برای پیشبرد اهداف خود کوچکترین احتمالات را نیز در نظر می‌گیرند.
زیتون ـ یلدا امیری: