شهر حلبچه، از توابع اقلیم کردستان عراق، در تاریخ ۱۶ مارچ ۱۹۸۸ میلادی، مصادف با ۲۶ اسفند ۱۳۶۶ خورشیدی، در جریان جنگ این کشور با ایران مورد حمله شیمیایی قرار گرفت.
به گزارش «انجمن قربانیان حمله شیمیایی حلبچه»، در این حمله بیش از پنج هزار و ۵۰۰ نفر کشته و بالغ بر هفت‌هزار نفر نیز زخمی شدند. به همین دلیل، اسم «حلبچه شهید» بر این شهر اطلاق شد.
«لقمان عبدالقادر»، سخن‌گوی «انجمن قربانیان حمله شیمیایی حلبچه» به سایت «ایران‌وایر» گفت: «علی‌رغم گذشت سال‌ها، بیش از ۲۰۰ هزار نفر از اهالی حلبچه از پیامدهای این بمباران شیمیایی رنج می‌برند که وضعیت جسمی ۵۰۰ تن از آن‌ها وخیم است. شش عضو خانواده من نیز در حمله شیمیایی به حلبچه آسیب دیدند و هنوز دچار تنگی نفس، ضعف بینایی و دیگر مشکلات جسمی هستند.»
عاملان بمباران شیمیایی حلبچه
«مثنی امین»، نماینده حلبچه در پارلمان عراق و از شاهدان عینی این بمباران شیمیایی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» توضیح داد: «یک روز قبل از این حمله، نیروهای ارتش ایران حلبچه را اشغال کردند و زمانی که بمباران شیمیایی رخ داد، آن‌ها در این شهر بودند. صدام حسین، رییس‌جمهوری وقت عراق این حمله را با جنگنده‌های نظامی حامل سلاح شیمیایی که طبق قوانین بین‌المللی ممنوع است، انجام داد. البته ایران نیز با اشغال حلبچه، باعث انجام این بمباران شیمیایی و وقوع فاجعه شد. حلبچه بزرگ‌ترین شهر دنیا به شمار می‌رود که تاکنون با سلاح شیمیایی به آتش کشیده شده است.»
در ادامه، «علی الجنابی»، تحلیل‌گر عراقی مسایل امنیتی هم در مصاحبه با «ایران‌وایر» تصریح کرد: «رژیم سابق عراق به استفاده از سلاح شیمیایی روی آورد چون نیروهای این کشور توان اخراج ارتش ایران از راه‌های نظامی متداول را نداشت. نیروهای ایران در پایان این جنگ توانستند با عبور از مرزهای عراق، وارد حلبچه شوند. صدام حسین اهالی حلبچه را متهم به همکاری با نیروهای ایرانی برای ورود به شهر کرد و آن بمباران گسترده را انجام داد.»
از سوی دیگر، سرلشکر «محمد رشدی الدلیمی» که زمانی افسر ارتش عراق در استان سلیمانیه اقلیم کردستان بوده است نیز به «ایران‌وایر» گفت: «این نیروهای ایرانی بودند که منطقه را مورد حمله شیمیایی قرار دادند چون تحت فشار حملات ارتش عراق، راهی جز عقب‌نشینی نداشتند. بسیاری از سربازان عراقی بر اثر این حمله ایران، مصدومیت شیمیایی پیدا کردند. وجود این مصدومان، دلیلی بر برائت رژیم صدام از حمله شیمیایی به حلبچه است.»
وزارت بهداشت اقلیم کردستان عراق در تاریخ ۱۰ مارچ ۲۰۱۸ اعلام کرد که «لیلا حبیب‌الله»، از مصدومان این حمله شیمیایی، پس از چند دهه رنج بردن از آثار گاز مرگبار، جان باخته است.
«خالص قادر»، مدیر دفتر وزارت بهداشت اقلیم کردستان نیز در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» توضیح داد: «پس از تغییر رژیم عراق در سال ۲۰۰۳، توانستیم به آمار بیمارستان‌ها دست یابیم. از آن سال تا زمان تنظیم این گزارش، ۱۰۴ تن بر اثر مشکلات تنفسی ناشی از این حمله شیمیایی جان باخته‌اند.»
افراد مفقود
«نوخشه ناصح»، فرماندار شهرستان حلبچه، از توابع اقلیم کردستان عراق به «ایران‌وایر» گفت: «بسیاری از قربانیان این حمله شیمیایی هنوز مفقودند. ۷۴ خانواده کُرد اهل حلبچه کماکان در جست‌وجوی ۲۷۰ تن از کودکان خود که اسامی آن‌ها در لیست قربانیان ثبت نشده، هستند. شاید برخی از آن‌ها در ایران باشند. نهادهای بشردوستانه برای یافتن مفقودین تلاش می‌کنند ولی مشکل بزرگ این است که پدر و مادر برخی از افراد، درگذشته‌اند و از خانواده‌هایشان دیگر کسی وجود ندارد تا از آن‌ها پرس‌وجو شود.»
حلبچه، قربانی جنایت نسل‌کشی
دادگاه جنایی که پس از سقوط رژیم صدام حسین و ورود نیروهای امریکایی به عراق در بغداد تشکیل شد، در تاریخ ۱۷ ژانویه ۲۰۱۰ میلادی، مصادف با ۲۷ دی ۱۳۸۸ خورشیدی، حکم اعدام «علی حسن المجید» و وزیر دفاع سابق، مشهور به «علی شیمیایی»، به دلیل ارتکاب جنایت نسل‌کشی و حمله شیمیایی به شهر کُردنشین حلبچه در سال ۱۹۸۸ را صادر کرد. این دادگاه، «هاشم الطایی»، وزیر دفاع وقت عراق و «صابر الدوری»، رییس سازمان اطلاعات نظامی این کشور در زمان حمله را به ۱۵ سال حبس محکوم کرد.
دادستان کل عراق در جریان پوشش خبری جلسات دادگاه توسط شبکه‌های رسمی این کشور، بیش از ۵۰۰ سند مربوط به جنایت رژیم صدام حسین را نشان داد. یکی از این اسناد، مجوز سال ۱۹۷۸ دفتر او به سازمان اطلاعات عراق برای استفاده از دو گاز «خردل» و «سارین» علیه کُردها بود. یک سند دیگر نیز نشان می‌داد که اداره اطلاعات نظامی عراق از صدام حسین درخواست کرده بود مجوز لازم برای بررسی حمله شیمیایی ناگهانی علیه ارتش ایران را صادر کند.
یک دادگاه هلندی در سال ۲۰۰۷، یکی از بازرگانان این کشور را به اتهام همکاری در فروش مواد شیمیایی به بغداد در دهه ۸۰ قرن گذشته، به ۱۷ سال زندان محکوم کرد. بنا بر اعلام این دادگاه، او می‌دانسته است که این مواد در ساخت سلاح شیمیایی استفاده خواهند شد.
رژیم صدام حسین در پایان سال ۲۰۰۲، تنها چهار ماه پیش از حمله امریکا به عراق، گزارشی حاوی طرح‌های نظامی و مدنی که می‌توانستند کاربرد نظامی هم داشته باشند، به شورای امنیت تقدیم کرد.
این گزارش به پرسش‌های بسیاری پاسخ گفت. بازرسی‌های بین‌المللی از عراق در سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۸ نیز نتوانسته بودند پاسخ این پرسش‌ها را بیابند.
براساس این گزارش، عراق خود را از شر تمام موشک‌ها و بمب‌های شیمیایی و بیولوژیکی رها کرده بود. تلویزیون عراق نیز در سال ۲۰۰۳ گزارش مستندی از عملیات انهدام و خنثی‌سازی سلاح‌های شیمیایی این کشور در حضور ناظران و بازرسان سازمان ملل منتشر کرد.
محمود الشمری, ایران‌وایر: