مهاجران افغانستانی ساکن ایران می گویند که با گذشت نزدیک به چهاردهه از زندگی با مدارک قانونی در ایران از بسیاری از حقوق اولیه برخوردار نیستند. روابط مهاجرین افغانستان با جامعه و دولت ایران در طول این سال‌ها فراز و نشیب های متعددی را پشت سر گذاشته است.
عکسی از مهاجران افغان در ایران
آمارهای متفاوتی از سوی مقامات ایران درباره تعداد مهاجران افغانستان ساکن در ایران اعلام می شود. بر اساس آخرین سرشماری وزارت کشور ایران در چهار سال گذشته یک میلیون و ۵۸۰ هزار مهاجر افغانستان در ایران بطور قانونی زندگی می کنند، اما امارهای غیررسمی از وجود ۳ میلیون مهاجر افغانستان در ایران حکایت دارد.
«از موهایت خوشم نمیاد»
«دوستی دارم که برای گرفتن گواهینامه رانندگی مراحل مختلفی را سپری کرد و موقعی که به مرحله امضای افسر مربوطه رسید. درخواستش امضا نشد. افسر امضا کننده گفته بود که از موهایت خوشم نمیاد ،بنابراین درخواست صدور گواهینامه را امضا نمی کنم.»
اینها حرف‌های محمد است که دانشجوی دکتری و مسئول یک مدرسه خودگران مهاجرین در مشهد است که برای کودکان و جوانان بدون مدرک اقامتی، خدمات آموزشی و تحصیلی می دهد. او صاحب یک خانواده پنج نفره است ولی به‌خاطر نداشتن ۴ میلیون تومان، کارت عابربانکش مسدود شده است. او به یورونیوز می گوید: «ما برخی از اموالمان را نمی‌توانیم به نام خود در سند ثبت کنیم. موتور، ماشین، خانه و حتی سیم کارت تلفن همراه را نمی توانیم به نام خود داشته باشیم و باید به نام یک شهروند ایرانی کنیم. البته گاهی وقت ها سند ماشین و گواهینامه حتی شرایط بسیار خاص صادر می شود ولی اینقدر پروسه سختگیرانه و محدودی دارد که فرد را منصرف می کند.»
به‌گفته وی، اگر یک دوست ایرانی داشته باشیم که بتوانیم اموالمان را به نامش کنیم اما اگر فردا بخواهد اموال را مطالبه کند، می تواند اموال را با یک دعوای حقوقی به نفع خودش ضبط کند.
عصمت الله از جمله مهاجران افغانستان که صاحب یک کسب و کار است. او به یورونیوز می گوید: «چند روز پیش متوجه شدم که کارت عابر بانکم گم شده (است) و برای درخواست کارت جدید به بانک مراجعه کردم. آنها گفتند که طرح و نرم افزار جدیدی به ما رسیده که اعلام شده به اتباع افغانستان فقط دفترچه حساب بدهیم و مجاز به دادن کارت عابر بانک نیستیم. از کوره در رفتم و گفتم کجاست رئیس تان؟ می خواهم این حساب وامانده ام را ببندم. من 16 سال است که در این بانک حساب دارم. با اینکه سرمایه من در بانک است ولی حق گرفتن وام و چک و خیلی امتیازهای بانکی را ندارم تنها امتیازی که داشتم همین کارت عابر بانک بود. بعد از این صحبت، کارمند بانک به من گفت امتیاز حسابتان بالاست، حساب شما جزو استثناهاست و ما می توانیم برایتان کارت عابر بانک صادر کنیم و به سرعت یک کارت دیگه برایم داد.»
او می گوید: «بسیاری از هموطنان من در ایران درآمدهای بسیار کمی دارند، آنها از هیچ حقوقی برخوردار نیستند.»
بعد از مطرح شدن حضور مهاجران افغانستان در جنگ سوریه و شکل گیری فاطمیون، رویکرد دولت ایران در برخورد با مهاجران شاهد تغییراتی بود. هر چند در بخشنامه ها و قوانین ایران تغییرات بوجود نیامد با این حال این موضوع در برخی از شبکه های تلویزیونی متعلق به دولت ایران منعکس شد و برنامه هایی از جمله «شما که غریبه نیستید» برای نزدیک کردن جامعه مهاجر با جامعه میزبان در شبکه «افق» برای مخاطبان ایرانی و افغانستانی پخش شد. اخیرا نیز چند فعال اجتماعی در ایران از شهروندان ایرانی دعوت کردند تا با استفاده از کد ملیشان برای دانش آموزان مهاجر افغانستان کتاب درسی تهیه کنند. چون مهاجران افغانستان کد ملی ندارند و بدون کدملی نمی توانند کتاب درسی بخرند.
«ما اینجاییم، چشم‌هایتان را باز کنید»
بعد از حمله تروریستان به دانشجویان در کلاس های درسی دانشگاه کابل، ایران از جمله کشورهایی بود که به این فاجعه واکنش نشان داد و پیام پدر یکی از دانشجویان قربانی با عنوان «جان پدر کجاستی؟» را در معابر و خیابان‌های تهران نصب شد. مهاجران افغانستان در شبکه‌های اجتماعی به این حرکت واکنش نشان دادند و گفتند: «جان پدر همین جاست ولی چون کد ملی ندارد، نمی تواند کتاب درسی بخرد. جان پدر برای رفتن به دانشگاه هفت خوان رستم را طی می کند. کم مانده قید همه چیز را بزند…. جان پدر کجاستی؟ ما اینجاییم، چشم هایتان را باز کنید.»
فاطمه از صبح تا نزدیک شب در کارگاه فرش کاشان کار می کند و انواع خدمات فرش را انجام می‌دهد. او چهار سال است که هر شب و روزش با آرزوی تحصیل در دانشگاه می گذرد. درامد ماهیانه‌اش کمتر از یک میلیون تومان است که مبلغی کمتر از ۵۰ دلار می شود. او وقتی تصمیم گرفته بود در دانشگاه ثبت نام کند. دانشگاه مبلغی حدود ۵ میلیون تومان را درخواست کرده بود. او پولی برای تحصیل در دانشگاه نداشت.
زهرا در یکی از نهادهای خارجی وابسته به اتحادیه اروپا همکاری می کند و این نهاد برای کمک به مهاجران افغانستان در ایران فعالیت می کند، او نمی‌خواهد نامی از نهادشان برده شود و به یورونیوز می گوید: «با افزایش تحریم‌ها، مهاجران افغانستان بیشترین فشار اقتصادی را در جامعه ایران متحمل شده اند، چون در رده هیچ کدام از طبقه بندی های اقشار آسیب پذیر جامعه ایران محسوب نمی شوند. یارانه و هیچ نوع خدمات دیگری به آن ها تعلق نمی گیرد. فقط طلاب حوزه های علمیه از امتیازاتی شامل بیمه درمانی، حق گواهینامه رانندگی و برخی خدمات دولتی برخوردار هستند.»
به‌گفته وی، بسیاری از مهاجران در مشاغلی مشغول به کار هستند که در رده مشاغل سخت و زیان آور در ایران شناخته می شود. با این حال از هیچ نوع بیمه ای اعم از بیمه حوادث، درمان یا از کارافتادگی برخوردار نیستند، در حالیکه این مهاجران بخاطر کارهای شاقه و سنگین تا قبل از 45 سالگی از کارافتاده می شوند و با فقر و ناداری دست و پنجه نرم می کنند.
وی می گوید: «اگر یک مهاجر نیاز به خون یا پیوند عضو داشته باشد و تا سر حد مرگ رسیده باشد، بیمارستان ها نمی توانند از بانک خون یا اعضا به بیمار بدهند، مگر اینکه یک مهاجر هم نوع خودش، خون یا عضو به وی اهدا کند. معلولین مهاجر در ایران هم حق ندارند در مراکز بهزیستی بستری شوند یا اینکه خدماتی دریافت کنند.»
یورونیوز تلاش کرد تا با تعدادی از چهره‌های هنری و فرهنگی مهاجران افغانستان در ایران گفت‌وگو کند اما آنها اظهار داشتند که نمی‌توانند در مورد مشکلات مهاجران صحبتی داشته باشند.
مهاجران افغانستان که مدرک قانونی سکونت در ایران را دارند، هر ساله باید در طرح آمایش وزارت کشور/داخله ایران شرکت کنند و مبالغی را برای تمدید اقامت قانونی به وزارت کشور بپردازند. در کنار تمدید اقامت باید مبالغی را برای کارت های کار نیز به طور جداگانه به وزارت کار و امور اجتماعی پرداخت کنند.
یورونیوز: