«رضا ملک‌زاده»، معاون مستعفی تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز ۳۰ آبان ۱۳۹۹ طی نامه‌ای به «سعید نمکی»، ضمن اعلام استعفا از مقام خود، مدعی شد: «موثر خواندن داروهای گیاهی در کنترل ویروس کرونا بی‌مبنا است.»
«رضا ملک‌زاده»، معاون مستعفی تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، مدعی شد: «موثر خواندن داروهای گیاهی در کنترل ویروس کرونا بی‌مبنا است.»توجه ویژه به طب سنتی و داروهای گیاهی تکلیفی است که از سوی علی خامنه ای ابلاغ شده است.روشن است که از آغاز مرحله مقابله با کرونا، پای طب ایرانی به طور رسمی از طریق وزارت بهداشت به موضوع کرونا باز شده است.
در نامه ملک‌زاده به وزیر بهداشت در بیان دلایل استعفا آمده است: «ادعاهای بی اساس جناب‌عالی و سازمان غذا و دارو در خصوص موثر بودن داروهای گیاهی به اعتقاد این جانب بدون هیچ مبنای علمی و پژوهشی و مطالعات بالینی کافی صورت گرفته و هم‌چنین دفاع و اقدام جناب‌عالی از ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را ناپایدار و در درازمدت تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره‌مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد.»
آیا وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و داروی ایران داروهای گیاهی را در درمان کرونا موثر خوانده‌اند؟ آیا وزیر بهداشت هیچ وقت اعلام کرده بود که طب سنتی به خودی خود می‌تواند در درمان کرونا مؤثر باشد؟ آیا تلفیق داروهای گیاهی و غیرگیاهی برای درمان کرونا از سوی وزیر بهداشت تجویز شده بود؟
«ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
***
طب سنتی و درمان کرونا
توجه ویژه به طب سنتی و داروهای گیاهی از سوی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یک انتخاب نیست بلکه یک تکلیف است که در آغاز کار دولت «حسن روحانی»، تحت عنوان «سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه سلامت» به دولت و وزیر بهداشت ابلاغ شد و دولت مکلف به تحقق آن بوده است.
در بند ۱۲ سیاست‌های ابلاغی حوزه سلامت، بر بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران تاکید شده و وزیر بهداشت مکلف بوده است این سیاست‌ها را اجرا کند:
- ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و حمایت از توسعه نوآوری‌های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده‌های دارویی سنتی تحت نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
- استانداردسازی و روزآمد کردن روش‌های تشخیصی و درمانی طب سنتی و فرآورده‌های مرتبط با آن
- تبادل تجربه‌ها با سایر کشورها در زمینه طب سنتی
- نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر ارایه خدمات طب سنتی و داروهای گیاهی
- برقراری تعامل و تبادل منطقی میان طب سنتی و طب نوین برای هم‌افزایی تجربه‌ها و روش‌های درمانی
برهمین اساس، «حوزه طب ایرانی» به بخشی از فعالیت‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اضافه شد و وزیر مکلف به پی‌گیری آن بوده است. بنابراین، در گزارشعملکرد این وزارت‌خانه که در شهریور ۱۳۹۹ منتشر شده، بخشی مجزا با عنوان «حوزه طبایرانی»، به ریز فعالیت‌های انجام شده در این حوزه اختصاص یافته است.
در این گزارش، اقدامات انجام شده در این حوزه به این شرح فهرست شده است:
- ایجاد ۴۰۰ پست رسمی در حوزه طب ایرانی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور
- تدوین و ابلاغ سیاست‌های «اقتصاد مقاومتی» از طریق کاهش بار بیماری و هزینه‌های درمان و وابستگی دارویی با اتکا بر طب ایرانی
- تدوین نخستین درس‌نامه ویژه متخصصان طب سنتی ایرانی
- بازنگری سرفصل‌های رشته طب سنتی ایرانی
- ارایه دو واحد اجباری درس «آشنایی با مبانی طب سنتی و مکمل» برای هفت گروه پزشکی و پیراپزشکی
- برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت و کارگاه‌های آموزشی طب سنتی ایرانی
- تدوین منبع آموزشی طب سنتی ایرانی برای پزشکان عمومی
- تدوین رشته ماساژ و مراقبت‌های بالینی طب ایرانی
- تدوین مجموعه آموزشی طب ایرانی برای پرستاران، مامایی و بهورزان
- تدوین دوره‌های مهارتی و حرفه‌ای ماساژ و حجامت
- تدوین «راهنمای خودمراقبتی و بهبود ایمنی در برابر ویروس کرونا بر اساس اصول بهداشتی، پزشکی رایج و آموزه‌های طب ایرانی» ویژه عموم مردم
- تدوین «راهنمای کاربردی بهبود تاب‌آوری جسمی روانی از منظر طب ایرانی» ویژه کادر درمان
- تدوین «برنامه تدابیر پیش‌گیرانه و درمان‌های کمکی طب ایرانی در کووید- ۱۹» برای سطوح مختلف بحران
- برگزاری هشت نشست مجازی با متخصصان طب چینی برای تبادل تجربه در زمینه استفاده از ظرفیت‌های طب سنتی و مکمل در مقابله با کرونا
- برگزاری همایش بین‌المللی مجازی «طب تلفیقی و کووید-۱۹»
- ارایه مشاوره تلفنی اختصاصی طب ایرانی
- تصویب و ابلاغ پوشش بیمه‌ای ویزیت متخصصان طب سنتی ایرانی و پی‌گیری پوشش بیمه‌ای خدمات مورد ارایه
- ادغام خدمات طب سنتی در نظام سلامت
- راه‌اندازی دو بخش بستری بیمارستانی طب سنتی ایرانی در «بیمارستان شهید رهنمون» یزد و «بیمارستان امام رضا» مشهد
- حمایت مادی از مراکز رشد و مراکز تحقیقات در حوزه داروسازی و طب ایرانی
- اجرای ۶۷ طرح پژوهشی کووید-۱۹ با رویکرد طب ایرانی و مکمل و گیاهان دارویی
- رونمایی از سند رسمی طب سنتی ایران و ارایه آن به سازمان جهانی بهداشت
- افزایش سهم تولید،و تجویز و مصرف منطقی فراورده‌های دارویی طبیعی، گیاهی و سنتی در کشور
براساس این گزارش، در سال ۱۳۹۸ تعداد هزار و ۱۳۲ داروی طب سنتی در فهرست داروها قرار گرفته و ۴۰۶ داروی طب سنتی مجوز ساخت مواد اولیه (عصاره و اسانس) دریافت کرده‌اند.
ورود طب سنتی به فاز مقابله با کرونا به دستور وزیر بهداشت
سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فروردین ۱۳۹۹، هم‌زمان با اوج‌گیری شیوع ویروس کرونا در ایران به ستاد ملی مقابله با کرونا دستور داد تا از ظرفیت‌های طب ایرانی در پیش‌گیری و درمان کرونا استفاد شود. او این دستور را در پی دریافت نامه‌ای از «محمدرضا شمس اردکانی»، مشاور خود و مدیر کل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت که خواستار استفاده از ظرفیت‌های طب ایرانی در حوزه پیش‌گیری و درمان کرونا شده بود، صادر کرد.
به این ترتیب، روشن است که از آغاز مرحله مقابله با کرونا، پای طب ایرانی به طور رسمی از طریق وزارت بهداشت به موضوع کرونا باز شده است.
در پی دستور وزیر بهداشت برای ورود طب سنتی به پروسه پیش‌گیری و درمان کرونا، مسوولان دفتر طب ایرانی این وزارت‌خانه در ۱۸ فروردین ۱۳۹۹ با برگزاری نشستی با فرماندهان سازمان بسیج مصوب کردند تا با استفاده از ظرفیت بسیج، بهره‌گیری از طب سنتی برای مقابله با کرونا در دستور کار قرار گیرد. البته روشن نشد که ظرفیت بسیج و رابطه آن با طب سنتی چیست و چه‌گونه قرار شد ترکیب این دو به مقابله با کرونا منجر شود.
نهایت این که در آبان ۱۳۹۹، وزیر بهداشت از صدور مجوز تولید چهار داروی گیاهی برای مقابله با کرونا خبر داد. او گفت: «چهار داروی گیاهی و طب سنتی مؤثر در درمان کرونا مجوز تولید کسب کرده‌اند.».
وزیر با اعلام این خبر تاکید کرد که باید کمیته‌ای ملی با حضور صاحب‌نظران برای احیای جنبه‌های علمی طب سنتی جهت آشنایی دانشجویان با مکتوبات بازمانده از دانشمندان گذشته علوم تشکیل شود. این سخنان نشان می‌دهند سعید نمکی در تحقق سیاست‌های ابلاغی «علی‌خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران عزمی جدی دارد.
آیا داروهای گیاهی تایید شده در مقابله با کرونا موثر هستند؟
رضا ملک‌زاده، معاون مستعفی تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است موثر بودن داروهای گیاهی در مقابله با کرونا هیچ مبنای علمی و پژوهشی ندارد و مجوز آن بدون انجام مطالعات بالینی کافی صادر شده است. ولی آیا این ادعا صحیح است؟
«یدالله اسلامی»، استاد دانشکده علوم پزشکی «دانشگاه تهران» در این خصوص در صفحه فیس‌بوک خود نوشته است: «طب دانشی بشری است؛ با پیشینه‌ای کهن و یافته‌های تازه. برای رسیدن به امروز از دروازه دیروز گذشته است. برای ماندگاری تجربه‌های کهن، نیاز به امروزی ساختن این تجربه‌هاست؛ کاری که چینی‌ها کرده و از آن پیروز بیرون آمده‌اند و در این‌جا فرصت طی کردن این روش آزمایشی و ارزیابی‌های بالینی اسیر شعارهای خالی و نادرست گویی‌هایی شده است که طب سنتی نیست ولی آبروی طب سنتی را برباد می‌دهد.»
در واقع او معتقد است این داروها ارزیابی‌های بالینی را طی نکرده‌اند.
«نورالدین پیرمو‌ذن»، جراح و فوق تخصص «توراکس» و سخن‌گوی «کمیسیون بهداشت» و درمان دوره‌های ششم و هفتم مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش «ایران‌وایر» که آیا داروی گیاهی مورد اشاره وزیر بهداشت برای مقابله با کرونا می‌توانند بدون ارزیابی‌های بالینی و انجام پروسه عملی به تایید رسیده باشند، می‌گوید: «قطعا این مجوزها بدون انجام پروسه تحقیقاتی و علمی لازم صادر شده‌اند. چراکه هر داروی جدید، هر واکسن جدید یا حتی هر شیوه جدید جراحی برای ورود به نظام درمانی باید ابتدا روی حیوانات آزمایش شود و پس از موفقیت تست حیوانی، روی انسان آزمایش می‌شود. چنان‌چه اثبات شد که دارو یا واکسن جدید موثر و بی‌خطر است و روی تمام مردم دنیا اثرگذار خواهد بود، مبتکر باید تمام داده‌ها را منتشر کند. داده‌ها در اختیار تمام پزشکان قرار می‌گیرند، ارزیابی می‌شوند و سپس سازمان بهداشت جهانی یا مراکز داخلی تاییدیه و گواهی‌نامه آن را صادر می‌کند. ولی اتفاقی که الان افتاده، این است که به دلیل شیوع وسیع ویروس کرونا و میزان تلفات گسترده آن، برخی معتقدند خطر دارو و شیوه درمان از خطر خود بیماری بسیار پایین‌تر است، لذا در پیش‌گیری و درمان این بیماری نباید وقت را از دست داد. بر همین اساس، یک اختلاف نظر جدی میان سیاست‌مداران در واشنگتن و جامعه پزشکی ایجاد شده است. اخلاق جامعه پزشکی اجازه نمی‌دهد که بدون طی مراحل تحقیقاتی و ارزیابی‌های بالینی، دارویی به بیمار تجویز شود. ولی شرایط ویژه کرونا، وضعیت تجویز دارو یا واکسن بدون طی مراحل علمی را به جامعه پزشکی تحمیل می‌کند.»
او معتقد است نه در ایران داروی گیاهی ادعایی درمان کرونا و نه واکسن‌های تولیدی در امریکا، هیچ‌کدام این پروسه را طی نکرده‌اند و هنوز پزشکان در ایران و امریکا به داده‌های شرکت‌های تولیدکننده دارو و واکسن کووید-۱۹ دسترسی ندارند.
می‌گوید ولی گفته می‌شود به زودی این واکسن با کمک ارتش امریکا توزیع و به مردم تزریق می‌شود و باید منتظر عواقب آن بود.
آیا تمرکز وزارت بهداشت در ارزیابی بالینی داروها بر داروهای گیاهی استوار بوده است یا داروهای غیر گیاهی؟
براساس نسخه هفتم گزارش معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران که در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۹۹ منتشر شده و نسخه‌ای از آن در اختیار «ایران‌وایر» قرار گرفته است، بیمارستان‌ها و مراکز تحقیقاتی وزارت بهداشت در مداخلات کارآزمایی‌های بالینی، طبق مصوبه این وزارت‌خانه، هم‌زمان هم مداخلات دارویی و هم مداخلات طب مکمل و طب جایگزین (طب سنتی و گیاهی) را در ارزیابی‌های بالینی مورد آزمایش قرار داده‌اند.
براساس آن‌چه در این گزارش آمده است، در مرحله تحقیقات روی مساله پیش‌گیری و درمان کووید-۱۹، محققان وزارت بهداشت از یک سو روی داروهایی هم‌چون «رمدیسیویر»، «داکسی سایکلسن»، «هیدوکسی کلورکین»، «نایروکسن»، «اینترفرون» و… و از سوی دیگر روی «شیرین‌بیان»، انواع دمنوش‌های گیاهی، عصاره زردچوبه، گل محمدی، عرق نعناع، گل بنفشه و برگ اوکالیپتوس و… متمرکز بوده‌اند.
گزارش وزارت بهداشت
بخش عمده‌ای از این تحقیقات توسط بیمارستان علوم پزشکی «بقیه‌الله»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شده است. «بررسی کارآیی ترکیب گیاهی زوفا در کاهش علایم بیماری کووید-۱۹»، «بررسی اثر ترکیب گیاهی ایم فلونا بر بهبود علایم بیماران مبتلا به کووید- ۱۹» و «اثربخشی رژیم درمانی ترکیبی شیرین‌بیان، پونه و گزنه در بیماران کووید-۱۹» از جمله تحقیقاتی هستند که محققان این بیمارستان روی بیماران مبتلا به کرونا انجام داده‌اند.
جمع‌بندی
رضا ملک‌زاده، معاون مستعفی تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز ۳۰ آبان ۱۳۹۹ طی نامه‌ای به سعید نمکی ضمن اعلام استعفا از مقام خود، مدعیشد: «موثر خواندن داروهای گیاهی در کنترل ویروس کرونا بی‌مبنا است.»
در نامه ملک زاده به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در بیان دلایل استعفا آمده است: «ادعاهای بی اساس جناب‌عالی و سازمان غذا و دارو در خصوص موثر بودن داروهای گیاهی به اعتقاد این‌جانب، بدون هیچ مبنای علمی و پژوهشی و مطالعات بالینی کافی صورت گرفته و هم‌چنین دفاع و اقدام جناب‌عالی از ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را ناپایدار و در درازمدت تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره‌مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد.»
«ایران‌وایر» ادعای دکتر ملک زاده را بررسی کرد و به این نتایج دست یافت:
۱- مطابق با «سیاست‌های ابلاغی رهبر ایران در حوزه سلامت»، وزارت بهداشت مکلف به توجه ویژه به طب ایرانی و داروهای گیاهی در حوزه درمان و سلامت است. از همین رو، وزارت بهداشت «حوزه طب سنتی» را در این وزارت‌خانه فعال و بخشی از بودجه وزارت‌خانه را صرف توسعه طب ایرانی کرده است.
۲- دکتر سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در فروردین ۱۳۹۹ به ستاد ملی مقابله با کرونا دستور داد که طب ایرانی و داروهای گیاهی را در پیش‌گیری و درمان کرونا مدنظر قرار دهد.
۳- سعید نمکی در آبان ۱۳۹۹ از صدور مجوز تولید چهار داروی گیاهی موثر در درمان کووید-۱۹ خبر داد و آن را در درمان این بیماری موثر خواند.
۴- به باور متخصصان علوم پزشکی، مراحل علمی و ارزیابی‌های بالینی داروی گیاهی موثر خوانده شده در درمان کووید-۱۹ طی نشده است.
۵- گزارش تحقیقات انجام شده توسط محققان و متخصصان وزارت بهداشت که نسخه‌ای از آن در اختیار «ایران‌وایر» قرار گرفته، حاکی از آن است که بررسی اثربخشی داروهای گیاهی و غیرگیاهی روی بیماران کووید-۱۹ در دستور کار وزارت بهداشت بوده و آن‌ها روی بیماران مختلف هم مداخلات دارویی و هم مداخلات طب مکمل و طبی ایرانی را بررسی کرده‌اند.
بنابراین، مجموعه بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که ادعای رضا ملک‌زاده، معاون مستعفی وزارت بهداشت مبنی بر این که موثر خواندن داروهای گیاهی در کنترل ویروس کرونا بی مبنا است، درست است. لذا به آن نشان «حقیقت دارد» می‌دهد.
حقیقت دارد: وقتی اظهار نظری با مدارک و واقعیات ثبت‌شده پشتیبانی شود.