جو بایدن رییس جمهور آمریکا، در کالیفرنیا گفته بود که برجام مرده است اما تمایلی ندارد که چنین چیزی را به شکل رسمی اعلام کند. دیگر مقامات دولت آمریکا، ضمن آن که اصل سخن رییس جمهور ایالت متحده را رد نکردند، اما به گونه‌ای حرف زدند که دست کم می‌توان گفت با پیش کشیدن شرط و شروط، حرف بایدن را اندکی تعدیل کردند؛ فقط اندکی و نه بیشتر.
جان کربی هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در گفت‌وگو با خبرنگاران در واشنگتن گفت: «درحال حاضر، برجام در اولویت و نقطه‌ی تمرکز ما قرار ندارد. ما برای آینده‌ی نزدیک، رسیدن به هیچ پیشرفتی را پیش‌بینی نمی‌کنیم. در چند ماه گذشته هیچ پیشرفتی نداشته‌ایم. برجام درحال حاضر در تمرکز ما قرار ندارد».
کربی همچنین در گفت‌وگو با الجزیره اعلام کرد: «در حالی که ایران به کشتار شهروندان خود ادامه می دهد و پهپادهای مسلح را به روسیه می‌فروشد، واشنگتن، احتمال نمی‌دهد که راهی برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای وجود داشته باشد».
خانه‌ی عروس عروسیه، خانه‌ی داماد هیچ خبری نیست
این فقط کربی نیست که با این صراحت در مورد برجام حرف می‌زند. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه هم گفته است که دولت ایران، فرصت بازگشت سریع به پای‌بندی متقابل به برجام را از دست داده و حالا بازگشت به مذاکرات در دستور کار دولت بایدن نیست. او همچنین بر این تاکید کرده که دولت بایدن اجازه نمی‌دهد ایران سلاح هسته‌ای در اختیار داشته باشد و بهترین راه برای انجام این کار دیپلماسی است. اما در عین حال، واشنگتن هیچ گزینه‌ای را از میز حذف نکرده است. پرایس به اعتراضات مردمی ایران نیز اشاره کرده و گفته است: «از ماه سپتامبر، تمرکز ما حمایت از خواسته‌های مردم ایران و مقابله با همکاری ایران و روسیه بوده است».
دو دیپلمات دیگر تیم بایدن نیز اظهاراتی از این دست دارند. رابرت مالی نماینده‌ی ویژه آمریکا در امور ایران و رابرت وود گفته‌اند که ایران، امید جمعی اعضای برجام را برای بازگشت سریع و متقابل به اجرای کامل این توافق، از بین برده است.
از طرفی دیگر مواجهه‌ی دیپلمات‌های دولت رییسی با موضوع برجام، مصداق همان ضرب‌المثل قدیمی است که به اشتیاق خانواده‌ی عروس و بی‌میلی استراتژیک خاندان داماد اشاره دارد.
امیرسعید ایروانی چهره‌ی امنیتی جمهوری اسلامی که خیلی‌ها احتمال می‌دادند به جای شمخانی رئیس شورای عالی امنیت ملی شود، در مقام سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل اعلام کرد: «ما آماده‌ایم مذاکرات وین را از سر بگیریم، برای دستیابی به یک راه‌حل قابل قبول همکاری کنیم و حتی نشست وزیران را در اسرع وقت ترتیب دهیم تا احیای برجام را اعلام کنیم. اما این امر در صورتی قابل دستیابی است که آمریکا اراده سیاسی واقعی نشان دهد و آماده کار در جهت راه حل رضایت بخش باشد و موافقت کند که به طور کامل به تعهدات خود عمل کند. توپ در زمین آمریکا است».
امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه‌ی ایران، دل‌خوش از دیدار با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نوشت: «در حاشیه کنفرانس بغداد ۲ در اردن، نشستی ۲ ساعته با جوزپ بورل داشتم ( با حضور دکتر باقری و مورا). در مورد همه ابعاد توافق وین گفتگو کردیم. بورل بر عزم خود برای به نتیجه رساندن مذاکرات وین تاکید نمود. دیداری صریح، دوستانه و سازنده بود. در مورد بحران اوکراین و انرژی هم گفتگو شد».
اما لحن پیام بورل حکایت دیگری دارد. او می‌گوید: «در اردن در بحبوحه وخامت روابط ایران و اتحادیه اروپا، وزیر امور خارجه ایران دیداری ضروری داشتم. بر ضرورت توقف فوری حمایت نظامی از روسیه و پایان دادن به سرکوب داخلی مردم ایران تاکید شد. ما توافق کردیم که باید ارتباطات را باز نگه داریم و بر اساس مذاکرات وین، برجام را بازیابی کنیم».
مقایسه سخنان بورل با مقامات آمریکایی از جمله کربی، نشان می‌دهد که نوعی از هماهنگی و هم‌پوشانی آشکار در مواضع و گفته‌های آنها وجود دارد. هر دو طرف آمریکایی و اروپایی، بر دو نکته‌ی مهم تاکید می‌کنند. اول این که جمهوری اسلامی به حمایت نظامی و سیاسی از روسیه پایان داده و پهپادهای خود را به جان مردم اوکراین نیاندازد و دوم این که به سرکوب داخلی پایان دهد.
این جنبه از مواضع مشترک طرفین، در پیام شب یلدا نیز بازتاب یافت. وزارت خارجه آمریکا در پیامی به مناسبت شب یلدا با ملت ایران ابراز همدردی کرد و نوشت: «شب یلدا برای بسیاری از ایرانیان نماد پیروزی خیر بر شر و زمانی برای جشن گرفتن با عزیزان است اما امشب بسیاری از خانواده‌ها امشب با جاهای خالی روبرو هستند زیرا به گفته سازمان‌های معتبر حقوق بشری، حکومت ایران صدها تن از معترض، از جمله ده‌ها کودک را از زمان شروع اعتراضات مسالمت‌آمیز سراسری کشته و بیش از ۱۸۰۰۰ نفر را زندانی کرده است».
دولت آمریکا همچنین تحریم‌هایی را علیه چند مقام سرکوبگر جمهوری اسلامی اعمال کرد که در میان آنها این اسامی دیده می‌شود: محمد جعفر منتظری دادستان کل کشور، مسلم معین مسئول قرارگاه فضای مجازی، حسن حسن‌زاده فرمانده سپاه در تهران، سیدصادق حسینی فرمانده سپاه بیت المقدس استان کردستان و حسین معروفی معاون هماهنگ کننده بسیج .
نقطه‌ی مشترک مواضع آمریکا و اروپایی‌ها در قبال رفتارهای خشونت‌آمیز و سرکوب‌گرانه جمهوری اسلامی، در چند نمونه‌ی دیگر نیز بازتاب یافته و آلمان نشان داد که برای موضع‌گیری آشکار علیه جمهوری اسلامی و حمایت ار مردم ایران، با کسی تعارف و رودربایستی ندارد. دیدار فرانک‌والتر اشتاین‌مایر، رئیس جمهور آلمان با علی کریمی از طرفی نشان داد که تلاش جمهوری اسلامی برای حمله به علی کریمی نتیجه نداده و او همچنان یک نماد و چهره‌ی محبوب نزد منتقدین جمهوری اسلامی است. و از طرف دیگر هم آلمان نشان می‌دهد که حمایت خود از معترضان را می‌خواهد علنی انجام دهد. اشتاین‌مایر در این دیدار گفته است: «به خشونت علیه کودکان، زنان و مردان که در خیابان‌های ایران اعتراض مسالمت آمیز می‌کنند، پایان دهید».
اگر یک سال پیش، آمریکا و اروپا برای توافق نهایی با جمهوری اسلامی، نگران مسائلی همچون دخالت مکرر تهران در منطقه و تقویت خشونت در عراق، یمن، فلسطین و حوزه‌های دیگر بودند، حالا حمایت نظامی از روسیه و سرکوب بیرحمانه‌ی مردم نیز به این موضوعات افزوده شده و در این شرایط، دولت رییسی برای اداره‌ی کشور، راهکار چاپ اسکناس را در پیش گرفته و علی خامنه‌ای هم که این روزها کمتر حرف می‌زند، تمایلش را برای بازگشت به برجام از زبان کمال خرازی اعلام‌کرد اما گویی از طرف مخاطب اصلی جدی گرفته نشد.
زیتون
فرید بهمنش