ماجرای خودکشی چهار دانشجو در یک ماه از چه قرار است؟
نسترن فرخه، انصاف نیوز: «در عرض بیست روز خبر خودکشی چهار دانشجوی دانشگاه همه‌ی ما را شوکه کرد، انگار یک بیماری مسری به جان ما افتاده بود و با شنیدن خبر خودکشی عزم بچه‌ها برای پایان دادن به زندگی جدی‌تر می‌شد، بین بچه‌ها ناامیدی زیاد است و شاید این چهار نفر فقط به تلنگور برای عملی کردن قصدشان نیاز داشتند.»
آذر ماه برای دانشجویان اهواز ماه سپری کردن خبرهای تلخ از خودکشی همکلاسی و هم دانشگاهی‌هایشان بوده، از ۸ آذر ماه تا ۲۴ام همان ماه چهار جوان قصد پایان دادن به زندگی خود را کرده بودند، جوان‌هایی که جزو سرمایه‌های مهم یک کشور محسوب می‌شوند اما در گیر و دار شرایط محیطی و روانی، دیگر راهی برای ادامه‌ی حیات پیدا نمی‌کنند. در این اتفاق دو نفر از دانشجویان این دانشگاه فوت می‌شوند و دو جوان دیگر نجات پیدا می‌کنند.
موضوع قابل تامل در مورد خودکشی‌های دانشجویی در ایران، نبود هیچ آمار دقیق و کامل از این اتفاق است و حتی اگر آماری هم وجود داشته باشد دقیق و کامل نخواهد بود، این در حالی است که در تمام جوامع خودکشی دانشجویی وجود داشته و آمار آنهم به صورت سالانه منتشر می‌شود. همچون خودکشی‌های پر ابهام مثل دختر فارغ التحصیل رشته‌ی فلسفه در دانشگاه الزهرا که تا مدت‌ها ذهن همه را به خود مشغول کرده بود یا خودکشی دانشجوی عمران دانشگاه صنعتی امیرکبیر و خودکشی‌های دیگر که هرگز علت مشخصی برای آنها در نظر گرفته نشد تا شاید به بررسی موضوع برسد.
اما دانشجویان دانشگاه اهواز یکی از علت‌های مرتبط با خودکشی این چهار جوان را فضای دانشگاه و خوابگاه بیان می‌کنند، موضوعی که با وجود ۳۵ هزار دانشجو در این منطقه همچنان موضوع بسیاری از دانشجویان است و شرایط محیطی را همچون محرکی در تصمیم‌گیری آنها موثر می‌دانند، دکتر مهر علیزاده عضو هیات علمی دانشکده‌ی روانشناسی دانشگاه شهید چمران هم در گفت‌و گو با انصاف نیوز به آزمون‌های غربالگری و رصدهای روانشناختی روی دانشجو تاکید داشت و بر این باور بود که از چنین مطالعاتی در دانشگاه استفاده نمی‌کنیم.
همچنین به موضوع فعالیت‌های فرهنگی و نشاط بخش در دانشگاه اشاره کرد و گفت: «موضوع دیگر فضای فرهنگی دانشگاه است که به هر حال باعث نشاط دانشجویی می‌شود و باید فکر دانشجوهای خوابگاهی که از خانواده دور هستند را به فعالیت‌های درست مشغول کنیم، اما تا جایی که من می‌دانم برنامه‌های فرهنگی کم نبوده است ولی تم و حال و هوای برنامه‌ها کم‌تر نشاط بخش بوده، یعنی برنامه‌ها از آن جنس که دانشجو مطالبه می‌کند نبوده است. در واقع یک طیف فکری خاص بر این فعالیت‌ها حاکمیت دارد که آن طیف فکری خاص مورد تایید همه‌ی گروه‌های دانشجویی و خوابگاهی نیست.»
بعد از به وجود آمدن بحرانی به این شکل، طبق گفته‌ی مدیر روابط عمومی دانشگاه -ندا شفیعی- بعد از این اتفاق، جلساتی برگزار شد که رییس دانشگاه حکم داد اساتید با سابقه‌ی دانشگاه علوم تربیتی که در این حوزه کار می‌کردند برای بررسی و بهبود شرایط گروهی تشکیل دهند و قصد گسترش امکانات فرهنگی و ورزشی در دانشگاه را خواهند داشت.
انصاف نیوز برای پیگیری بیشتر با دانشجویان دانشگاه اهواز، دکتر مهر علیزاده عضو هییت علمی دانشکده روانشناسی و ندا شفیعی مدیر روابط عمومی دانشگاه گفت‌و گو کرد که در ادامه می‌خوانید:
در بیست روز چهار دانشجو مرتکب خودکشی شدند
رامین کیانی یکی از دانشجوهای دانشگاه اهواز است که همچون دانشجویان دیگر بعد از شنیدن چهار خودکشی در بیست روز به دنبال راه چاره‌ای برای بهبود شرایط است، می‌گوید: «در عرض سه، چهار روز در دانشگاه چمران دو نفر خودکشی کردند و به فاصله‌ی یک هفته از آن، دو نفر دیگر خودکشی کردند که هر دو فوت شدند، بچه‌هایی که در چمران خودکشی کردند در خوابگاه زندگی می‌کردند، اولین بار که متوجه این خبر شدم به خودم گفتم شاید فکر کردند آینده‌ی شغلی خاصی پیش رو نخواهند داشت اما بعد از خودکشی دو دانشجوی دیگر در جندی‌شاپور دیگر موضوع عجیب شده بود چون یکی از دخترها برای سال ۹۱ پزشکی و فرد دیگر پسر ورودی ۹۵ داروسازی بود، این افراد به لحاظ آینده‌ی شغلی وضعیت خوبی داشتند، اما دست به خودکشی زده بودند.
اولین خودکشی از ۸ آذر شروع شد، دو نفر از دانشجوهای دانشگاه جمران و بعد دو نفر از دانشجوهای جندی‌شاپور، چهار خودکشی در عرض بیست روز، موضوعی تکان‌دهنده‌ای بود. بنظر می‌رسد خودکشی مثل یک بیماری مسری است و به فرد دیگر منتقل می‌شود، از این چهار خودکشی دو نفر نجات پیدا کردند اما این موضوع که دو دانشجو مرتکب خودکشی شدند اصلا رسانه‌ای نشد.»
احتمالا آنها ناامید بودند
مینا جوادی دانشجوی چمران اهواز بر این باور است که مشکل اقتصادی دلیل اصلی ایجاد مسایل روحی و روانی در دانشجویان است و در مورد تاثیر فضای دانشگاه و خوابگاه هیچ نظری را عنوان نکرد و گفت: «من خوابگاهی نیستم و نظری در مورد آن ندارم ولی در این موضوع جو دوستانی که با آنها در ارتباط هستیم خیلی اهمیت دارد، من خودم مشکل مالی ندارم اما کسانی که خودکشی می‌کنند احتمالا برای ناامیدی از شرایط آینده است و این موضوع مهمی است، چون خانواده خیلی تاثیر گذار است. خود من و جمعی که در آن قرار دارم آدم‌های بدون مشکلی هستیم و دچار این موضوع نشدیم.»
شنیدن خبرخودکشی خود تاثیر گذار در خودکشی است
مهدی قربانی دانشجوی چمران اهواز بر این باور است که حتی شنیدن خبر خودکشی در تصمیم گیری فرد برای ارتکاب به این کار تاثیر دارد و ادامه می‌دهد: «شرایط خوب نیست و مشکلات اقتصادی و بسته بودن فضا روی موضوع افسردگی و خودکشی دانشجوها تاثیر می‌گذارد، حتی همین بمباران اخبار بد در رسانه و فضای مجازی مهم است، مثلا همین که بدانم چند روز پیش در همین خوابگاه که من زندگی می‌کنم یک نفر خود کشی کرده خودش باعث ایجاد حال بد است و اگر من هم در فکر این کار باشم تصمیمم جدی‌تر خواهد شد.»
قربانی به موضوع ناامنی در اطراف خوابگاه اشاره می‌کند که وجود دزدی و خفت‌گیری‌های که برای دانشجو اتفاق می‌افتد خود باعث ایجاد ترس و اضطراب می‌شود و این ناامنی تبعاتی همچون مشکلات روحی و روانی به همراه دارد.
ریاست دانشگاه از دانشجو فاصله داشت و به مشکلات ما شناختی نداشت
امین گودرزی دانشجوی علوم پزشکی اهواز نیز می‌گوید: «به طور دقیق در یک ماه گذشته در دانشگاه اهواز ما دو خودکشی داشتیم، اگر فقط بخواهم در مورد دانشگاه علوم پزشکی صحبت کنم این افراد دچار مشکلات شخصی بودند اما در این میان نمی‌توانیم نقش دانشگاه را کتمان کنیم اگر بخواهیم شرایط بد دانشگاه و خوابگاه‌ها را کتمان کنیم در واقع یکی از معضلات اجتماع را کنار گذاشتیم، کسانی که قصد خودکشی داشتند منتظر یک لرزش و تلنگر بودند که این اقدام خود را عملی کنند و دانشگاه در این جا یک نقش محرک را بازی کرده است.
دانشجویی که پدر یا مادر خود را از دست داده و شرایط اقتصادی هم به او فشار می‌آورد وقتی می‌بیند در یک خوابگاه مشکل‌دار زندگی می‌کند و دانشگاه هم به این موضوع اهمیتی نمی‌دهد مسلما میلش به خودکشی بیشتر می‌شود. دانشگاه نقش محرک را بازی می‌کند، نمی‌گویم دانشگاه صد در صد مقصر است اما رفتار و شرایط دانشگاه بسیار اهمیت دارد.
در دو سال گذشته با روی کار آمدن دولت آقای روحانی ریاست دانشگاه دوباره تغییر کرد، باوجود تلاش‌هایی که دکتر نظری می‌کردند دانشجو از حیطه‌ی تصمیم گیری‌ها همیشه خارج بود، مثلا در مورد موضوع غذا و خوابگاه هیچ کس مثل دانشجو نمی‌تواند بیان کننده‌ی واقعیت باشد.
مثلا در اتاقی که ظرفیت ۳ نفر را دارد و ۶ نفر زندگی می‌کنند، فشار زیادی به دانشجو وارد خواهد شد،حتی بی‌کیفیتی غذای سلف هم بر روحیه بچه‌ها تاثیر دارد.
در دانشگاه جایی به اسم اداره‌ی مشاوره داریم که گاهی بیماران را شناسایی می‌کند اما اقدام ثانویه دیگری را انجام نمی‌دهد و هیچ کارگروه دیگری وجود ندارد حال این دانشجوها را پیگیری کند. ریاست دانشگاه به دلیل فاصله‌ای که از دانشجو داشتند مشکلات را آنطور که باید نشناختند و این خودکشی‌ها هم زمانی اتفاق افتاد که ایشان دو سه روزی بود که از دانشگاه رفته بودند، بنابراین امیدواریم ریاست جدید با الگو گرفتن از دوره‌ی قبل بداند با وجودی که تلاش هم انجام دهد تا دانشجو را راس موضوع قرار ندهد خیلی از مشکلات حل نخواهد شد.»
این دانشجوی جوان در پایان صحبت‌هایش اضافه کرد: «دختر‌هایی که سه سال در یک اتاق حضور داشتند را از طرف دانشگاه در خوابگاه جابه جا می‌کنند، حال فشار درسی و بخش‌های بیمارستانی که روی این بچه‌ها است به کنار، حالا باید وارد اتاق‌های جدید شوند که به طبع آن مشکلات جدیدی هم شروع خواهد شد و اولین چیزی که به ذهن دانشجو می‌رسد این است که خودش را از این جامعه دور کند و یکی از راه‌های این دور شدن همان خودکشی است.»
وقتی جلوی قدم زدن دختر و پسر را می‌گیرند، نتیجه این می‌شود
مهدی صالحپور، دانشجو چمران اهواز با انتقاد از اینکه در اهواز هیچ فضایی برای تخلیه انرژی دانشجو وجود ندارد، می‌گوید: «همان زمان که خودکشی‌ها شروع شد به یاد دارم، بعد یک هفته مسوولان دانشگاه به دانشجویان جندی‌شاپور گفتند روزهای کاری روانشناسان دانشگاه از دو روز در هفته به چهار روز در هفته می‌رسانیم، در صورتی که با این کار مشکل را فقط به گردن دانشجو می‌اندازیم که همه چیز به روان او مربوط است. اساسا انرژی دانشجو باید تخلیه شود اما اگر تخلیه نشود یا به شکل خشونت و یا سرخوردگی بروز می‌کند.
این در صورتی است که در اهواز هیچ محیطی برای تخلیه این انرژی وجود ندارد، تنها کاری که می‌توانیم در اهواز انجام دهیم پرسه زنی است که آنهم با وجود سیلی که آمد شرایط سخت‌تر شده است. یعنی احتمال تجاوز، حمله و دزدی زیاد شده است.
حتی فضا به شکلی است که کنش جمعی از دانشجو گرفته شده و مسایل دانشجو آنقدر تقلیل پیدا کرده که در این شرایط طبیعی است رویاهای دانشجو بر باد برود و محیط آبستن چنین اتفاقاتی شود. به نظرم همه‌ی دانشجوهای ما در ناخوداگاهشان به فکر خودکشی هستند اما آنچه باعث عملی شدن آن می‌شود شرایط محیطی است پس مساله را صرفا از بعد روانشناختی نباید نگاه کرد و باید از جامعه شناس‌ها هم در این موضوع کمک گرفت.
تا جایی که من اطلاع دارم، یکی از بچه‌ها از سال ۹۱ دانشجو بوده و طبیعی است در این مدت دچار یک سرخوردگی شده باشد و طبق اطلاعاتم سابقه‌ی خودکشی هم داشته، یکی دیگر هم مشکل خانوادگی داشته اما آنچه روی تمام این مسایل تاثیر دارد فضای خوابگاه و دانشگاه است.»
این پسر جوان ادامه داد: «مثلا وقتی دختر و پسر اینجا قدم بزنند با آنها برخورد می‌شود که چرا قدم می‌زنید یعنی یک پرسه زنی را هم از دانشجو می‌گیرند، این مسایل نتیجه‌های خوبی ندارد.»
حرف نمی‌زنم چون باعث ایجاد انرژی منفی است
محمد نظاری، دانشجو چمران اهواز تمایلی به صحبت با خبرنگار انصاف نیوز ندارد زیرا این مکالمه را عاملی برای ایجاد فضای منفی می‌داند و در جمله‌ای کوتاه می‌گوید: «در مورد این قضایا نمی‌توانم با شما صحبت کنم، چون پخش این صحبت‌ها باعث انرژی منفی در دانشگاه می‌شود، همانطور که ما در بطن موضوع بودیم و شاهد بودیم در آن یک هفته و بعد از انتشار آن خبر، در دانشگاه چه اتفاقی رخ داد، پس بهتر این است که صحبتی نکنیم.»
باید آزمون غربالگری دانشجویان و رصد روحی و روانی دانشجو را جدی گرفت
دکتر مهر علیزاده عضو هیات علمی دانشکده‌ی روانشناسی دانشگاه شهید چمران، طبق گفته‌ی دانشجویان جزو اساتید دغدغه‌مندی است که برای درک بیشتر دانشجویان ارتباط خوبی با آنها داشته و در این مدت هم برای بررسی بیشتر موضوع با دیگر اساتید گروهی را ایجاد کردند و بر این باور است که دانشجو از نظر روانی بایدغربالگری صورت گیرد تا اگر مشکلی وجود داشت، دانشگاه برای آن دانشجو برنامه‌های ویژه در نظر بگیرد. او‌می‌گوید: «در دو سه هفته‌ی قبل اتفاق تلخی رخ داد و دو نفر در دانشگاه شهید چمران و هفته‌ی بعد از آن دو نفر در دانشگاه جندی‌شاپور خودکشی کردند، حال نکته‌ای که در خودکشی وجود دارد، جان انسانی که گرفته می‌شود و برای همه آزار دهنده است. وقتی کسی ارزشمندترین سرمایه خود، یعنی جانش را از بین می‌برد پس یعنی عوامل زیادی در این موضوع دست به کار بوده که فرد را به جایی رسانده که خود را از بین ببرد.
در موضوع خودکشی عامل‌های مهم شخصیتی و اجتماعی دخالت دارد و تنها به ابعاد روانشناخی مربوط نیست، بلکه ترکیبی از عوامل فردی و احتماعی در این اتفاق دیده می‌شود، مهم‌ترین عامل اجتماعی در دانشجو موضوع ناامیدی است، بخشی از این ناامیدی در دانشجوها به آینده شغلی و کاری آنها مربوط می‌شود.
مثلا یک سری از دانشجواها معتقدند ما این همه برای درس خواندن زحمت می‌کشیم ولی وقتی وارد بازار کار می‌شویم می‌بینیم فساد بازار را فرا گرفته و چیزی به نام علم در بازار خریدار ندارد بنابراین امیدی برای بهبود وضعیت فردی و اجتماعی در آنها شکل نمی‌گیرد. بنابراین سرمایه‌ی اجتماعی جامعه به دلیل مسایل فساد، رانت و جو سیاسی که در کل کشور قرار دارد دچار مشکل شده حال در کنار این مسایل عوامل فردی هم تاثیر دارد. در یک جامعه همیشه افرادی هستند که به لحاظ تحلیل شخصی به جایی می‌رسند که امکان ادامه‌ی حیات برای خودشان امکان پذیر نباشد و در تمام جوامع هم خودکشی وجود دارد، در واقع چه در استان‌های کشور و چه در سطح بین‌الملل خودکشی از جنس دانشجویی آن وجود داشته است و باید در بحث‌های انفرادی هم آن موضوع را بررسی کرد.
در دانشگاه چمران ما تیمی را برای بررسی این موضوع با همکاران ایجاد کردیم ، حال اگر یک سری عوامل را کنار هم قرار دهیم باعث می‌شود نشاط و امید دانشجویی بیشتر شکل بگیرد، البته باید توجه داشت این عوامل متعدد است.»
این استاد دانشگاه در مورد تاثیر فضای دانشگاه و خوابگاه بر روی روحیه دانشجو گفت: «باید فضای دانشگاه و خوابگاه را از بعد زیبایی شناختی و هم از نظر فشارهای زندگی دانشجویی در نظر بگیریم، بخشی از این فشارها به آموزش و امتحانات و پیچیدگی درس‌ها مربوط می‌شود، چون اصلا گاهی دانشجو وارد رشته‌ای شده که نباید وارد می‌شده و امکان ادامه تحصیل ندارد، خود این فشار باعث می‌شود فضای آموزشی را سخت‌تر کند و برای بعضی دانشجوها این موضوع قابل تحمل نیست.
موضوع دیگر فضای فرهنگی دانشگاه است که به هر حال باعث نشاط دانشجویی می‌شود و باید فکر دانشجوهای خوابگاهی که به هر حال از خانواده دور هستند را به فعالیت‌های درست مشغول کنیم، اما تا جایی که من می‌دانم برنامه‌های فرهنگی کم نبوده است ولی تم و حال و هوای برنامه‌ها کم‌تر نشاط بخش بوده، یعنی برنامه‌ها از آن جنس که دانشجو مطالبه می‌کند نبوده است. در واقع یک طیف فکری خاص بر این فعالیت‌ها حاکمیت دارد که آن طیف فکری خاص مورد تایید همه‌ی گروه‌های دانشجویی و خوابگاهی نیست.»
دکتر علیزاده به شرایط محیطی زاهدان و مراکز تفریحی آن اشاره کرد و گفت:«بخشی از زندگی دانشجویی با کتاب و درس می‌گذرد اما بخش دیگر معمولا مربوط به فعالیت‌های فوق برنامه می‌شوداما تعداد برنامه‌های تفریحی که در اهواز وجود دارد آن قدری نیست که نیاز دانشجوهای این منطقه را جواب دهد. در حال حاضر حدود ۳۵ هزار دانشجو در شهر اهواز حضور دارند که یک سوم آنها در خوابگاه به سر می‌برند.»
این استاد دانشگاه در پایان به رصدهای روانشناختی بر روی دانشجو تاکید کرد و ادامه داد: «به یک برنامه جامع در دانشگاه نیاز است، که آن هم موضوع رصد دانشجویان است، وقتی دانشجویان وارد دانشگاه می‌شوند، آزمون‌های غربالگری صورت می‌گیرد که از لحاظ شخصیتی اینها را مورد سنجش قرار می‌دهند اما این مطالعات کم‌تر دنبال شده است، نه تنها در چمران بلکه در بیشتر دانشگاه‌های کشور، اگر این آزمون هم صورت بگیرد از نتایج آن کم‌تر استفاده می‌شود.
در صورتی که ما می‌توانستیم با این کار دانشجوهای که لبه‌ی مرز هستند را شناسایی کنیم، آن وقت برنامه‌ها و دوره‌های خاص برای آن دانشجوها گذاشته شود، می‌توانیم رفتارهای خطرزا را در دانشجو کاهش دهیم و میزان تاب آوردن آنها در برابر پدیده‌های اجتماعی، فرهنگی و درسی را افزایش دهد.
مهم‌ترین برنامه برای دانشجویان موضوع غربالگری است که باید انجام شود و سالیانه هم رصد شود، موردهایی که علایم بالینی در اینها مشاهده شده را به مددکاران و مشاورین حاضر در دانشگاه راهنمایی کنیم تا در کنترل پایش مداوم قرار گیرند.»
بعد از جنگ با امکانات و بودجه‌ی موجود همین حد از شرایط مهیا شد
مدیر روابط عمومی دانشگاه، ندا شفیعی به برنامه‌های در دست اجرای دانشگاه بعد از این اتفاقات اشاره کرد و گفت: «محیط‌های خوابگاهی با خانه متفاوت است، قبل از این اتفاقات مسوولان دانشگاه با گرفتن بودجه یک سری سالن‌های ورزشی برای دانشجوها آماده کرده بودند و بعد از این ماجرا هم جلساتی برگزار شد که رییس دانشگاه حکم دادند، اساتید با سابقه‌ی دانشگاه علوم تربیتی که در این حوزه کار می‌کردند گروهی تشکیل دهند و جلسات متعددی را با گروه‌های مشاوره، روانشناس و جامعه شناس برگزار کردند، در حال حاضر هر هفته این جلسات برای بررسی موضوع پبش آمده برگزار می‌شود.
با این وجود شاید فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه بیشتر شود، حتی در ماه گذشته کانون‌های فرهنگی و هنری در تمام سالن‌های دانشگاه و خوابگاه‌ها برنامه‌های زیادی داشتند. البته همه‌ی این کارها حمایت دستگاه‌هایی را می‌طلبد که در بحث بودجه کمک کنند تا دانشگاه بیش از گذشته برای فضاهای دانشجویی این امکانات را فراهم کند.»
باوجود اینکه فضای خوابگاه تاثیر مستقیم در روحیه‌ی دانشجوها دارد، شفیعی در مورد بهبود شرایط خوابگاه گفت: «گروهی با همکاری معاونت دانشجویی در حال بررسی این مسایل هستند، اما همانطور که می‌دانید بعد از جنگ با توجه به امکانات و بودجه‌ای که در اخیار بوده تا این حد توانستند فضاها را مهیا کنند، اما وظیفه‌ی همه‌ی مدیران و مسوولان کمک برای تغییر این فضا است، چون دانشجو باید ۴ سال در چنین خوابگاهی زندگی کند و اگر در یک فضای خشک و رسمی دانشجو دوام نمی‌آورد. در کارگروه‌های که من شاهد بودم، برنامه‌های فرهنگی، هنری و ورزشی در دست اجرا است.»
مدیر روابط عمومی دانشگاه در پایان گفت: «موضوع خودکشی مثل ویروس است وقتی قبح آن ریخته شود، ممکن است سرایت پیدا کند و باید سعی شود تا بحث‌های روانشناسانه برای دانشجوها بیشتر لحاظ شود تا در زیر ساخت موضوع بهتر پیش رود.»