خبر جعلی ترور ابوالقاسم صلواتی با هدف انحراف افکارعمومی از اعدام دو معترض منتشر شد
روز جمعه ۱۶ دی، هم‌زمان با استقبال گسترده ایرانیان داخل و خارج کشور از فراخوان‌های ۱۸ دیماه به مناسبت سومین سالگرد سرنگونی هواپیمای اوکراینی، حکومت ایران هم خود را برای اجرای حکم اعدام دو معترض دیگر آماده می‌کرد تا از طریق ایجاد رعب عمومی، برگزاری تجمع‌های اعتراضی را متوقف کند. با این حال از آنجا که کاهش هزینه‌های اجتماعی و سیاسی اعدام معترضان نیز اهمیت داشت، توجه افکارعمومی هم باید به شکلی فراگیر به موضوع دیگری معطوف می‌شد که ارزش خبری قابل‌توجهی داشته باشد. این بود که بازوهای سایبری جمهوری اسلامی ایران بار دیگر به کار افتادند و خبر جعلی ترور ابوالقاسم صلواتی را پخش کردند.
ابوالقاسم صلواتی، مشهور به «قاضی اعدام»، رئیس شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران است. شمار زیادی از فعالان سیاسی و اجتماعی در دادگاه‌هایی به ریاست قاضی صلواتی و در محاکمات غیرمنصفانه او به جریمه‌های سنگین، زندان‌های طولانی‌مدت و اعدام محکوم شده‌اند. روح‌الله زم، خبرنگار، و محسن شکاری، معترض خیزش سراسری ۱۴۰۱، از جمله کسانی بودند که با حکم قاضی صلواتی پای دار رفتند.
خبر کشته شدن ابوالقاسم صلواتی را ابتدا برخی کاربران در روز جمعه مطرح کردند اما از آنجا که نزد سایر کاربران اعتبار لازم را نداشتند، یک حساب توییتری به نام «ژوپیتر» که مدت‌ها است همسو با اعتراض‌های مردمی فعالیت می‌کند، به میدان آمد و در خبری یک خطی نوشت: «صلواتی با پنج گلوله خنثی شد.»
اندکی پس از انتشار این خبر، شمار دنبال‌کننده‌های حساب توییتری ژوپیتر هزاران نفر افزایش یافت و برخی رسانه‌ها و خبرنگاران نیز توییت او را بازنشر کردند. به این ترتیب در حالی که فعالان مدنی و نهادهای شناخته‌شده در تلاش بودند اهمیت حضور حداکثری ایرانیان در تجمع‌های ۱۸ دیماه را یادآور شوند و مردم را به حضور در تجمع‌ها ترغیب کنند، فضای توییتر فارسی که محل ارتباط معترضان با یکدیگر است، به‌شدت با خبر ترور ابوالقاسم صلواتی مشغول شد.
البته خبرگزاری وابسته به قوه قضاییه بلافاصله خبر ترور قاضی صلواتی را تکذیب کرد اما گروه‌های سایبری، جو دیگری راه انداختند مبنی بر اینکه تکذیب خبر نشانه واقعی بودن آن است. توییت‌هایی هم منتشر شد با این محتوا که خبر سرنگونی هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه را هم پس از چند روز تایید کردند.
در فاصله چند ساعت، توییت‌های ژوپیتر درباره ترور قاضی صلواتی هزاران بار بازنشر شدند و حساب‌های توییتری مشکوک به شکلی سازمان‌دهی‌شده، هر کاربری را که درستی این خبر را زیر سوال می‌برد، هدف قرار دادند و در حالی که فضای توییتر به‌شدت متشنج بود و کاربران درگیر راستی‌آزمایی خبر ترور صلواتی بودند، قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران بامداد شنبه ۱۷ دیماه، محمدمهدی کرمی و سید محمد حسینی را اعدام کرد.
فراخوان‌های تجمع‌های ۱۸ دیماه نیز تحت‌تاثیر انبوه خبرهای مرتبط با ترور صلواتی قرار گرفتند. حتی تلاش و هشدار کاربران شناخته‌شده توییتر درباره این اخبار جعلی هم چندان کارساز نبود؛ چون حساب‌های ناشناس آن‌ها را نیز به‌شدت هدف حمله قرار می‌دادند و ضمن ادعای همراهی خود با اعتراض‌ها، دیگران را به همسویی با حکومت متهم می‌کردند. برای مثال وقتی حساب کاربری ژوپیتر ادعا کرد که محل سکونت صلواتی در تهران شلوغ است، شهریار شمس، فعال مدنی که اتفاقا با رای قاضی صلواتی به زندان محکوم شد، پس از حضور در خیابان آبان و مشاهده وضعیت از نزدیک، نوشت که در این خیابان خبری نیست؛ اما گروه‌های سایبری در بخش نظرهای پست به او حمله کردند.
انحراف افکارعمومی با استفاده از یک حساب کاربری جعلی که خود را همراه و همسو با مردم معترض جا می‌زد، برای نهادهای امنیتی چندین فایده داشت که مهم‌ترین آن تحت‌الشعاع قراردادن فراخوان‌های ۱۸ دیماه و اعدام دو معترض بود.
البته بیشتر کاربران توییتر خوب می‌دانند که نهادهای امنیتی حکومت ایران به شکلی سازمان‌دهی‌شده از گروه‌های سایبری برای جهت‌دهی اعتراض‌ها استفاده می‌کند اما وجود حساب‌هایی مانند ژوپیتر آشکار می‌کند که برای ایجاد برخی حساب‌ها از ماه‌ها و شاید سال‌ها قبل برنامه‌ریزی می‌شود تا در مواقع ضروری به کمک حکومت بیایند.
ژوپیتر مانند خیلی دیگر از حساب‌های جعلی ادعا می‌کند که حساب قبلی‌اش از دسترس خارج شده است و به دلیل «ترس از جان» ناشناس توییت می‌زند. بسیاری از کاربران ایران هم دقیقا به همین دلیل با اسامی مستعار و ناشناس در توییتر حضور دارند و نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی با بهره‌گیری از همین موضوع، لشکر سایبری خود را روانه توییتر می‌کنند تا از طریق عملیات فریب، کاربران را به سمت‌وسوی دلخواه حکومت سوق دهند.
خشایار مصطفوی، فیلمسازی که عملکرد حساب توییتری ژوپیتر را طی روزهای اخیر واکاوی کرده است، در رشته توییتی نوشت: «می‌توان با قاطعیت گفت ما با یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های فیک‌نیوز در توییتر مواجه بودیم.» به گفته این فعال توییتری، «جذب بیشتر از ۴۰ هزار دنبال‌کننده در عرض سه روز، تحت‌الشعاع قرار دادن فراخوان ۱۸دی، تزریق مرفین ذهنی در هنگامه اعدام دو همرزم و جلوگیری از بروز خشم عمومی یا کلاهبرداری و دریافت بیت‌کوین» اهدافی بودند که از طریق حساب ژوپیتر دنبال شدند اما این حساب به‌تنهایی افکارعمومی را «مهندسی» نکرد و ده‌ها تن از خبرنگاران گرفته تا دیگر حساب‌های جعلی، هم به او کمک کردند.
توییتر محل مبادله افکار و نظرهای معترضان با یکدیگر و فضایی است که کاربران در آن، درباره وضعیت معترضان اطلاع‌رسانی می‌کنند و به قول مصطفوی، هرچند فضای توییتر تاکنون به مدد کاربرانی که راستی‌آزمایی و افشاگری می‌کنند یا حافظه‌ی تاریخی را زنده نگه داشته‌اند، تا حدودی موفق شده است از امواج مهندسی افکارعمومی عبور کند، جمهوری اسلامی هم به اهمیت و تاثیرگذاری توییتر آگاه است و به همین دلیل در تمام رویدادهای اجتماعی و سیاسی توجه ویژه‌ای به آن دارد و با هدف تضمین بقای نظام، فرصت جولان در آن را به‌راحتی از دست نمی‌دهد.
اخبار جعلی که در اصطلاح عمومی «فیک نیوز» نامیده می‌شوند، چالش بزرگ میلیون‌ها کاربر رسانه‌های اجتماعی در سراسر جهان‌اند. درباره راه‌های شناسایی اخبار جعلی مطالعات و تحقیقات زیادی انجام شده است. بسیاری از استادان حوزه ارتباطات نیز راه‌هایی را برای شناسایی اخبار نادرست پیشنهاد کرده‌اند.
رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیس‌بوک نیز هرچند اقدام موثری برای مقابله با اخبار نادرست انجام نداده‌اند، پیشنهاد‌هایی دارند که می‌تواند کارساز باشد. مثلا فیس‌بوک به کاربران توصیه می‌کند به منبع خبر توجه کنند. نشانی وب‌سایت انتشاردهنده را بررسی کنند و به تیتر خبرها نگاهی تردیدآمیز داشته باشند؛ زیرا بیشتر اخبار جعلی با علامت‌های تعجب یا ترکیب‌های نامتعارف منتشر می‌شوند و سند و مدرک قابل‌اعتمادی ارائه نمی‌کنند.