در اوایل فوریۀ ۲۰۱۲ یکی از مقام‌های عالی رتبۀ دولت آمریکا به «مارک پِری»، مورخ آمریکایی، کارشناس نظامی و اطلاعاتی و تحلیل‌گرِ سیاستِ خارجی، گفت: اسرائیلی‌ها اجازۀ استفاده از پایگاه‌های نظامی آذربایجان را در نزدیکیِ مرزهای شمالی ایران به دست آورده‌اند. جمهوری اسلامی از همان آغازِ جایگیرشدنِ اسرائیل در جمهوری آذربایجان هستیِ خود را در خطر دید و در بیشتر ضربه‌هایی که تاکنون در درون مرزهای ایران از اسرائیل خورده است، آن کشور را مسئول و پاسخگو دانسته است. وزیر دفاع آذربایجان بارها گفته است که جمهوری آذربایجان به هیچ قدرت خارجی اجازه نخواهد داد که از خاک آن کشور برای حمله به جمهوری اسلامیِ ایران استفاده کند. به گفتۀ یک مقام آمریکایی، اما آن وزیر نگفته است که بمب‌افکن‌های اسرائیلی پس از بمبارانِ ایران حق فرود آمدن در خاکِ آذربایجان را ندارند و واحدهای تجسّس و امداد اسرائیلی نمی‌توانند در خاک آن کشور مستقر شوند.
پادرمیانیِ روسیه در جنگ اخیرِ قره‌باغ و نقش ولادیمیر پوتین در پایان دادنِ به جنگ بی‌شک جایگاه آن کشور را در قفقازِ جنوبی استوارتر کرد. اما آن جنگ به ترکیه و اسرائیل نیز امکان داد تا جای پای خود را در آن سرزمین محکم‌تر کنند. گویا در این میان سرِ جمهوری اسلامی بی‌کلاه ماند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که پیروزی آذربایجان بر ارمنستان به ویژه به یُمنِ سلاح‌های پیشرفتۀ اسرائیلی به گسترشِ روزافزونِ روابط اقتصادی، نظامی و سیاسیِ آن کشور با اسرائیل خواهد انجامید و این بی‌شک جمهوری اسلامی را که از سال‌ها پیش نگرانِ جایگیر شدن اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمال ایران بود سراسیمه کرده است.
روابط دیپلماتیکِ آذربایجان با اسرائیل در ۱۹۹۲ چند ماهی پس از فروپاشی شوروی آغاز شد. همکاری نزدیک سیاسی و داد وستدِ اقتصادی به ویژه در زمینۀ انرژی، و امضای قراردادهای نظامی میان آن دو کشور با شتابی حیرت‌انگیز پیش رفت. در سال ۲۰۰۸ «دوُنالد لو»، دستیارِ رئیس هیأتِ نمایندگیِ سفارتِ آمریکا در باکو، یادداشتِ محرمانه‌ای با عنوانِ « سازواریِ بی سر و صدایِ آذربایجان و اسرائیل» به وزارتِ امور خارجۀ آن کشور فرستاد که در آن به نقل از الهام علی‌یِف، رئیس جمهور آذربایجان، نوشته بود: رابطۀ آذربایجان با اسرائیل مانند کوه یخی است که تنها ده در صد آن دیده می‌شود، نود درصدِ آن در زیر آب است. آن یادداشتِ محرمانه جزو اسنادی بود که به دست ویکی‌لیکس افتاد و در وبگاهِ آن سازمان منتشر شد.
گزارشِ دستیارِ رئیسِ هیأتِ نمایندگیِ سفارتِ آمریکا در باکو دولتِ اوُباما را که در حال مذاکره با ایران بود، سخت نگران کرد. آمریکایی‌ها از خود پرسیدند آن نود درصدِ پنهان در زیر آب چه نوع رابطه‌ای می‌تواند باشد؟ بنابراین، کوشیدند ته و توی قضیه را دربیاورند. در اوایل فوریۀ ۲۰۱۲ یکی از مقام‌های عالی رتبۀ دولت آمریکا به «مارک پِری»، مورخ آمریکایی، کارشناس نظامی و اطلاعاتی و تحلیل‌گرِ سیاستِ خارجی، گفت: اسرائیلی‌ها اجازۀ استفاده از پایگاه‌های نظامی آذربایجان را در نزدیکیِ مرزهای شمالی ایران به دست آورده‌اند. این خبرِ نگران‌کننده اگر واقعیت می‌داشت، کوشش‌هایِ دولتِ اوُباما را در جهتِ کاستن از کشاکش‌های ایران و اسرائیل نقش بر آب می‌کرد. در این صورت، استراتژهای نظامیِ آمریکا می بایست برای سناریویِ جنگ نه تنها در خلیج فارس بلکه در قفقاز نیز برنامه‌ریزی کنند. به ویژه آنکه در سال ۲۰۱۱ انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک خبر داده بود که ارتش جمهوری آذربایجان دارای چهار فرودگاه متروکه است و ممکن است آن‌ها را در اختیار اسرائیلی‌ها بگذارد.
باری، با انتشار آن یادداشتِ محرمانه نه تنها جمهوریِ اسلامیِ ایران بلکه دولت ترکیه نیز نسبت به ابعاد روابطِ اسرائیل و جمهوری آذربایجان سخت نگران شدند. مقام‌های عالی‌رتبۀ تُرک نگرانیِ دولت خود را به آگاهیِ همتایانِ آمریکایی و آذربایجانی‌شان رساندند. آمریکایی‌ها از سفارت اسرائیل در واشینگتُن، و نیز از موساد (سازمان اطلاعات و عملیاتِ ویژۀ آن کشور) و نیروهای دفاع اسرائیل توضیح خواستند اما پاسخی نگرفتند. سفارتِ جمهوریِ آذربایجان در واشینگتُن نیز پاسخی به درخواست آنان نداد. با این حال، وزیر دفاع آذربایجان در سفری به تهران در مارس ۲۰۱۲ به رهبران ایران اطمینان داد که جمهوری آذربایجان به هیچ قدرت خارجی اجازه نخواهد داد که از خاک آن کشور برای حمله به جمهوری اسلامیِ ایران استفاده کند.
جالب اینکه یک مقام آمریکایی سخنان وزیر دفاع آذربایجان را در تهران ناکافی دانست و گفت: آن وزیر در دیدار با رهبران جمهوری اسلامی در تهران نگفت که بمب‌افکن‌های اسرائیلی پس از بمبارانِ ایران حق فرود آمدن در خاکِ آذربایجان را ندارند. او هم‌چنین نگفت که واحدهای تجسّس و امداد اسرائیلی نمی‌توانند در خاک آن کشور مستقر شوند. از نظر آن مقام آمریکایی دادن چنین امکاناتی به اسرائیل حملۀ آن کشور را به ایران آسان‌تر می‌کرد.
با این حال، جمهوری آذربایجان بی اعتنا به این نگرانی‌ها به گسترش و تحکیم روابط خود با اسرائیل ادامه داد. آن کشور در فوریۀ ۲۰۱۲ قراردادی چند میلیارد دلاری برای خرید پهبادهای پیچیده و سامانه‌های ضدموشکی با اسرائیل امضا کرد. برتری نظامی جمهوری آذربایجان در جنگ با ارمنستان مدیون همین سلاح‌ها بود. در گیر و دارِ بستن آن قرارداد روابط جمهوریِ آذربایجان با ایران تیره شد. دولت ایران در یادداشتی به سفیر آذربایجان در تهران، آن کشور را متهم به پشتیبانی از ترورهای هدفمندِ دانشمندانِ هسته‌ای ایران کرد. دولت آذربایجان آن اتهام را دروغ خواند. در همان زمان ۲۲ تن به اتهام جاسوسی برای ایران در جمهوری آذربایجان دستگیر شدند و دولت آن کشور مدعی شد که سپاه پاسداران در حال تدارکِ حمله‌های تروریستی به سفارتخانه‌های آمریکا، اسرائیل و دیگر کشورهایِ غربی در باکو بود. این بار نوبتِ جمهوری اسلامی بود که این ادعا را دروغ بخواند.
در فوریۀ ۲۰۱۸ وبگاهِ خبری- تحلیلیِ «تابناک» وابسته به اصول‌گرایان در مقاله‌ای زیر عنوانِ «برنامۀ ترور دانشمندانِ ایرانی چگونه متوقف شد؟» به نقل از روُنِن بِرگمن، روزنامه‌نگار، نویسنده و تحلیل‌گرِ امور نظامی- امنیتی اسرائیل نوشت: در دسامبر ۲۰۱۲ موساد آماده می‌شد نفر بعدی در فهرست دانشمندان ایران را ترور کند، اما اوُباما که از اقداماتِ خطرناک اسرائیل نگران بود خواست که ترورها تا زمانی که مذاکرات با ایران در جریان است متوقف شود.
جمهوری اسلامی از همان آغازِ جایگیرشدنِ اسرائیل در نزدیکیِ مرزهای شمالِ ایران هستیِ خود را در خطر دید و در بیشتر ضربه‌هایی که تاکنون در درون مرزهای ایران از اسرائیل خورده است، جمهوری آذربایجان را مسئول و پاسخگو دانسته است. کارزارهای مطبوعاتی روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گرانِ وابسته به جمهوری اسلامی بر ضد همسایۀ شمالی نشانۀ کینه‌ای است که رهبران ایران به حق از آن کشور به دل گرفته‌اند و بعید به نظر می‌رسد که با پایان یافتن جنگ اخیر قره‌باغ ذره‌ای از آن کینه کاسته شده باشد.
شاید هیچ منبعی مانند وبگاه «مشرق نیوز»، سایت خبریِ وابسته به سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتیِ جمهوری اسلامی، گزارشگر افکار رهبران ایران دربارۀ جمهوری آذربایجان نباشد. به نوشتۀ آن وبگاه در نوامبر ۲۰۱۷ روابط اسرائیل با جمهوری آذربایجان دیری است که از چارچوب سیاسی و دیپلماتیک فراتر رفته و همۀ زمینه‌های فرهنگی، نظامی، هنری، ورزشی، موسیقایی، آموزشی، دینی، سایبری، ارتباطات، امنیتی، جاسوسی، اجتماعی، باستان‌شناختی، معماری، بهداشتی، درمانی، مهاجرت و گردشگری را دربر گرفته است. به نوشتۀ آن وبگاه، اسرائیلی‌ها حتی دست به پژوهش‌های باستان‌شناختی در آن کشور زده‌اند تا تاریخ را جعل و تحریف کنند. آنان در معماریِ آن کشور به توسعۀ نمادهای صهیونی و ماسونی دست زده‌اند و در عرصۀ دین به تبلیغ بهائیت در آن کشور پرداخته‌اند.
وبگاه «مشرق نیوز» این سخنان را از قول «بُرهان حشمتی»، کارشناس مسائل جمهوری آذربایجان نقل کرده است. سخنان این کارشناس از سویی بازگویندۀ نگرانیِ عمیقِ رهبران ایران نسبت به جهت‌گیری همسایۀ شمالی در سیاست خارجی است و از سوی دیگر، نشان‌دهندۀ گوشه‌ای از روابط پیچیدۀ جمهوری آذربایجان با اسرائیل و چند و چون جایگیر شدن اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمال ایران است.
رادیو فرانسه: علیرضا مناف زاده