گفت‌وگوی پرحاشیه «پرویز فتاح» با تلویزیون ایران، نام بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی را سر زبان‌ها انداخته است؛ یکی از بزرگ‌ترین نهادهای انقلابی که یکی از بنگاه‌های بزرگ اقتصادی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران است. اما از این سازمان چه می‌دانیم؟
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی روز ۱۴ اسفند ۱۳۵۷ با فرمان «روح‌الله خمینی» تشکیل شد. اساس‌نامه این بنیاد روز هفتم تیر ۱۳۵۸ به تصویب «شورای انقلاب» رسید. سرمایه اولیه آن این گونه معرفی شده است: «اموال خاندان پهلوی و همه کسانی که حکم استرداد اموال آن‌ها از دادگاه انقلاب صادر شده و قبول آن‌ها از طرف بنیاد در صلاح مستضعفان است و ارزش آن پس از صورت‌برداری و ارزیابی معلوم خواهد شد.»
این سرمایه حالا دست‌کم ارزشی بیش از ده‌ها هزار میلیارد تومان دارد و سالانه هزاران میلیارد تومان سود و ارزش افزوده در پی دارد که طبق بند سوم ماده دوم اساس‌نامه بنیاد، باید همه آن در راه بهبود وضع زندگی و به ویژه مسکن مستضعفان مصرف شود.
حالا سازمان مستضعفان یکی از ثروتمندترین و قدرتمندترین بنگاه‌های اقتصادی در سراسر ایران به شمار می‌رود که رسما در همه بخش‌های اقتصاد، از نفت و گاز و بانک‌داری گرفته تا فناوری اطلاعات، نفت‌وگاز، کشاورزی، صنعت، حمل و نقل، ساخت و ساز و… مشغول فعالیت و اثرگذاری است.
صاحب اختیار اصلی بنیاد، «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران است و منابع آن بالقوه در دست کسی هستند که در ۳۰ سال گذشته به طور مطلق مسوولیت اداره سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را در اختیار داشته است.
سهم بنیاد مستضعفان از اقتصاد ایران به اندازه‌ای است که به آن اجازه دهد در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی نیز مداخله کند. این بنیاد و رییس اخیر آن به طور جدی در مظان اتهام بهره‌برداری تبلیغاتی از بنیاد مستضعفان است. بسیاری از تحلیل‌گران، اقدامات پرویز فتاح را نمایشی برای تصویرسازی از یک قهرمان مبارزه با فساد می‌دانند اما فراتر از این نمایش‌های تبلیغی بنیاد مستضعفان طی ۴۲ سال فعالیت اقتصادی، شبکه‌ای پیچیده از روابط اداری و سیاسی با سازمان‌ها و نهادهای رسمی ایجاد کرده است. این روابط به بنیاد اجازه می‌دهند بی‌آن که کسی متوجه شود، سمت و سوی معادلات را به سمت و سوی خود عوض کند.
در آخرین صورت مالی بنیاد در سال ۱۳۹۵ آمده ۲۴هزار و ۵۴۲ فقره از املاک آن به ارزش سه هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال با کاربردهای مختلف مسکونی، تجاری، کشاورزی و… تحت تصرف نهادها و سازمان‌های دولتی و اشخاص ثالث است.
در این صورت مالی افزوده شده است: «مقرر گردید در سنوات آتی با عمده متصرفین املاک یاد شده، از جمله سپاه، شهرداری، ستاد اجرایی فرمان امام، کمیته امداد امام خمینی و… مذاکره و توافق و املاک مذکور تعیین تکلیف شوند.»
با این حجم از وابستگی مالی سازمان‌ها و نهادها، طبیعی است که بنیاد مستضعفان در روابط سیاسی و منازعات سطوح بالای قدرت، دست بالا را داشته باشد؛ آن‌قدر که رییس آن به راحتی صداوسیما، حتی سپاه پاسداران و افراد بانفوذی مانند «حداد عادل» را به چالش می‌کشد.
چند درصد اقتصاد ایران در اختیار بنیاد مستضعفان است؟
«یحیی آل‌اسحاق» که عضو هیات امنای بنیاد مستضعفان است، مدعی است دو درصد تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به بنیاد است. البته معلوم نیست نحوه محاسبه او چه گونه بوده است اما حجم تولید ارزش افزوده در اقتصاد ایران چه قدر می‌شود.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، حجم تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۸ به قیمت روز، نزدیک به بیش از سه هزار و ۴۱۶ هزار میلیارد تومان بوده است؛ به عبارتی، در سال گذشته بیش از ۶۸ هزار میلیارد تومان از اقتصاد ایران بر اساس برآورد اعضای هیات امنای بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، در اختیار این بنیاد قرار داشته است.
دارایی بنیاد مستضعفان چه قدر است؟
بنیاد مستضعفان جزو معدود نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی است که سندی با عنوان «صورت مالی» از آن در دسترس عمومی قرار دارد. آخرین صورت مالی موجود مربوط به سال ۱۳۹۵ است.
بر اساس این سند، میزان دارایی ارزش‌گذاری شده این بنیاد در سال ۱۳۹۵ بیش از ۵۶ هزار میلیارد تومان بوده است. میزان درآمد اعلام شده حاصل از فروش کالا و خدمات بنیاد نیز بیش از ۲۸هزار و ۳۵۰ میلیارد تومان بوده که حدود دو سوم آن از محل خدمات مالی و بانکی، فناوری اطلاعات و صنعت و معدن به دست آمده است.
در این سند، میزان سود خالص بنیاد در سال ۱۳۹۵، دو هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان و سود انباشته سنواتی آن بیش از ۱۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
حالا بیش از سه سال از زمانی که این گزارش تهیه شده، می‌گذرد و سند به روزتری منتشر نشده است. اما پرویز فتاح در گفت‌وگوی تلویزیونی خود اعداد و ارقامی درباره درآمدهای سال ۱۳۹۸ بنیاد اعلام کرده است.
به گفته رییس بنیاد مستضعفان، کل درآمد آن در سال ۱۳۹۸، حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان بوده که شامل فروش ملک یا کالا می‌شده و با کم کردن هزینه‌ها، حدود هفت هزار میلیارد تومان سود ناخالص این بنیاد قبل از کسر مالیات بوده است. حدود هزار میلیارد تومان مالیات سال ۱۳۹۸ بنیاد است. سود کسب شده پس از کسر مالیات به نسبت ۶۰ درصد و ۴۰ درصد بین بنیاد مستضعفان و شرکا تقسیم می‌شود که سهم بنیاد از سود خالص، تقریبا سه هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است.
آیا بنیاد مستضعفان عملکرد اقتصادی موفقی داشته است؟
اگر فرض را بر صحت این آمار و ارقام بگذاریم، باید بگوییم کارنامه مالی سه سال گذشته بنیاد مستضعفان برای یک بنیاد اقتصادی، به شدت ناامید کننده است. کل درآمدها و سود بنیاد طی سه سال کمتر از ۳۰ درصد افزایش داشته است. در حالی که طی این مدت، حجم تورم سه ساله (بر اساس محاسبات مرکز آمار) بیش از ۸۵ درصد بوده است.
با این حساب می‌توان گفت عملکرد اقتصادی بنیاد مستضعفان طی سه سال گذشته ناموفق بوده و سود این بنیاد به قیمت ثابت حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است.
این در حالی است که بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، کل حجم رکود اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۸، حدود هفت درصد کمتر از سال ۱۳۹۵ است.
با این حساب، اگر فرض کنیم آمار پرویز فتاح درست و صورت‌های مالی بنیاد مستضعفان در سال ۱۳۹۵ معتبر باشند، در این صورت باید بپذیریم که حجم رکود اقتصادی در بنیاد مستضعفان بیش از چهار برابر بیشتر از رکود کل اقتصاد ایران بوده است.
این همه در حالی است که قاعدتا باید ارزش افزوده دارایی مالی بنیاد به دلیل افزایش چشم‌گیر شاخص بورس، افزایش قابل ملاحظه‌‌ای داشته باشد. هم‌چنین ارزش افزوده دارایی ملکی بنیاد نیز با توجه به افزایش سه تا چهار برابری متوسط قیمت املاک باید تاثیر زیادی بر حجم دارایی‌های سازمان و همین‌طور ارزش افزوده آن‌ها گذاشته باشد.
با این حساب، واقعیت از دو حال خارج نیست؛ یا پرویز فتاح درباره درآمدهای بنیاد در سال گذشته دروغ می‌گوید یا این که واقعا نحوه اداره اقتصادی بنیاد مستضعفان در سه سال گذشته یک افتضاح تمام‌عیار بوده است.
ارزش روز املاک و دارایی بنیاد چه قدر است؟
بخش عمده‌ای از املاک و دارایی بنیاد را املاک و زمین‌ها شامل می‌شود. بر اساس آمار رسمی، قیمت مسکن و زمین در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ حدود چهار برابر افزایش یافته است.
میزان رشد بازار سرمایه نیز در این مدت کم و بیش همین بوده است. حداقل حجم دارایی‌ها در بازار بورس به همین میزان افزایش یافته است.
طی این مدت، حجم تورم شاخص کالا و خدمات ۸۵ درصد و حجم تورم پول در سپرده‌های بانکی نیز در همین حدود بوده است.
بنابراین می‌توان گفت که در بدترین حالت، ارزش روز دارایی بنیاد مستضعفان در سال ۱۳۹۸ باید دو برابر سال ۱۳۹۵ باشد. به عبارتی، ارزش دارایی آن از مرز ۱۰۰ هزار میلیارد تومان گذشته است؛ یعنی سهم هر ایرانی از بنیاد مستضعفان به بیش از یک میلیون و ۲۵۰ هزار تومان می‌رسد.
درآمد بنیاد صرف چه کارهایی می‌شود؟
طبق اساس‌نامه، بنیاد مستضعفان موظف است همه سود خود را بین مستضعفان توزیع کند. رییس آن هم مدعی است این عواید مالی بنیاد در سال‌های گذشته صرف محرومیت‌زدایی در کشور شده است. صحبت از رقمی در حدود سه هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است. ما دقیقا صورت هزینه‌های بنیاد مستضعفان را ندیده و نمی‌دانیم که این پول کجا، چه گونه و بین چه افرادی هزینه می‌شود اما می‌دانیم که این رقم بیشتر از بودجه سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۹۹ است که طبق آمار، بیش از دو میلیون و ۵۰۰ هزار مددجو را تحت پوشش حمایتی دارد.
حساب و کتاب بهزیستی با خزانه عمومی است. درآمدها و هزینه‌های آن هم تحت نظارت عمومی دیوان محاسبات قرار دارد. اما بیش از اعتبارات بهزیستی و بسیاری سازمان‌ها دیگر، پول در اختیار بنیاد مستضعفان است؛ نهادی عمومی که جایگاه آن مستقل از خزانه و نظارت عمومی تعریف شده است.
در سال‌های گذشته، به اعتبار انتشار موقف صورت‌های ملی، منت شفافیت آن را بر سر مردم گذاشته‌اند. البته که بنیاد در مقایسه با سایر نهادهای زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران، نسبتا شفاف است اما لزوما نهاد سالمی نیست. نه‌تنها تضمینی برای سلامت اقتصادی و سیاسی آن وجود ندارد بلکه شواهد و قرائن موجود نشان می‌دهند بنیاد مستضعفان یکی از بزرگ‌ترین بنگاه‌های اقتصادی است که اهداف سیاسی و اجتماعی خاصی را پی‌گیری می‌کند.
علی رنجی‌پو , ایران وایر: