سال ۱۴۰۰ قرار است سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شود. یعنی نخستین انتخابات جمهوری اسلامی که در قرن تازه رقم خواهد خورد. هر چه به پایان سال نزدیکتر می‌شویم؛ مباحث انتخاباتی نیز در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نزدیک به حاکمیت بیشتر مطرح می‌شود.
اخیرا نیز علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در سخنانی که بدون حضور مخاطب ارائه کرد؛ خواستار «حضور پر شور» مردم در انتخابات شد اما در عین حال گفت اگر این حضور پر شور با «انتخاب درست» همراه باشد، نور علی نور است و آینده را تضمین می‌کند.
این البته نخستین بار نیست که رهبر جمهوری اسلامی خواستار حضور مردم پای صندوق‌های رای می‌شود. اما در عین حال به شکلی غیرمستقیم تمایل خویش را به نامزدی خاص اعلام می‌کند.
آیت‌الله خامنه‌ای در دوره‌های مختلف انتخابات ریاست‌جمهوری دست کم از دوره خاتمی به این سو از یک نامزد در انتخابات جانبداری کرده است اما تنها در یک دوره گزینه مطلوب‌اش به آن جایگاه رسید. در انتخابات سال ۷۶ محمدرضا مهدوی کنی، دبیر جامعه روحانیت مبارز تهران اعلام کرده بود که رهبر جمهوری اسلامی به علی اکبر ناطق نوری تمایل دارد. در انتخابات سال ۸۴ نیز مهدی کروبی مدعی شد مجتبی خامنه‌ای، فرزند ارشد رهبر جمهوری اسلامی در ستاد احمدی نژاد تردد داشته و به نفع وی در روند انتخابات مداخله کرده است. سال ۸۸ نیز تمایل خامنه‌ای به ابقای محمود احمدی نژاد در جایگاه ریاست جمهوری به بحران بزرگی در کشور انجامید. در سال ۹۲ نیز گفته شد وی به سعید جلیلی تمایل داشته است. تنها در سال ۹۶ بود که خامنه‌ای کوشید تا موضع خویش را پنهان نگه دارد. اما در این دوره به نظر می رسد که وی بار دیگر می خواهد تا رئیس جمهور مورد علاقه خویش را به کشور تحمیل کند و این بار احتمالا روی نظامیانش سرمایه گذاری کرده است.
سپاه و اسب زین کرده برای انتخابات
حضور تمام قد سپاه در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ مدتی است که نقل محافل سیاسی است. حسین دهقان، مشاور نظامی خامنه‌ای به طور رسمی برای شرکت در انتخابات اعلام آمادگی کرد. چهره نظامی دیگری که امروز نامش بر سر زبان‌ها افتاده «سعید محمد» فرمانده جوان قرارگاه خاتم، بزرگترین پیمانکار سپاه و دولت است.
باقر قالیباف که اکنون خود را در راس قوه قانونگذاری قرار داده، امیدوار است در چهارمین تلاش خویش با بهره برداری از سکوی ریاست مجلس خود را به پاستور برساند.
وی اخیرا در صدا و سیما و رسانه‌های حکومتی حضوری پررنگ دارد و هوادارانش حتی فهرست کابینه او را نیز منتشر کرده اند. اما در این که علی خامنه ای بخواهد یک سردار را در راس جمهور قرار دهد و اجماع دیگر اصولگرایان متحد خویش را نیز حاصل کند؛ تردید وجود دارد.
اما در اردوگاه نظامیان مدعی بزرگتری نیز هست که گرچه لباس نظامی را مدتها است از تن به درآورده، اما هنوز در قامت یک «نظامی» در تدارک برپایی دولتی پادگانی است. باقر قالیباف که اکنون خود را در راس قوه قانونگذاری می‌بیند، امیدوار است در چهارمین تلاش خویش با بهره برداری از سکوی ریاست مجلس خود را به پاستور برساند.
انتخابات در اردوگاه اصولگرایان
اما نظامیان در این انتخابات بی رقیب نیز نیستند. هر چند که ذاتا چهره‌های مطرح اصولگرا با سرداران سپاه تفاوتی ماهوی چندانی ندارند. در این میان می‌توان به مدعیانی چون ابراهیم رئیسی و سعید جلیلی اشاره کرد که هر یک در دوره‌ای نامزد انتخابات بودند ولی همچون قالیباف از رقبای خویش شکست خوردند. ابراهیم رئیسی که اکنون در جایگاه رئیس قوه قضاییه قرار دارد احتمال نامزدی خویش را در انتخابات پیش رو تکذیب کرده و گفته است برنامه‌ای برای انتخابات سال ۱۴۰۰ ندارد. اما برخی اصولگرایان متعتقدند که رقابت اصلی در آن انتخابات میان ابراهیم رئیسی، باقر قالیباف و علی لاریجانی است.
نزدیکی علی لاریجانی به حسن روحانی از یک سو و حزب اصلاح طلب کارگزاران از سوی دیگر این احتمال را ایجاد کرده که وی همان نقشی را بازی کند که حسن روحانی در سال ۹۲ ایفا کرد.
علی لاریجانی اما این روزها چندان به اردوگاه اصولگرایان تعلق ندارد. نزدیکی وی به حسن روحانی از یک سو و حزب اصلاح طلب کارگزاران از سوی دیگر این احتمال را ایجاد کرده که وی همان نقشی را بازی کند که حسن روحانی در سال ۹۲ ایفا کرد.
در اردوگاه اصولگرایان همچنین سروصدایی نیز از محمود احمدی نژاد به گوش می رسد، هر چند غلامعلی حداد عادل متحد پیشین وی که در سال ۸۴ «سونامی احمدی نژاد» را بر سر زبان ها انداخت، گفته است که او به هیچ وجه نامزد نخواهد شد و «تکلیف روشن است». اگر هم بشود با وی برخوردی شدیدتر از سال ۹۶ خواهد شد.
سال ۹۶ خامنه‌ای پیش از انتخابات ریاست جمهوری در یک سخنرانی علنی از احمدی نژاد خواسته بود که در انتخابات شرکت نکند. با وجود این او نامزد شد و در نهایت شورای نگهبان صلاحیت احمدی نژاد را برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری رد کرد. چندی پیش نیز پلیس تجمعی که در مقابل منزل وی در نارمک تهران برگزار شده بود را برهم زد. احمدی نژاد اخیرا گفته است که وزارت اطلاعات از منزل وی جاسوسی می‌کند.
اصلاح طلبان و انتخابات ۱۴۰۰
اصلاح طلبان نزدیک به حاکمیت نیز طبق سنت همیشه خود را برای انتخابات آماده می‌کنند تا از قافله مشارکت پرشور عقب نمانند. هر چند که برخی از آنان گفته‌اند که نامزد نیابتی معرفی نخواهند کرد و اگر امکان رقابت نداشته باشند؛ در انتخابات شرکت نمی‌کنند. اخیرا اصلاح‌طلبان جبهه ائتلافی جدیدی با عنوان «ناسا» (نهاد اجماع‌ساز اصلاح‌طلبان) راه‌اندازی کرده اند و بهزاد نبوی فعال سیاسی و زندانی سیاسی سابق را در راس آن قرار داده اند.
انتخاب بهزاد نبوی برای این جایگاه نشان می‌دهد که استراتژی اصلاح طلبان حاکمیتی در مقابل انتخابات ۱۴۰۰ همان راهبردی است که سال ۹۲ پیش گرفتند. برخی از کاربران اصلاح‌طلب در فضای مجازی نام «حسن خمینی» نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی را هم به عنوان نامزد در انتخابات بر سر زبان ها انداخته اند، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اصلاح طلبان به سمت درگیری با حاکمیت نخواهند رفت و می‌کوشند تا با انتخاب نامزدی نزدیکتر به رهبر جمهوری اسلامی همین آب باریکه را نیز حفظ کنند. از این رو ممکن است علی لاریجانی در این دوره نامزد مطلوب اصلاح‌طلبان باشد. در جبهه اصلاح‌طلبان همچنین نام‌هایی چون مسعود پزشکیان نیز به گوش می رسد که ممکن است از او به عنوان یار ذخیره استفاده شود.
تحریم انتخابات؛ صدایی که دوباره به گوش می رسد
فضای انتخابات این دوره نیز همچون انتخابات مجلس دوازدهم که پایین ترین آمار مشارکت را به خود اختصاص داد، همچنان سرد و بی روح است. شبکه راوی اخیرا فیلمی از مخاطبان خویش منتشر کرده که نزدیک ۱۰ شهروند در پاسخ به سوال شرکت در انتخابات با قاطعیت آن را رد می‌کنند. در این دوره همچنین به نظر می‌رسد محدودیت‌های کرونا فضای سرد انتخابات را تشدید کند. با این حال ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه گفته است که «هیچکس نباید نگران مشارکت مردم باشد چون مردم چشم و گوش باز دارند و و اوضاع و شرایط را خوب می‌بینند.»
از سوی دیگر همزمان با انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز برگزار می‌شود. انتخاباتی که امکان مشارکت مردم در آن به خاطر عدم دخالت شورای نگهبان بیشتر است. هر چند در این دوره، هیات نظارت را مجلس تعیین می‌کند و انتظار می‌رود دست کم در کلان شهرها نامزدهای بسیاری رد صلاحیت شوند.
در همین حال صدای تحریم انتخابات نیز به گوش می رسد. برخی از گروه های طرفدار براندازی جمهوری اسلامی معتقدند که باید تلاش کرد تا حکومت یکدست شود تا شرایط برای گذار از آن فراهم شود. تحول خواهان نزدیک به «جنبش سبز» نیز دیگر دل در گروی انتخابات ندارند. هفته گذشته نقل قولی در رسانه‌ها مطرح شد که بر مبنای آن میرحسین موسوی خواسته‌ی محمد خاتمی جهت دعوت از مردم برای شرکت در انتخابات را رد کرده است. قولی که تا کنون از سوی وی و خانواده اش نه تایید و نه رد شده است.
«انتخاب درست»
در حالی که رهبر جمهوری اسلامی و برخی دیگر از مقامات ارشد نظام خواستار «حضور پر شور» و «انتخاب درست» در انتخابات هستند، مفهوم مشارکت در انتخابات ایران همچنان تعریف درستی ندارد. بسیاری از موسسات بین‌المللی که دمکراسی و مشارکت سیاسی را ترویج می‌کنند؛ معتقدند که بنا نهادن «قواعد بازی» برای انتخابات می‌بایست برای احزاب سیاسی، نامزدها و نیز همۀ شهروندان امری حیاتی محسوب شود. انتخابات دموکراتیک در خدمت اجرای رقابت عادلانه و مسالمت‌آمیز بین آنهایی است که می‌خواهند به نمایندگی مردم از قدرت‌های دولتی بهره مند شوند. اما در ایران سال‌ها است که انتخابات بدون رعایت «قواعد بازی» اجرا شده است. نظارت استصوابی شورای نگهبان بر انتخابات و همچنین دخالت نهادهای نظامی در امور سیاسی سال ها است که مانع جدی بر سر مشارکت سیاسی است. همچنین جامعه ایران فاقد احزاب سیاسی دموکراتیک است به نحوی که با پیشبرد سیاست های عمومی و اختصاص منابع لازم بتوانند به دنبال کسب پیروزی در انتخابات باشند.
زیتون ـ محمدرضا سرداری: