درست هنگامی که همه به دنبال این بودند تا ذی‌نفعان ماجرای دست‌کاری «قانون بودجه ۱۴۰۰» را پیدا کنند، «ایرنا»، خبرگزاری رسمی دولت با انتشار گزارش و جدولی از تغییرات ارقام بودجه که ۲۰ ردیف داشت، بنزین مبسوطی بر آتش افروخته ریخت.
ظاهر امر این بود که ابعاد تازه‌ای از دست‌کاری بودجه روشن شده است؛ اختصاص هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه به فعالان فضای مجازی صداوسیما، دو برابر شدن بودجه سازمان بسیج و رسیدن آن به چهار هزار و ۱۶۷ میلیارد تومان یا در نظر گرفتن ۲۰۰ میلیارد تومان برای بخش سایبری سازمان تبلیغات اسلامی و اختصاص ۸۰ میلیارد تومان برای حلقه‌های میانی سازمان تبلیغات اسلامی به اندازه کافی جذاب بود که خبر تمام فضای مجازی را تسخیر کند.
اما یک روز پس از انتشار گزارش ایرنا، مدیرکل حوزه ریاست مجلس شورای اسلامی تهدید کرد که از خبرگزاری ایرنا به دلیل انتشار این خبر که آن را «کاملا جعلی» و «دروغین» خوانده بود، شکایت خواهد کرد.
پس از آن بود که خبرگزاری رسمی دولت با انتشار متنی پذیرفت که در انتشار جدول و خبر مربوط به آن اشتباهاتی رخ داده است و از این بابت عذرخواهی کرد و اشتباهات را به «بی‌دقتی خبرنگار» نسبت داد.
عذرخواهی ایرنا برای هواداران «محمدباقر قالیباف»، رییس مجلس شورای اسلامی و «الیاس نادران»، رییس «کمیسیون تلفیق» بهترین ابزار بود که از ریشه همه چیز را جعل بنامند و از اصل منکر تمام اعداد و ارقام شگفت‌انگیزی شوند که در جدول ایرنا منتشر شده بود.
اما ماجرا واقعا چیست؟
دو اتفاق، یک روایت
برای پاسخ به این پرسش که ماجرا واقعا چیست، باید دو اتفاق را از هم جدا کرد. چرا که به نظر می‌رسد دو ماجرا درباره تغییرات بودجه ۱۴۰۰ با هم‌پوشانی یکسان تلقی شده است. البته بخش بزرگی از تقصیر این در هم آمیختگی، از گزارش ایرنا سرچشمه می‌گیرد که عنوان اشتباهی برای جدول خود انتخاب کرده بود.
اتفاق اول، تغییر ارقام لایحه بودجه ۱۴۰۰ در روند بررسی و تصویب لایحه در کمیسیون تلفیق مجلس و صحن علنی است که اگرچه روندی قانونی است اما هرچه این تغییرات بزرگ‌تر و گسترده‌تر باشند، لایحه بودجه دولت را از یکپارچگی و اثرگذاری دورتر و دورتر می‌کنند و برنامه‌ریزی برای تحقق اولویت‌ها را دشوارتر می‌سازند.
آن‌چه ایرنا در گزارش و جدول خود آورده، در واقع شماری اندک از این تغییرات است که در روند بررسی و تصویب لایحه دولت در کمیسیون تلفیق و صحن مجلس بر سر آن آمده است.
همین‌جا باید تاکید کرد که تغییرات لایحه دولت در جریان بررسی و تصویب در مجلس بسیار بسیار بیشتر از مواردی است که در گزارش ایرنا آمده است.
در جدول، شماری از تغییرات اعمال شده بر لایحه دولت در کمیسیون تلفیق بودجه آمده است:
اما همین موارد محدود به نمایش درآمده به خوبی ذائقه و خاستگاه سیاسی نمایندگان مجلس را روشن می‌کنند که آن‌ها با این تغییرات در لایحه دولت، به چه برنامه‌هایی می‌اندیشند و از کدام نهادها و دستگاه‌ها حمایت می‌کنند؛ به طور مثال، توجه ویژه به فعالیت‌های مجازی و سایبری سازمان‌های تبلیغی جمهوری اسلامی که در قالب تغییرات بودجه‌ای و تخصیص منابعی هنگفت به نفع «ساترا»، (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوتی و تصویری فراگیر) صورت‌بندی شده است، از دستور کار ویژه نمایندگان مجلس در حمایت از این مجموعه خبر می‌دهد.
جالب آن‌که «محمدجواد جهرمی»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با انتقاد از این خاصه‌خرجی‌ها به نفع این سازمان می‌گوید: «ساترا نه اساس‌نامه‌ای دارد و نه ابعاد آن مشخص است.»
او ادامه می‌دهد: «مکانیزم اختصاص بودجه به صداوسیما شفاف نیست.»
بودجه‌ای با سرنوشت کمی متفاوت
لایحه بودجه ۱۴۰۰ به خاطر رفت و آمد مکرر به مجلس و تغییرات اعداد و ارقام آن، سرنوشتی متفاوت با دیگر لوایح بودجه سالانه داشت و احتمالا بخشی از پرحاشیه بودن بودجه ۱۴۰۰ از همین روند متفاوت بررسی و تصویب آن ناشی بشود.
منابع عمومی بودجه در لایحه ۱۴۰۰ بیش از ۸۴۱ هزار میلیارد تومان بود که پس از بررسی و تصویب در مجلس و تبدیل لایحه به قانون، منابع عمومی بودجه به هزار و ۲۷۸هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
این افزایش ۴۳۷ هزار میلیارد تومانی به معنای رشد حدود ۵۲ درصدی منابع عمومی بودجه از دولت تا مجلس است.
بزرگی همین عدد و مقایسه مبدا و مقصد آن از لایحه تا قانون بودجه به تنهایی نشان می‌دهد که چه تغییرات بزرگی بر این لایحه اعمال شده است. البته نمایندگان مجلس می‌گویند بخشی از این تغییرات عمده از سر تجمیع اعداد و ارقام پراکنده در جداول بودجه و تجمیع آن‌ها در ماده واحده اتفاق افتاده است.
به جدول ایرنا که سرجمع حدود هشت هزار میلیارد تومان تغییر بودجه نهادها و دستگاه‌ها را نمایش می‌دهد، می‌توان ردیف‌های بسیار دیگری نیز افزود. این جدول آن طور که هواداران قالیباف می‌گویند، «جعلی» نیست. این تغییرات اتفاق افتاده‌اند و حالا بخشی از قانون بودجه‌اند. اما این جدول مصادیق دست‌کاری مخفیانه یا شبانه جداول بودجه از سوی جمع معدودی از نمایندگان، آن هم پس از تصویب نهایی نیست.
از همین جا می‌توان به اتفاق دوم عزیمت کرد؛ اتفاقی که از پست اینستاگرامی و توییت‌های «علی خضریان»، نماینده تهران آغاز و با انتشار نامه ۱۰۰ نماینده به محمدباقر قالیباف و اعتراض آن‌ها جدی شد.
به اعتبار نامه این نمایندگان، جمع معدودی از نمایندگان عضو کمیسیون تلفیق، از جمله الیاس نادران، رییس کمیسیون، اعداد جداول بودجه را در فاصله تصویب نهایی تا زمان ابلاغ به دولت که فاصله‌ای یک ماهه بوده است، تغییر داده‌اند. این تغییرات به اطلاع نمایندگان نرسیده است.
البته مصادیق این تغییرات اعلام نشده‌اند و تا زمان انتشار این گزارش نمی‌دانیم این دست‌کاری یا تغییرات شامل کدام اعداد و ارقام بودجه می‌شود.
در همان نامه ۱۰۰ نماینده به رییس مجلس، چنین اتفاقی را در نوع خود بی‌نظیر و رکوردی جدید در عدم تمکین به «قانون آیین‌نامه» توصیف کرده بودند.
تاریک‌خانه بودجه
بخشی از این حاشیه‌سازی بی‌سابقه، مشکلی عمومی است که در نحوه بودجه‌ریزی و بررسی این لایحه در مجلس ریشه دارد. آن‌چه در صحن علنی مجلس بررسی و تصویب می‌شود، تنها ماده واحده و اعداد کلان بودجه است و کوچه پس کوچه‌های پرشمار و تاریک روشن بودجه در بهترین حالت در کمیسیون تلفیق و کمیسیون‌های تخصصی بررسی می‌شوند.
جداول پیوست شده به بودجه با این‌که اهمیت کمتری نسبت به ماده واحده و اعداد کلان ندارند اما به طور معمول از چنین بررسی‌ها و جزیی‌نگری‌هایی باز می‌مانند.
این‌جا است که دست بالای هیات رییسه کمیسیون تلفیق در جابه جا یا کم و زیاد کردن اعداد و ارقام مندرج در جداول می‌تواند نقشی موثر در سرنوشت نهادها، دستگاه‌ها و برنامه‌ها بازی کند.
بخش دیگری از پیوست‌های بودجه که اساسا مجلس حوصله ورود به آن‌ها را ندارد، بودجه شرکت‌های دولتی است که به طور معمول در فرآیندی سرسری و با یک بررسی اجمالی و کلی تصویب می‌شوند.
سال‌های متمادی است که نسبت به تدوین بودجه به این شکل و شمایل و نحوه بررسی آن در مجلس انتقاد بسیاری وارد است؛ این‌که در نهایت بودجه به ابزاری برای چانه‌زنی و گروکشی‌های سیاسی و انتقام‌گیری بدل می‌شود و کارکرد خود را به عنوان برنامه مالی یک‌ساله برای نیل به اهداف و اولویت‌های ملی تعیین شده در اسناد بالادستی هم‌چون برنامه‌های توسعه از دست می‌دهد.
شاید این ماجرای پرحاشیه به بهانه‌ای بدل شود تا این کژکارکردی در تدوین و تصویب بودجه سرانجامی بیابد.