این روزها، بعد از صحبت‌های امیر خجسته، نایب‌رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، در برنامه تلویزیونی «سلام، صبح بخیر»، جنجال بر سر ورود ذرت آلوده بالا گرفته است. خجسته گفته است بر اساس گزارش‌هایی، که منبع آن را اعلام نکرد، به گمرک خوزستان رفته است. خجسته می‌گوید: «به نظر می‌رسید دوستان اول تمایلی به وارد شدن ما نداشتند و داشتند پنهان می‌کردند.» مشخص نیست منظور خجسته از «دوستان» چه کسانی است، اما گویا منظورش مسئولان گمرک در بندر امام خمینی باشد.
اما موضوع مهم‌تر در صحبت‌های خجسته جایی است که می‌گوید این ذرت‌ها ۵۰۰ هزار تن بوده و ۳۵۰ هزار تن آن وارد کشور شده است و ۱۴۰ هزار تن آن پس از آزمایش‌های متعدد، آلوده به سم آفلاتوکسین تشخیص داده شده و اجازه ترخیص آن‌ها داده نشده است. خجسته در این بخش از صحبت‌هایش می‌گوید بر اساس اطلاعات موجود در اداره استاندارد، آن ۳۵۰ هزار تن مشکلی نداشته اما پرونده‌ای برای بررسی بیشتر تشکیل شده است و اگر اطلاعات بیشتری در دست باشد منتشر خواهد شد. این تشکیک در سلامت ۳۵۰ هزار تن ذرت ترخیص‌شده از گمرک منشا جنجال‌هایی بود که در چند روز گذشته فضای مجازی و برخی رسانه‌های رسمی را در‌نوردید.
واکنش‌های رسمی: ذرت آلوده وارد نشده است
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو که مرجع رسمی صدور مجوز سلامت برای انواع مواد غذایی وارداتی و تولیدی است، در گفت‌و‌گوی تلفنی با مجری برنامه «چرخ» در شبکه چهار صدا‌و‌سیما گفت که هیچ مجوزی برای ترخیص ذرت آلوده از گمرک صادر نشده است. به گفته او، ذرت‌های آلوده نه یک محموله، بلکه محموله‌هایی است که از سال ۹۵ وارد کشور شده و پس از آزمایش‌های این نهاد، مجوز لازم برای ترخیص آن‌ها صادر نشده است. سازمان ملی استاندارد ایران، گمرک و وزارت کشاورزی هم در بیانیه مشترکی اعلام کردند: «به هموطنان گرامی اطمینان می‌دهیم کیفیت و سلامت ۳۵۰ هزار تن ذرت قبل از ورود به کشور از سوی سه مرجع نظارتی، یعنی سازمان ملی استاندارد ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی، پایش و تایید شده و سپس مجوزهای لازم برای ترخیص صادر شده است.»
در خبر ایسنا که به این بیانیه پرداخته، آمده است: «سال ۱۳۹۵، حدود ۱۲۰ هزار تن ذرت وارد بندر امام (ره) شد و با انجام آزمایش‌های متعدد از سوی سازمان ملی استاندارد، وجود سم آفلاتوکسین بالا در این محموله اثبات شد و گواهی انطباق برای این محموله صادر نشد.» بنابراین، تا این‌جا ۲۰ هزار تن اختلاف در آمارهای اعلام‌شده وجود دارد. البته ممکن است مقادیر دیگری نیز در سال‌های بعدی وارد شده باشد. نخستین بار خبرگزاری تسنیم در اسفند ۱۳۹۶، از کشف ۱۲۶ هزار تن ذرت آلوده در گمرک استان خبر داد، که تا پایان تابستان ۱۳۹۶ وارد گمرک استان شده بودند و علی‌رغم تاکید مقام‌های مربوط بر عدم سلامت آن‌ها، هنوز اقدامی برای مرجوع کردن این ذرت‌ها صورت نگرفته است.
بلاتکلیفی مشکوک ۱/۵ ساله
مقام‌های رسمی دلیل مرجوع نشدن این ذرت‌ها را مقررات بین‌المللی اعلام کردند. با این همه، به گفته خجسته، پرونده‌ای در این زمینه تشکیل و به قوه قضاییه ارسال شده است. به گفته خجسته، کمیسیون اصل ۹۰ برای شناسایی وارد‌کنندگان وارد موضوع شده است. این در حالی است که بر اساس اطلاعات موجود، شناسایی وارد‌کنندگان نباید کار دشواری باشد.
از سوی دیگر، اگر ذرت آلوده وارد کشور نشده و در همان گمرک توقیف شده باشد، جرمی رخ نداده است. اما پیگیری‌های کمیسیون اصل ۹۰ و ارسال پرونده به قوه قضاییه و صحبت‌های اخیر امیر خجسته نشان می‌دهد علی‌رغم اعلام مقام‌های رسمی، ماجرا کمی پیچیده‌تر است. در این مورد، در خوشبینانه‌ترین حالت، تلاش‌هایی غیر‌قانونی برای ترخیص ذرت‌های آلوده به آفلاتوکسین انجام شده و در بدبینانه‌ترین حالت، این تلاش‌ها موفق بوده و ذرت آلوده ترخیص شده است. در غیر این صورت، اگر مطابق روال محموله وارداتی آلوده توقیف شده باشد، نیازی به این اقدام‌ها نیست. البته نباید شائبه برخورد سیاسی در این مقوله را از نظر دور داشت، اما از آن‌جایی که پای سم آفلاتوکسین در میان است، ماجرا ترسناک‌تر می‌شود.
موضوع دیگر این است که چرا رییس‌جمهوری ۱/۵ سال بعد دستور امحای ذرت‌ها را در تابستان ۱۳۹۸ صادر کرده است؟ کاری که به گفته امیر خجسته، به ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه و ۷ ماه زمان نیاز دارد و گویا بودجه لازم برای این کار وجود ندارد. دلیل مساله را هم باید در خطرناک و سخت بودن پاک و امحا کردن سم آفلاتوکسین جست‌و‌جو کرد.
آفلاتوکسین چیست؟
آفلاتوکسین نوعی سم سرطان‌زاست که گونه‌ای قارچ کپکی در خاک تولید می‌کند و باعث زوال گیاهان و دانه‌ها می‌شود. این قارچ و کپک معمولا در غلات و دانه‌های روغنی که به شکل صحیح انبارداری و نگهداری نشوند دیده می‌شود. پسته از مواردی است که پیش‌تر هم درباره آلوده بودنش به آفلاتوکسین صحبت شده بود. حتی بررسی‌هایی وجود دارد که آلودگی برخی اقلام پسته داخل کشور به سم آفلاتوکسین را تایید می‌کند. با این همه، گویا برخی محوله‌های ذرت‌های وارداتی به‌وضوح آلوده بوده‌اند که حتی بدون آزمایش هم قابل تشخیص بوده است.
آلودگی زنجیره تامین مواد غذایی به این سم می‌تواند به ورود آن به چرخه مواد غذایی منجر شود؛ مثلا اگر حیوانات با محصولات آلوده به آفلاتوکسین تغذیه شوند، شیر، تخم مرغ و گوشت آن‌ها هم آلوده به آفلاتوکسین خواهد بود. این سم در زمره سرطان‌زا‌ترین مواد شناخته‌شده قرار می‌گیرد و ارتباط بین سرطان کبد و آلودگی به این سم، مخصوصا در دوران کودکی، به اثبات رسیده است. بر اساس استاندارد سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA)، میزان مجاز این سم در غذا بین ۲۰ تا ۳۰۰ ذره در میلیون ذره است. در چند مورد نمونه‌برداری بین‌المللی، آثار این ماده در ۴۸ تا ۸۰ درصد محصولاتی همچون روغن کنجد، روغن آفتابگردان، کره بادام زمینی و زیتون دیده شده بود، که در برخی از آن‌ها میزان آلودگی فراتر از حد مجاز FDA بوده است. در سال ۲۰۱۳ هم کشورهای رومانی، کرواسی و صربستان با مساله آلودگی گسترده شیر به آفلاتوکسین درگیر بودند، ولی ابعاد کلی ماجرا نامشخص ماند.
در مورد اخیر در ایران اما با توجه به سابقه در پنهان‌کاری و عدم پیگیری و ابهام موضوع واردات ذرت دامی برای تولید پفک، ممکن است داستان ذرت‌های آلوده به آفلاتوکسین هم به همان سرنوشت پنهان‌کاری‌های گذشته دچار و به‌مرور فراموش شود. این در حالی است که شیوه اطلاع‌رسانی متناقض بر ابهام‌ها در مورد ابعاد این ماجرای بسیار مهم افزوده است.