در حالی که اکثر کشورهای دنیا در حال طی مراحل آغازین واکسیناسیون شهروندان خود در مراکز درمانی هستند، موضوع واردات واکسن این روزها به بحث اصلی ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی بدل شده است.
سعید نمکی، وزیر بهداشت جمهوری اسلامی
پس از آن که آیت‌الله خامنه‌ای واردات واکسن از آمریکا و انگلیس را ممنوع کرد؛ موجی از انتقاد و نگرانی ایرانیان را فرا گرفت. افزایش نگرانی در میان شهروندان اما نه انعکاسی در اظهارات مقامات داشت و نه رسانه‌های داخلی ایران.
واکنش مقامات بهداشتی و درمانی محافظه‌کارانه و حتی ستایشگرانه و به تعبیر ارزشی‌ها ولایت‌مدارانه بود. سعید نمکی، وزیر بهداشت فرمان رهبر را با رابطه پدر و فرزندی مقایسه کرد و گفت وی دلسوز مردم است و چنین حکمی را بر اساس تحقیقات علمی صادر کرده. بیش از ۲۰۰ نماینده مجلس نیز در نامه‌ای نظر علی خامنه‌ای را تایید کرده‌اند، آن را «فصل‌الخطاب» خواندند و از دولت خواستند به این دستور عمل کند.
در آخرین اظهارات مقامات در تایید فرمان رهبر جمهوری اسلامی، امروز هم ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه ایران مدعی شده این کار برای «صیانت» از جان مردم بوده و ایران، «آزمایشگاه واکسن آمریکایی و انگلیسی نیست.»
تنها صدای اعتراض تلویحی از سوی سازمان نظام پزشکی برخاست؛ اما نه خطاب به صادرکننده فرمان منع ورود واکسن، بلکه خطاب به حسن روحانی، رییس‌جمهوری. در نامه این سازمان به روحانی بدون اشاره به فرمان رهبر جمهوری اسلامی، ضمن تاکید بر مواجهه علمی و مدبرانه در مقابل بیماری همه‌گیر کرونا، از دولت خواسته شد تا برای تامین واکسن مطمئن مورد تایید مراجع «علمی» بدون در نظر گرفتن ملاحظات «سیاسی» اقدام کند.
مشاوران بهداشتی و پزشکی «رهبر»
پس از صدور فرمان ممنوعیت ورود واکسن از سوی علی خامنه‌ای، بر اساس اظهارنظرهای رسمی مقامات در وزارت بهداشت و هلال احمر، تمامی سفارش‌های مربوط به واکسن فایزر، مدرنا و آکسفورد لغو شد.
فارغ از بعد سیاسی این فرمان اشاره وزیر بهداشت به اینکه، رهبر جمهوری اسلامی ترجمه «گزارش‌های علمی» در مورد «تردیدهای موجود» درباره شیوه ساخت واکسن کرونا در آمریکا و از طریق «ام آر ان ای» و احتمال «به هم ریختن سیستم ایمنی بدن» در صورت تزریق آن را خوانده، و همچنین بعضی از اظهارات مسئولان پزشکی و بهداشتی نزدیک به رهبر درباره تاثیر این واکسن بر «ژن» ایرانیان، نشان از چند و چون منابع «علمی» در اختیار وی دارد.
مرندی در این نامه مدعی شد که چون آمریکا از سازمان جهانی بهداشت خارج شده، این سازمان خواسته امتیاز ویژه‌ای به آمریکا بدهد تا این کشور دوباره به این سازمان بازگردد.
موضع عبدالحسین روح امینی، رئیس پیشین انستیتو پاستور و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که اخیرا عضو کمیته واکسن وزارت بهداشت نیز شده در خصوص ارتباط میان واکسن و امنیت ملی و همچنین به خطر افتادن ژن ایرانیان، احتمالا یکی از منابع استفاده شده برای مجاب کردن علی خامنه ای به صدور چنین حکمی بوده است.
او در این باره گفته است:« به بهانه دوگانه ارتباط با آمریکا و واکسن می خواهند ما را مجبور کنند امنیت، منافع و ژنتیک نسلمان را به خطر بیاندازیم».
از سوی دیگر علیرضا مرندی نیز که سال‌ها سمت‌های ارشدی در نهادهای بهداشتی و درمانی کشور داشته و اکنون پزشک معتمد علی خامنه‌ای و به نوشته تسنیم رئیس فرهنگستان علوم پزشکی است، طی نامه‌ای به، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نوشته است آنچه که ایران باید نسبت به آن باید محتاط باشد «تزریق واکسن mRNA به مردم است که این نوع واکسن با سرعت بی سابقه‌ای، براساس فناوری که هرگز قبلا مجوز نداشته تولید شده است. عوارض جانبی بالقوه درازمدت این نوع واکسن آنقدر نامشخص است که حتی شهروندان آمریکایی (در صورت ابتلا به عوارض آن) مجاز به پیگیرد قانونی از شرکت ها یا دولت نیستند. چرا ما باید از کشورها یا شرکت هایی که کارآیی و ایمنی کافی واکسن را اثبات نکرده‌اند، واکسن خریداری کنیم»؟
مرندی همچنین تاکید کرده که «عدم موفقیت این سازمان و سازمان بهداشت جهانی در پاسخ به تحریم‌های غیرانسانی آمریکا همان چیزی است که «سیاسی» شده است».
به نظر می‌رسد این نامه در واکنش به اظهارات مایکل رایان، مدیر اجرایی برنامه فوریت‌های سلامت سازمان جهانی بهداشت، نوشته شده که در پاسخ به اظهارات اخیر رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر ممنوعیت ورود واکسن‌های کرونای آمریکا و بریتانیا گفته بود: «لطفا واکسن را هم سیاسی نکنید.»
مرندی همچنین در این نامه مدعی شد که چون آمریکا از سازمان جهانی بهداشت خارج شده، این سازمان خواسته امتیاز ویژه‌ای به آمریکا بدهد تا این کشور دوباره به این سازمان بازگردد. او همچنین گفت که واکسن فایرز به اندازه کافی آزمایش نشده است.
سردرگمی در سیاست‌گذاری بهداشت و درمان
گرفتاری و مشکلات کشور در زمینه بهداشت و درمان هر چند بی‌سابقه نیست، اما با بروز بیماری کرونا نابسامانی‌ها بیشتر از پیش خودنمایی می‌کند. تناقض‌گویی، سخنان غیرعلمی و در نهایت بی‌برنامگی که پیش از این بیشتر در حوزه‌های سیاسی و امنیتی رخ می‌نمود حالا در حوزه بهداشت و درمان نیز نمایان شده است.
پیش از صدور فرمان منع از سوی خامنه‌ای درباره واردات واکسن، دولت بر اساس خواسته‌ی عمومی و همچنین توصیه کارشناسان علیرغم وجود مشکلات ناشی از تحریم، اقداماتی برای وارد کردن واکسن‌های خارجی تایید شده بین‌المللی انجام داده بود. حتی اعلام شد سازمان هلال احمر ۱۵۰ هزار واکسن از شرکت فایزر خریداری کرده تا در اختیار کادر درمان کشور قرار گیرد. اما پس از صدور فرمان این سازمان اعلام کرد که خرید واکسن از فایزر را از دستور کار خویش خارج کرده است.
محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور ایران هم در روز ۱۱ دی ماه خبر از خرید ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دوز واکسن کوواکس داده و گفته بود «به دلیل تعطیلات کریسمس، امروز یا فردا پرداخت خواهد شد و در این خصوص مشکلی وجود نخواهد داشت.» با این حساب این خرید هم کنسل شده است.
محمدرضا ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی از نویسندگان نامه به حسن روحانی
این در حالی است یک روز پس از نامه سازمان نظام پرشکی به رئیس جمهوری نیز؛ محمدرضا ظفرقندی، رئیس این سازمان در گفت و گویی جداگانه گفت که قرار است تا پیش از نوروز دو میلیون دوز واکسن از چین، روسیه و هند وارد شود. او همچنین گفته واکسن‌های مدرنا و فایزر بخاطر شرایط نگهداری «هرگز» در دستور کار خرید قرار نداشته است. وی در این اظهارات البته یک راه حل هم برای خرید واکسن آکسفورد کشور بریتانیا ارائه کرده است و آن راه حل خرید از روسیه است. به گفته ظفرقندی چون بخشی از واکسن آکسفورد قرار است در خاک روسیه تولید شود؛ ایران می‌تواند خرید خود را از روسیه انجام دهد.
البته نام ظفرقندی به عنوان یکی از چهار امضاکننده نامه به رییس‌جمهور از سوی سازمان نظام پزشکی هم دیده می‌شود. نامه‌ای که در آن تاکید شده بود «باید صرفاً بر اساس نگرشی علمی و بر اساس مصالح ملی و فارغ از مسائل سیاسی» به مسئله واکسن کرونا پرداخته شود.
از سوی دیگر محمدجواد ظریف هم پیشتر راهی کوبا شده بود تا زمینه انتقال تکنولوژی واکسن از کوبا به ایران را فراهم کند. او گفته بود که از دستاوردهای کوبا در مبارزه با بیماری کووید-۱۹ «تحت تاثیر قرار گرفته است».
به گفته ظفرقندی چون بخشی از واکسن آکسفورد قرار است در خاک روسیه تولید شود؛ ایران می‌تواند خرید خود را از روسیه انجام دهد.
دولت کوبا هم در روز جمعه ۱۹ دی (۸ ژانویه) اعلام کرد که با ایران توافق‌نامه‌ای را امضا کرده است که به موجب آن فناوری پیشرفته‌ترین واکسن نامزد تولید نهایی در هاوانا به ایران منتقل شده و آزمایشات بالینی انسانی مرحله سوم در این کشور انجام خواهد شد.
کارشناسان هشدار داده اند که پروسه تولید واکسن در ایران زمانبر است و این تاخیر در آغاز واکسیناسیون می‌تواند آثار کشنده و جبران ناپذیری بر جای بگذارد. حتی روح الامینی که مسئول پیگیری واکسن از سوی مجلس شده است نیز تاکید دارد که «نهایی شدن واکسن حداقل ۵ سال زمان می‌برد.»
چندی پیش ۱۲۷ داروساز در نامه‌ای سرگشاده تولید واکسن در داخل کشور را در حد یک شوخی دانستند و نوشتند: «با کدام جرات ادعای تولید چنین واکسنی را داریم؟»
نقل است که حسن مدرس روزگاری گفته است که «سیاستِ ما عینِ دیانتِ ماست، این‌روزها اما به نظر می‌رسد آشفتگی و سردرگمی دقیق‌ترین توصیف از وضعیت تصمیمات حوزه سلامت در ایران است که به شکل جداناشدنی‌ای با سیاست درآمیخته است و گویی سیاستِ ما عین واکسیناسیونِ ما شده است. متخصصان سعی دارند کج‌دار و مریز و بی‌آنکه پا را از خط قرمزها فراتر بگذارند اخطار و توضیح بدهند که چه کاری خطرناک است و کدام کار لازم. سیاسیون اما می‌گویند که برای «صیانت» از جان مردم واکسن‌های تایید شده بین‌المللی را که در کشورهای «دشمن» تولید شده است وارد نمی‌کنند اما همزمان از آزمایش بالینی واکسن کشور «دوست» بر روی هزاران ایرانی استقبال می‌کنند. حال باید دید با این ویروس چغر که نه خط قرمز می‌شناسد و نه سیاست و نه ولایت‌پذیر، کار ایرانیان و حاکمانشان به کجا خواهد کشید.
زیتون ـ محمدرضا سرداری: