وقیف نفتکش کره جنوبی توسط ایران در آستانه عبور از تنگه هرمز همزمان با شدت گرفتن تنش‌ها میان ایران و آمریکا بار دیگر این بحث و گمانه‌زنی را در مورد نقش تنگه و چشم‌انداز آتی حمل و نقل دریایی از طریق آن افزایش داده است. اما با توجه سوابق موجود از تنش‌های رخ داده در خلیج فارس، چرا فعالان بازار جهانی نفت همچنان بسته شدن تنگه هرمز را محتمل نمی‌دانند؟
تنگه هرمز، آبراهه باریکی در دهانه خلیج فارس که به ندرت توانسته از بدل شدن به کانون تنش‌ها میان ایران و آمریکا دور بماند. نیروهای نظامی ایران از اوایل سال ۲۰۱۹ و همزمان با افزایش تنش‌ها با ایالات متحده و متحدانش، چندین بار کشتی‌های تجاری را که در حال عبور از این تنگه بودند، توقیف کرده‌اند. اخیرا نیز ایران یک نفتکش متعلق به کره جنوبی را به اتهام نقض مقررات زیست محیطی توقیف کرده است.
نیروهای ارتش ایران در یک رزمایش نظامی در نزدیکی تنگه استراتژیک هرمز
در حالی که ایران بارها تهدید کرده که روند صادرات نفت از طریق این تنگه را متوقف خواهد کرد اما هرمز تا به امروز همیشه باز مانده ولی به عنوان مسیر اصلی حمل و نقل حدود یک سوم نفت صادراتی جهان، علائم هشدار را به جهان صادر کرده است.
۱-تنگه هرمز کجاست؟
این آبراهه که به شکل عدد هشت است، خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند. طول آن تقریباً ۱۶۱ کیلومتر طول و عرض آن در باریکترین نقطه کمتر از ۳۴ کیلومتر است که خطوط حمل و نقل دریایی در هر جهت تنها حدود ۳ کیلومتر عرض دارد. عمق کم آن باعث آسیب پذیری بالای کشتی‌ها در برابر مین‌ها دریایی می‌شود و نزدیکی آن به ساحل ایران، تانکرهای بزرگ نفتی را همواره در معرض حمله موشک‌های خشکی به دریای ایران و رهگیری سریع توسط قایق‌های گشتی و بالگرد‌های ایران قرار می‌دهد.
۲-نقش آن چیست؟
بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده توسط بلومبرگ، تانکرها در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱۲ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی تولید شده توسط عربستان سعودی، عراق، کویت و امارات عربی متحده را از طریق تنگه هرمز به بازارهای جهانی عرضه کرده‌اند. این تنگه همچنین معبر عبور یک چهارم عرضه جهانی گاز مایع (LNG) در سال ۲۰۲۰ بوده که عمدتا توسط قطر تولید شده است.
۳-چه اتفاقی افتاده است؟
سپاه پاسداران ایران یک کشتی دارای پرچم کره جنوبی را که با محموله فرآورده‌های پتروشیمی ساحل امارات عربی متحده را ترک کرده بود، روز ۴ ژانویه توقیف کرد. ایران با شدت گرفتن فشار تحریم‌های نفتی آمریکا چندین نفتکش دیگر را نیز تا کنون توقیف کرده است. نفتکش بریتانیایی استنا ایمپرو (Stena Impero) در اواسط سال ۲۰۱۹ توقیف شد و نیروهای نظامی ایران همچنین در اوت سال ۲۰۲۰ نیز یک تانکر کوچک را متوقف و یک پهپاد آمریکایی را نیز در سال ۲۰۱۹ بر فراز تنگه هرمز سرنگون کردند. در واکنش به این رویدادها چندین شرکت بین‌المللی حمل و نقل دریایی در واکنش با افزایش تنش در تنگه هرمز به طور موقت تردد از این مسیر را متوقف کرده‌اند.
۴-چرا ایران عبور از تنگه هرمز را مختل می‌کند؟
تحریم‌های ایالات متحده با هدف متوقف کردن فروش نفت ایران، اقتصاد این کشور را از سال ۲۰۱۸ وارد رکود کرده است. ایران با برهم زدن نظم تنگه هرمز، نشان می‌دهد که قدرت حمله به ایالات متحده و توقف صادرات نفت خام از طریق این تنگه را دارد. همچنین هرگونه افزایش قیمت نفت که به دلیل بروز ناامنی در تنگه هرمز رخ می‌دهد به جبران درآمدی که ایران به دلیل تحریم‌ها از دست داده، کمک می‌کند.
هر چند جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا وعده داده که روابط میان دو کشور را بهبود خواهد بخشید ولی تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران به دلیل تحریم‌ها و نیز کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس در پی حمله هوایی آمریکا و ترور محسن فخری‌زاده، مسئول برنامه پدافند هسته‌ای ایران که جمهوری اسلامی اسرائیل را عامل آن معرفی کرده، افزایش یافته است. ایران در ژانویه ۲۰۲۱ اعلام کرد که ایالات متحده با تحریم نفتی خود ۷۰ میلیارد دلار غرامت به اقتصاد این کشور وارد کرده و پرداخت آن یکی از پیش‌شرط‌های برقراری مذاکرات احتمالی آتی میان دو کشور است. با این وجود، ایران فعالیت‌های گسترده هسته‌ای خود را بار دیگر از سرگرفته و پس از الزام قانونی مجلس این کشور، غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۲۰ درصد را نیز آغاز کرده است.
۵-آیا ایران تا کنون تنگه را بسته است؟
در طول جنگ هشت ساله عراق و ایران، نیروهای عراقی به یک ترمینال صادرات نفت در جزیره خارک واقع در شمال غربی تنگه هرمز حمله کردند. در مقابل ایران در اقدامی تلافی‌جویانه ایالات متحده را به درگیری و جنگ نفتکشها کشاند. اگرچه ایران اقدامی مستقیم برای بستن تنگه نکرد، اما این جنگ، هزینه بیمه نفتکشها را به طور قابل توجهی افزایش داد و موجب بالا رفتن قیمت نفت شد.
ایران در سال ۲۰۱۱ و در پی وضع تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور نیز تهدید به بستن تنگه هرمز کرد اما در نهایت از موضع خود عقب‌نشینی کرد. فعالان عمده بازار جهانی نفت همچنان تردید دارند که ایران اقدام به بستن تنگه هرمز کند، چرا که از یک سو صادرات خود این کشور نیز متوقف می‌شود و از سوی دیگر جرقه جنگی تمام عیار را خواهد زد که بعید است نیروی دریایی ایران در مقابله با ناوگان پنجم ایالات متحده و سایر نیروهای بین‌المللی حاضر در منطقه توفیقی حاصل کند.
۶-آیا می‌توان از تنگه هرمز در برابر بسته شدن، محافظت کرد؟
در طول جنگ نفتکشها نیروی دریایی ایالات متحده با توسل به کشتی‌های اسکورت تلاش کرد تا عبور کشتی‌های تجاری از این تنگه را برقرار نگاه دارد. در سال ۲۰۱۹ نیز آمریکا یک ناو هواپیمابر و یک فروند بمب افکن بی-۵۲ را به منطقه اعزام کرد. در همان سال، ایالات متحده اتحادی بین‌المللی را در پاسخ به اخلال ایران در روند حمل و نقل از مسیر تنگه هرمز آغاز کرد. تا کنون کشورهایی از جمله بریتانیا، استرالیا، بحرین و امارات عربی متحده به این اتحاد بین‌المللی برای حفظ امنیت دریایی محلق شده‌اند.
۷-چه کشوری بیشتر به تنگه هرمز وابسته‌تر است؟
عربستان سعودی بیشترین نفت را از طریق تنگه هرمز صادر می‌کند. با این حال، این کشور می‌تواند با استفاده از یک خط لوله ۱۲۰۰ کیلومتری نفت خود را به یک ترمینال واقع در دریای سرخ جریان منتقل کند. همچنین امارات عربی متحده نیز قادر است روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت را از طریق خط لوله به آن سوی تنگه هرمز و بندر فجیره در خلیج عمان ارسال کند.
مقداری از نفت عراق نیز از بندر جیهان ترکیه صادر می‌شود ولی ۸۵ درصد نفت صادراتی این کشور همچنان از طریق تنگه هرمز روانه بازارهای جهانی می‌شود. کویت، قطر و بحرین نیز چاره‌ای جز حمل نفت خود از طریق آبراهه باریک ندارند.
یورونیوز: