محمد ملکی اولین رئیس دانشگاه تهران بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در تهران درگذشت. او در طول زندگی خود بارها به زندان افتاد. پس از انقلاب هم زندانی شد، هم تحت شکنجه قرار گرفت و هم ممنوع‌الخروج شد.
محمد ملکی
محمد ملکی، فعال سیاسی و حقوق بشر، نویسنده و نخستین رئیس دانشگاه تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ در سن ۸۷ سالگی درگذشت.
عمار ملکی، فرزند او در کانال تلگرامی و حساب توئیتری خود چهارشنبه ۱۲ آذرماه خبر درگذشت پدرش را منتشر کرد.
ملکی در تجریش و دارالفنون تحصیلات خود را گذراند و سپس در دانشکده دام‌پزشکی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۴۰ به تدریس در این دانشگاه مشغول شد و سپس دوره‌های تخصصی این رشته را در اتریش و بریتانیا گذراند.
او فعالیت‌های سیاسی خود را در دهه ۱۳۳۰ با شرکت در جنبش دانشجویی، نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی ایران آغاز کرد و در آن سال‌ها بازداشت شد.
محمد ملکی در جریان انقلاب فعال بود و پس از انقلاب ریاست دانشگاه تهران را برعهده گرفت. در سال‌های ریاست او بر دانشگاه فعالیت گروه‌های سیاسی دانشجویی آزاد بود و دانشگاه به شکل شورایی اداره می‌شد.
چراغ خانه خاموش شد، حسرت دیدار ابدی گشت.
هنوز سر از سوگ مادر برنداشته بودیم که پدرم، جان و جانان جدامانده من، درگذشت.
مبارز خستگی‌ناپذیر راه آزادی و یاور آزادیخواهان ایران به آرامش ابدی رسید…#محمدملکی pic.twitter.com/dDhv6a5wNA— Ammar Maleki-عمار ملکی (@AmmarMaleki) December 2, 2020
با آغاز انقلاب فرهنگی و حمله به دانشگاه‌ها ملکی با بستن دانشگاه‌ها مخالفت کرد و در تیرماه ۱۳۶۰ دستگیر شد و مدت ۵ سال را در زندان گذراند. در این پنج سال او بارها زیر شکنجه قرار گرفت و پس از آزادی به مدت ۲۰ سال ممنوع‌الخروج شد.
پس از آزادی به فعالیت‌های فرهنگی، علمی، اجتماعی و تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی و کارهای تحقیقاتی در زمینه تخصص خود پرداخت و کتاب‌ها و مقاله‌های متعدد سیاسی و اجتماعی منتشر کرد. شعرها و برخی از آثار او اجازه نشر نیافت.
محمد ملکی در سال ۱۳۹۰ بار دیگر در پی انتشار نامه‌ای سرگشاده به احمد شهید، گزارشگر وقت سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران ممنوع‌الخروج شد. سازمان عفو بین‌الملل در خردادماه ۱۳۹۶ اعلام کرد که دولت ایران از ترک کشور او برای دیدار با فرزندانش در هلند و کانادا جلوگیری کرده است.
ملکی در یک دهه اخیر در بیشتر فعالیت‌های حقوق بشری شرکت داشت و بارها بیانیه‌ها و نامه‌هایی در نقد استبداد در ایران منتشر کرد.
امضای نامه استعفای علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی موسوم به «بیانیه ۱۴ نفر» یکی از آخرین موارد در این زمینه بود. ملکی به‌دلیل امضای این نامه بازداشت شد.
محمد ملکی زمانی که در زندان‌های جمهوری اسلامی به‌سر می‌برد این شعر را نوشت:
«اگر چشم‌هایت را گرفتند
گوش‌هایت را تیزتر کن
و اگر گوش‌هایت را هم
مغزت را با تمام توان به‌کار گیر
که صدای اندیشیدن
چون صدای پرواز فرشتگان است»
محمد ملکی به تازگی همسر خود قدسی میر معز را از دست داده بود.
رادیو زمانه: