م. روغنی
واژه ایدئولوژی برای بیان مجموعه باورها و ایده‌های رسمی نظام‌های سیاسی (معمولا سرکوبگر و نظام‌های اقتدارگرای دارای ایدئولوژی یکتا) و یا جهان‌بینی‌های (world-view) مذهبی بهره‌گیری شده است.[۱]
دولت‌های ایدئولوژیک، مشروعیت خود را از یک نظام مرامی کسب می‌کنند که آن نظام وظایف معینی (بایدها و نبایدها) را در برنامه کاری خود قرار می‌هد؛ وظایفی که خارج از اراده و حاکمیت مردم تعیین و همگی موظف به انجام آن هستند. در نظام‌های اعتقادی همه‌چیز در خدمت به اهداف آرمانی و حفظ قدرت تعریف می‌شود. به‌همین علت نظام‌های ایدئولوژیک، بویژه اگر حقوق بشر و دمکراسی را نفی کنند و یا به حاشیه رانند، سرکوب‌گرند.
مذهب که معمولا باورهای دینی را با توجه به دایره قدرت کنترل‌کننده ماورء طبیعت بیان می‌کند نظامی دینی و عبادی را می‌سازد که همچون ایدئولوژی، مجموعه ارزش‌ها، اسطوره‌ها، ایده‌ها، روش‌ها، باورها و آموزه (doctrine) را شامل می‌شود که به نوبه خود، رویکرد‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و یا کنش‌های محیط زیستی افراد و یا سازمان‌ها را شکل می‌هد.[۲]
در حالی که دین اسلام به منزلهء اسلام سنتی شناخته شده است اما در واقعیت امر با پدیده متفاوتی روبرو هستیم. اسلام سنتی می‌کوشد به انسان ها راه و روش زندگی را که خداوند تعیین کرده است آموزش دهد. اما اسلامیزم یا بنیادگرایی اسلامی، در پی برپایی سامان (order) تازه‌ای است. اولی از اعتماد به‌نفس برخوردار است اما گرایش دوم در حالت تهاجمی به سر می‌برد. اولی بر افراد تاکید دارد اما مخاطب دوم جوامع (امت) است. اولی اعتقادی است، دومی ایدئولوژیک سیاسی.
مهم‌تر از آن، سنت گرایان اسلامی از غرب در هراسند اما بنیادگراها مشتاق‌اند آن را به چالش کشند.[۳]
بنیادگرایی اسلامی به مثابه یک ایدئولوژی، دارای جنبه‌ای ویژه و اندیشه سیاسی متفاوتی است که آن را از ایدئولوژی‌های دیگر سده بیستم از جمله لیبرالیسم، سوسیالیسم و ملی‌گرایی متمایز می‌سازد. بنیادگرایی اسلامی، به‌رغم چندگونگی و تنوع بینشی و کنشی، دارای اندیشه و رویکرد مشترکی در جهان اسلام است.
۱- خوانش مرتجعانه‌ای از اسلام دارد.[۴]
۲- دین و سیاست را در هم می‌تند.
۳- می‌کوشد به اصول اولیه اسلام باز گردد.
۴- به‌دنبال استقرار دولت اسلامی است.
۵- با تمام توان مدرنیته‌ستیز و غرب‌ستیز است.
۶- در اعمال تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های مذهبی کوتاهی نمی‌کند.
۷- سرکوبگر و اقتدارگراست.
حکومت اسلامی بر اساس دین بنا نهاده شد و سپس به سرعت به بنیادگرایی رو آورد. خامنه‌ای یکی از رهبران این نظام در نو جوانی شیفته نواب صفوی گردید و سپس با ترجمه دو اثر از سید قطب در مکتب وی آموزش دید و به یک بنیادگرای تمام‌عیار تبدیل شد. در جریان گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی عضو شورای انقلاب بود و هنگام سخنرانی در برابر سفارت آمریکا با شور و هیجان در بخشی از سخنان اش مدعی شد که «ما محور تاریخ شده‌ایم…. می‌توانیم سرنوشت ملت‌های ضعیف و مستضعف را تعیین کنیم… آینده کشورهای تحت ستم و آینده ایران بسته به مقاومت ملت ماست. ما باید این مقاومت را به‌جان بخریم. تنها مسئله ما گرفتن شاه مخلوع و بدبخت و مسئله گروگان‌ها نیست. مسئله مقابله با یک نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. آنچه ما را کوبیده است نظام توسعه‌طلب امپریالیسم است و ما از او انتقام خواهیم گرفت.»[۵]
“مبارزه ضد امپریالیستی” طرحی بود که به‌یاری آن نهادهای رژیم تازه استقرار یافت، برخی قوانین ارتجاعی شریعت همچون قانون قصاص به تصویب رسید، حجاب اسلامی به زنان تحمیل، گروه‌های سیاسی سرکوب و هزاران استاد و دانشجوی سکولار از دانشگاه‌ها اخراج شدند. صدها هزار نفر در جنگ هشت ساله کشته و یا زخمی شدند و پس از قطع رابطه ایران و امریکا دارایی‌های ایران در آمریکا مسدود و کشور در تحریم‌های دائمی گرفتار شد.
ادعای “تعیین سرنوشت ملت‌های ضعیف و مستضعف” به مشارکت در جنگ سوریه و یاری رساندن به اسد دیکتاتور، کشتن و زخمی‌شدن صدها هزار نفر و آوارگی میلیون‌ها نفر و رشد بنیادگرایی در این کشور، بی‌ثباتی عراق و لبنان و رقابت و تنش‌افزایی با اعراب خلیج فارس در یمن و کشتار مستقیم و غَیر مستقیم صدها هزار نفر در این کشور تهی دست، یاری رساندن به گروه تروریستی طالبان، و حاشیه راندن خواسته‌های برحق ملت فلسطین در اثر راهبردهای ویرانگر ضد اسراییلی و فعالت‌های مشکوک هسته‌ای انجامیده است.
در حکومت دینی، مستضعفین داخل کشور نیز تهی دست تر و گرسنه تر گردیده‌اند. آمار رسمی حاکی از آن است که نرخ فقر در سال ۹۹ بدتر از سال ۹۸ بوده است که در آن سال به حدود یک سوم جمعیت (۲۶٫۵ میلیون نفر) می‌رسید.[۶]
اگر علی خامنه‌ای در جوانی مستضعف را به معنی تهی دست بکار می‌برد در سال ۱۳۹۸، در جمع بسیجیان تعریف تازه‌ای از مستضعف ارائه داد. با انتقاد از کسانی که مستضعف را تهی‌دست و یا آسیب پذیر می‌نامند این واژه را به معنی “وارثان زمین و همه‌ی موجودی زمین” و “بالقوه خلیفه‌الله در زمین، بالقوه امام و پیشوای عالم بشریت” یعنی خودش نامید[۷]!
خامنه‌ای در سال ۱۳۷۲، اساس نظام اسلامی را “رفاه عمومی و عدالت اجتماعی” و آن را فرق عمده “با نظام‌های سرمایه‌داری”[۸] می‌سنجید. حدود سه دهه پس از این ادعا، مقایسه ضریب جینی ایران با آمریکا، این بزرگترین کشور سرمایه‌داری، توهم ایدئولوژیک رهبر خودکامه را آشکارتر می‌سازد. در سال ۲۰۲۱، ضریب جینی ایران ۴۲ و آمریکا ۴۱.۴ دهم بوده است. این در حالی است که شکاف طبقاتی در برخی از کشورهای همسایه بسیار پایین‌تر از ایران بود؛ عراق ۲۹.۵، آذربایجان ۲۶.۶ و امارات ۲۶. [۹]
در سال ۱۳۷۵، از اهمیت “استقلال” دم می‌زد: “برای یک ملت، خفّتی بالاتر از وابستگی نیست. در حقّ یک ملت از سوی مسؤولان، جنایتی سنگین‌تر از وابسته کردن آن ملت نیست. در مقابل، برای مسؤولان یک ملت، هیچ خدمت و وظیفه‌‌ای بزرگتر از این نیست که استقلال او را حفظ کنند… یعنی حکومتی به وجود آید که به قدرتها، وابسته نباشد، انقلاب اسلامی، چنین است.”[۱۰]
خامنه‌ای در حالی از استقلال و فوائد آن سخن رانده است که با برگزیدن راهبرد غرب و آمریکاستیزی و “نگاه به شرق” ایران را با امضای قراردادهای ناشفاف ۲۵ ساله با چین و ۲۰ ساله با روسیه، با امید به حمایت سیاسی آنها در مجامع بین‌المللی، به این دو کشور وابسته کرده است. چین در ازاء خرید نفت از ایران و پرداخت آن به یوان از حدود ۳۲ درصد تخیف برخوردار می‌گردد و میزان استخراج و صدور گاز در حوزه شمال در گرو موافقت‌های روسیه است. [۱۱]
در سال ۷۶ مجددا بر رفاه و عدالت در جامعه اسلامی تاکید می‌ورزید و توسعه و سازندگی را هدف قرار می‌داد که در آن “همه بتوانند از خیرات جامعه استفاده کنند وعده‌ای محروم و مظلوم واقع نشوند.”[۱۲]
ضریب شکوفایی کشورها شامل رشد اقتصادی، کیفیت زندگی، سلامت، آموزش و رفاه فردی که هر ساله بوسیله انستیتوی لگاتوم (Legatum Institute)[۱۳] تهیه می‌گردد وضعیت زندگی ایرانیان در زمینه اجتماعی و اقتصادی و رفاه فردی در جامعه اسلامی را بر ملا می‌سازد. در سال ۲۰۱۹ رتبه ایران در بین ۱۶۷ کشور ۱۳۹ و پایین‌تر از همسایگان ایران از جمله کویت (۹۳)، عمان (۸۵) قطر (۵۶) و ترکیه (۱۱۱) بوده است.
– نگاهی به زندگی برخی از اقشار طبقات اجتماعی نیز “رفاه” مورد نظر رهبر را نمایان می‌سازد. براساس یک پژوهش میدانی و گزارش دادگستری تهران، حدود ۴۶۰۰ کودک زباله گرد در تهران حضور دارند که بیشتر آنها از اتباع خارجی‌اند. معاون حقوق بشر دادگستری پیمانکاران طرف قرارداد با شهرداری را مسئول سوء استفاده از تهیدستی کودکان و خانواده‌های آنها اعلان کرده است.[۱۴]
– از جمله پدیده‌هایی دیگری که در رژیم ولایی در مورد کودکان برجسته است “کودک مادر، کودک پدر و کودک مطلقه” است که ناشی از فقر فرهنگی و اقتصادی است. بنا بر گزارش مرکز آمار ایران در بهار سال جاری (۱۴۰۰) ۹۷۵۳ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله ازدواج کرده‌اند که رکوردی تازه نسبت به دو سال پیش بوده است. در شش ماهه اول امسال ۹۶۹ کودک از ازدواج‌های نامبرده متولد شده و ۱۷۲ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله طلاق گرفته‌اند. محض اطلاع آقای خامنه ای، ایران پس از گینه دومین رتبه حداقل سن ازدواج در جهان را داراست. [۱۵]
– برپایه پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۵، از هر دو نفر ساکنان سیستان و بلوچستان، یک نفر در فقر مطلق زندگی می‌کرده است.[۱۶]
– شرایط غم‌انگیز سوخت‌بران در سیستان و بلوچستان و کولبران در کردستان نیز مورد دیگری از تهیدستی و اجبار به کارهایی است که همواره می‌تواند به مرگ منجر شود. بنا بر گزارش خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران “جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی و سرپرستان خانوارهای کردستانی” به سبب تهیدستی و نبود شغل به کولبری روی می‌آورند. این خبر گزاری کولبری را “در ردیف سخت‌ترین شغل‌ها” می‌سنجد که ریشه در “فقر مطلق، نابرابری و توزیع ناعادلانه ثروت و امکانات در کشور دارد.” اما این خبرگزاری از کشته شدن کولبران در اثر تیراندازی نیروهای امنیتی سخنی به میان نمی‌آورد و تنها نظر مسئولان استانی را بیان می‌کند که آنان را قاچاقچی می‌نامند.[۱۷] در سال ۱۳۹۸ حداقل ۷۹ کولبر به دست نیروهای امنیتی کشته و ۱۵۴ نفر زخمی شدند.[۱۸]
رهبر متوهم، در دیدار با اساتید و دانشجویان در سال ۱۳۸۷، آرمان‌های حکومت اسلامی را “عدالت، کرامت انسان، حفظ ارزش‌ها، سعی برای ایجاد برادری و برابری، اخلاق” برمی‌شمرد. و سپس از “مردمی” بودن مسئولین کشور دفاع می‌نمود.
در سال ۱۳۹۴، هدف را ایجاد یک حاکمیت اسلامی اعلان کرد که جامعه‌ی “آرمانی اسلامی” نامیده می‌شد. در این جامعه “خطوط آرمانی یک چیز مطلوب و شیرینی برای هر انسان متفکری” به شمار می‌آمد. در جامعهء مورد نظرش “هم علم هست، هم پیشرفت هست، هم عزت هست، هم عدالت هست و هم قدرت مقابله‌ی با امواج جهانی هست و هم ثروت” که آن را “تمدن نوین اسلامی” می‌نامد.
– علی خامنه‌ای چنان از عزت و عدالت در جامعه آرمانی‌اش سخن می‌راند که گویا از شرایط کشور بی‌اطلاع بود. برپایه گزارش تارنمای شفافیت بین‌المللی، حکومت اسلامی در همان سال (۱۳۹۴) در بین ۱۷۵ کشور مقام ۱۳۶ را در زمینه فساد در بخش عمومی به‌خود اختصاص داده بود. این رتبه در سال ۱۳۹۹ به ۱۴۹ افزایش یافته است[۱۹].
– ورشکستی توهمات آرمانی خامنه‌ای این روزها از جمله در گزارش نمایندگان هم‌سو با حاکمیت نیز نمایان‌تر شده است. احسان قاضی‌زاده، نمایندهء مجلس گفته: «در سه سال اخیر نزدیک به چهار هزار پزشک و حدود سیصد هزار نفر از جمعیت دانشگاهی ایران که مدارک فوق لیسانس و دکترا داشته‌اند، ایران را ترک کرده‌اند.» خامنه‌ای، بدون اشاره به علل خروج بی‌سابقه نخبگان از کشور که در واقع ناشی از راهبردهای ضدملی اوست، “افرادی که در دانشگاه‌ها جوانان نخبه را به ترک کشور ” تشویق می‌کنند” خیانت کار نامید. افزون برین طی دو هفته ۴ دانشجوی پزشکی خودکشی کرده‌اند.[۲۰]
– دوسال پس از ابراز این توهمات، اعتراضات مردمی دیماه ۹۶ در ۱۰۰ شهر کشور روی داد که در ۴۲ شهر به درگیری با نیروهای امنیتی انجامید و طی آن دهها نفر کشته و ۵۰۰۰ نفر دستگیر شدند. این اعتراضات که علیه بیکاری، فساد نهادینه شده و شرایط بد اقتصادی آغاز شد به سرعت به شعارهایی علیه شخص خامنه‌ای تبدیل گردید و به اعتراف روزنامه جوان وابسته به سپاه از جمله گویای “نفرت” از نظام بود.[۲۱]
۲ سال بعد در آبان ماه ۹۸، خیزش مردمی تازه‌ای روی داد که در تمام سال‌های حکومت ولایت فقیه بی سابقه بود. سه برابر شدن قیمت بنزین، اعتراضات سالمت آمیز گسترده‌ای را در سراسرکشور برانگیخت. رهبر متوهم در سخن و سرکوبگر در عمل، معترضین را بطور علنی “اغتشاشگر” نامید و از نیروهای انتظامی خواست به “وظایف‌شان” عمل کنند. به گزارش رویترز، وی در جلسه‌ای با حضور دست اندرکاران امنَیتی و دولتی خواسته بود که به هر قیمتی که شده اعتراضات را خاموش کنند. عکس‌ها و ویدئوهای بسیاری نشان می‌دهد که نیروهای سپاه، بسیج و انتظامی بطور مستقیم و یا از پشت بام‌ها به سوی تظاهرکنندگان آتش گشوده‌اند. عفو بین‌الملل به جزء چهار مورد مرگ همه جانباختگان را در اثر شلیک نیروهای امنیتی اعلان کرد.
شمار جانباختگان بین ۳۲۴ تا ۱۵۰۰ نفر تخمین زده شد. در طی اعتراضات اینترنت جهانی در کشور قطع گردید و این قطعی در برخی مناطق تا ۱۴ روز ادامه داشت. برخی کارشناسان آن را ” کودتای اینترنتی” نامیدند.
دستگیری‌ها در زمان اعتراض‌ها با شکنجه و اعدام همراه شد و برخی خانواده‌های جانباختگان تحت فشار قرار گرفتند که فرزندان جانباخته شان را بسیجی اعلان کنند.[۲۲]
ناکارآمدی‌ها، بی‌کفایتی‌ها از جمله در زمینه بحران آب، نشست زمین و پاسخگویی به خواسته‌های صنفی کارگران و بازنشسته‌ها، تحریم‌های کمرشکن، بحران هسته‌ای و شرایط منطقه‌ای رژیم، بحث جداگانه‌ای می‌طلبد اما آنچه مسلم است اینکه علی خامنه‌ای، با توجه به ورشکستگی توهمات ایدئولوژیک اش در دولت رئیسی، عضو هیات مرگ، به انتصاب وزرا و استانداران از میان سپاهیان، با هدف رویارویی با خیزش‌های آینده روی آورده است که آتش زدن چادرهای کشاورزان اصفهانی در بستر رودخانهء خشک زاینده‌رود و سرکوب اعتراض‌های مدنی آنان شاهد این مدعاست.
مشکل اصلی بنیادگرایی اسلامی و توهمات آرمانی خامنه‌ای است و سرکوب تنها به بطور موقت می‌تواند استبداد دینی را از سقوط حتمی نجات دهد.
آذر ۱۴۰۰
————————————-
[۱] – What is Ideology?, Sociology, Tutor2u
[۲] – Robert J. Burrowes, The Psychology of Ideology and Religion, Inter Press Service (IPS)
[۳] – Islam and Islamism: Faith and Ideology, The National Interest
[۴] – Armin Baldwin, The Ideology of Islam Fundamentalism, Stop Fundamentalism, Dec. 23, 2019
[۵] – یوتیوب، سخن رانی خامنه‌ای در برابر سفارت آمریکا https://www.youtube.com/watch?v=Rp5GP3TmTsA
[۶] – جزییات نخستین گزارش رسمی از خط فقر در سال ۹۹، آتصاد نیوز، ۳۱/۰۵/۱۴۰۰
[۷] – یوتیب، تعریف آقای خامنه‌ای از مستضعف، ۱۰ آگوست ۲۰۲۰، https://www.youtube.com/watch?v=aEfL-aGIe8Y
[۸] – خامنه‌ای، بیانات در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری، ۱۲/۰۵/ ۱۳۷۲
[۹] – Gini Coefficient by Country 2021, World Population Review
[۱۰] – خامنه‌ای، سخنرانی در دیدار پرسنل و فرماندهان ارتش، ۲۸،۰۱،۱۳۷۵
[۱۱] – خبر ممنوعیت بهره برداری ایران از ۸ چاه گاز خزر ” کذب است”، دویچه وله، ۲،۱۱،۲۱
[۱۲] – خامنه‌ای، بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی انتظامی، ۲۵.۰۴.۱۳۷۶
[۱۳] – Legatum Perosperity Index 2021, World Population Review.
[۱۴] – حال و روز کودگان زباله گرد و کارگر، رادیو فردا، ۱ آذر ۱۴۰۰
[۱۵] – رکورد شکنی ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰، آفتاب، ۰۱ آذر ۱۴۰۰
[۱۶] – اطلس فقر در ایران؛ سیستان و بلوچستان، ایران وایر، ۱۵ دسامبر ۲۰۱۸
[۱۷] – ساعتی همراه با کولبران در کوهستان‌های کردستان، خبرگزاری تسنیم، ۵ بهمن ۱۳۹۹
[۱۸] – کولبران: آنان که بار مرگ خود را به دوش می‌کشند، زمانه، ۱۳ مرداد ۱۳۹۹
[۱۹] – Corruption Perceptions Index, Transparency International,2020
[۲۰] – نماینده مجلس: سیصد هزار دانشگاهی طی سه سال اخیر ایران را ترک کرده‌اند، رادیو فرداد، ۲ آذر ۱۴۰۰
[۲۱] – دکتر عبدالله گنجی، ویژگی‌های اختصاسی اغتشاشات اخیر، جوان آنلین، ۱۲ دی ۱۳۹۶
[۲۲] – علی افشاری، سالروز آبان ۹۸ و برجستگی گذار انقلابی، رادیو فردا، ۲۳/آبان/۱۳۹۹