بنابر آخرین آماری که روزنامه سوزجوی ترکیه در تاریخ ۲۹ آبان ۹۷ منتشر کردهاست، مجموعا ۷ هزار و ۸۹۷ زندانی با تابعیت خارجی از ۱۲۰ کشور دنیا در زندانهای ترکیه محبوسهستند که ۸۲۰ نفر از این رقم را ایرانیهای بزهکار تشکیل میدهند. این افراد عمدتا در رابطه بااتهامات مرتبط با مواد مخدر و سرقت به حبس محکوم شدهاند. در این گزارش علاوه بر بررسیزندانها و انواع زندانیان در ترکیه، به موضوع عفو اعطای ترخیص زندانیان در راستای پیشگیری ازشیوع ویروس کرونا در این کشور خواهیم پرداخت.
اولین مورد ابتلای به کرونا در ۲۱ اسفند ۹۸ به طور رسمی در رسانههای ترکیه اعلام شد؛ در همان روزسازمان بهداشت جهانی نیز اعلام کرد ویروس کرونای جدید در بیش از ۱۱۴ کشور دنیا گسترش یافته وبیماری کووید ۱۹ را پاندمی (همهگیر) اعلام کرد. این سازمان در تاریخ ۲۵ اسفند ۹۸، راهنمای موقتآمادگی، پیشگیری و کنترل کووید ۱۹ در زندانها و سایر اماکن بازداشتی را منتشر کرد. این متن بعدادر تاریخ ۲۰ فروردین ۹۹ توسط سایت کمپین حقوق بشر در ایران به فارسی ترجمه شده است. در متناین دستورالعمل آمده است: «افرادی که از آزادی خود محروم هستند، از جمله افراد ساکن در زندان،اغلب نسبت به شرایط و بیماری های مختلف در معرض خطرات بیشتری قرار دارند. این افراد درمواجهه با خطراتی از قبیل استعمال سیگار، بهداشت نامناسب و سیستم ایمنی ضعیف ناشی ازاسترس و تغذیه نامناسب یا شیوع بیماریهای همزیست، مانند ویروسهای منتقله از راه خون، بیماریسل و اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر از سایر افراد آسیبپذیرتر هستند.» در این دستورالعمل برجداسازی و آزادی زندانیانی که در معرض خطر جدی تری قرار دارند تاکید شده است.
انواع زندانها و تفکیک جرایم در ترکیه
به طور کلی دو نوع زندان در ترکیه وجود دارد: زندانهای باز و بسته.
- زندانهای باز به زندانهایی اطلاق میشود که از سیستم امنیتی بالایی برخوردار نبوده و عمدتا محکومانی با اتهامات جزئی که ازنیروی کار برخوردار هستند و متقاعد شده اند که فرار نمیکنند، برای سپری کردن دوران محکومیت خود به این زندانها منتقلمی شوند.
- زندانهای بسته، برخلاف زندانهای باز دارای سیستم امنیتی بالا بوده و با توجه به ظرفیت، امکانات و ساختار معماری آنها بهترتیب به تیپهایA ، B ، C (در زبان ترکی “ج“ خوانده میشود) ، E و F طبقه بندی می شوند. این زندانها اغلب بهعنوانبازداشتگاه نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
بین زندانهای بسته و زندانهای بسته از نوع F تفاوت عمدهای وجود دارد. زندانهای بسته از نوع F با سیستم امنیتی بالا و دربهای الکترونیکی پذیرای زندانیان سیاسی و محکومانی هستند که علیهامنیت ملی اقدام کرده و یا در جرایم سازمانیافته شرکت داشتهاند. مقامات ترکیه این زندانیان را درگروه محکومان خطرناک دستهبندی کردهاند.
مجموعا ۷ هزار و ۸۹۷ زندانی با تابعیتخارجی از ۱۲۰ کشوردنیا در زندانهای ترکیهمحبوس هستند که ۸۲۰ نفر از این رقم راایرانیهای بزهکارتشکیل میدهند. اینافراد عمدتا در رابطه بااتهامات مرتبط با موادمخدر و سرقت به حبسمحکوم شدهاند.
بنابر آمار رسمی منتشر شده از خبرگزاری t24، تاتاریخ ۵ فرودین ۹۹، تعداد ۲۵۷ هزار زندانی و ۴۳ هزار بازداشتی در ۳۵۵ زندان ترکیه در حال سپریکردن دوران محکومیت خود بودهاند. تعداد زندانیانبه ترتیب به ۶۵ هزار نفر متهم موادمخدر، ۴۵ هزارنفر متهم به سرقت، ۳۷ هزار نفر متهم به جرایمتروریستی، ۲۷ هزار نفر متهم به اخاذی و زورگیری، ۴ هزار نفر متهم به جرایم سازمانیافته (عضویت درسازمانهای مخالف حکومت) و ۸۹ هزار نفر درارتباط با جرایم دیگر از قبیل جرایم جنسی، قتل وغیره است.
عملکرد قوهقضاییه ترکیه در بحران کرونا
قوهقضاییه ترکیه در ۲۳ اسفند یعنی ۲ روز پس ازاعلام رسمی اولین مورد مبتلا به کرونا در این کشوراعلام کرد برگزاری جلسات دادگاهها (جز در موارد ضروری) تا تاریخ ۲۶ فروردین متوقف خواهد ماند(این دستور بعدا تا ۱۱ اردیبهشت تمدید شد). پس از لغو جلسات دادگاهها در این کشور، خبرگزاری a،در تاریخ ۳ فروردین ۹۹ نوشت مجلس ترکیه در روزهای آینده طرح ترخیص زندانیان را بررسی خواهدکرد و در صورت تصویب این طرح نزدیک به صدهزار زندانی با درنظر گرفتن شرط سنی، وضعیتجسمانی و جرائم ارتکابی آزاد خواهند شد. همچنین تصمیم گرفته شد زندانیان بالای ۶۵ سال ومحکومان زن باردار تا ۴ سال باقیمانده از مجازات حبس خود را در خانه بگذرانند. در جزییات اینطرح آمده است تمام زندانیان به استثنای «متهمان جرایم تروریستی» که مشمول ترخیص و یا عفونمیشوند از تخفیف در مجازات بهرهمند خواهند شد. این طرح در ۲۷ فروردین ۹۹ با آزادی زندانیان۶۵ سال به بالا به اجرا درآمد.
اما ترکیه نیز مانند ایران، بخش عمدهای از فعالان سیاسی محبوس در زندانها را شامل این طرحندانست و علیرغم درخواستهای مکرر فعالان سیاسی و حقوق بشر در این کشور، با آزادی افرادیمثل صلاحالدین دمیرتاش، سیاستمدار کرد، حقوقدان و رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلقها (HDP) که از سال ۲۰۱۶ تاکنون در حبس بهسر میبرد مخالفت کرد. عبدالله اوجالان، رهبر ۷۲ ساله حزبکارگران کردستان (پ.ک.ک) نیز از دایره شمول این ترخیص خارج شد.
این مخالفتها در حالی صورت گرفت که زینب چیفتچی، وکیل علاءالدین چاکیجی، یکی از رهبرانگروه مافیایی گرگهای خاکستری (پانترکهای افراطی) و از مجرمان جرایم سازمانیافته ترکیه در تاریخ۲۸ فروردین ۹۹ در صفحه توییتر خود اعلام کرد موکل او در پی اجرایی شدن طرح آزادسازی زندانیان،از زندان آزاد شده است. چاکیجی علاوه بر توهین به اردوغان، ضربوشتم روزنامهنگاران و ترورمستقیم فعالان سیاسی کرد، در قتل همسر سابق خود و حمله مسلحانه به کلوپ ورزشی کاراگمرک درتاریخ ۷ فروردین ۱۳۷۹ دست داشته است. شایان ذکر است چاکیجی در دادگاه مدعی شده بود باسازمان اطلاعات ترکیه (میت) همکاری داشته که این ادعا هیچگاه از طرف این سازمان رد نشده است.
طرح مرخصی زندانیان در حالی در ترکیه انجام شد که بیشترین رقم از این طرح شامل متهمان مربوطبه موادمخدر و سرقت شده است. این اقدام دولت ترکیه، انتقادهای زیادی را به همراه داشته است. منتقدان ابراز داشتهاند «بهتر است عفو شامل کسانی شود که علیه دولت جرایمی را مرتکب شدهاند(جرایم سیاسی) نه کسانی که مرتکب جرم در جامعه شدهاند.»
شایان ذکر است طرح آزادی زندانیان، شامل ۸۵ روزنامهنگار سرشناس این کشور که در حال سپریکردن دوران محکومیت خود در زندانهای ترکیه هستند نشده است.
آیا زندانیان ایرانی در ترکیه شامل «عفو کرونا» شدهاند؟
هرچند آمار رسمی جدیدی از تعداد ایرانیهای محبوس در زندانهای ترکیه در دسترس نیست و با درنظر گرفتن آمار سالهای گذشته، نزدیک به هزار ایرانی بزهکار در زندانهای ترکیه به دلیل ارتکاب بهجرایم مختلف در حال سپری کردن دوران محکومیت خود هستند. اما به نظر میرسد اغلب ایرانیهایمحبوس در زندانهای ترکیه در لیست زندانیان ترخیص شده قرار نگرفتهاند. این تصمیم ممکن استبه دلیل ترس مقامات زندان از متواری شدن محکومان خارجی به کشورهای دیگر باشد.
به نظر میرسد اغلبایرانیهای محبوس درزندانهای ترکیه درلیست زندانیان ترخیصشده قرار نگرفتهاند. اینتصمیم ممکن است بهدلیل ترس مقاماتزندان از متواری شدنمحکومان خارجی بهکشورهای دیگر باشد.
این در حالیست که عمرفاروق گرگرلیاوغلو، یکی ازنمایندگان حزب دموکراتیک خلقها در ۲۸ اسفند ۹۸ در صفحه توییتر خود نوشت یکی از دکترهای زندانسربسته شهر اسکیشهیر ترکیه به ظن ابتلا به کروناقرنطینه شده است. ۲ روز بعد از انتشار این خبر،خبرگزاری رویترز ترکیه نوشت زندانیان این زندان ازدسترسی به لوازم بهداشتی محروم هستند. شایانذکر است در زندان سربسته شهر اسکیشهیر دههازندانی ایرانی (عمدتا پناهجو) محبوس بوده و از حقدریافت مرخصی در ایام کرونا برخوردار نبودهاند.
با توجه به دادههای بالا به نظر میرسد طرح ترخیصزندانیان در ترکیه نیز بیش از آنکه به عنوان راهحلیعادلانه در نظر گرفته شده باشد بهعنوان طرحیعجولانه جهت خلوت نمودن محیط زندانها صورت گرفته است.
زیتون-مینا مصطفوی: