پیش از سفر هیات عربستان سعودی به ایران، نام «نمر باقر النمر»، روحانی شیعه اعدام شده توسط سعودی، از خیابان کنسولگری این کشور در مشهد برداشته شد، بدون اینکه شورای شهر قبلا مصوبه‌ای دراین‌باره اعلام داشته باشد.
این تغییر نام خود می‌تواند نشان از عجله برای عادی‌سازی روابط با سعودی‌ها باشد، چرا که جمهوری اسلامی سال‌هاست نام خیابان «خالد اسلامبولی» را که مانعی در بهبود روابط با مصر است تغییر نداده، اما اینک یکی از موانع برای بازگشایی کنسولگری مشهد را به سرعت و در سکوت، رفع کرده است.
وضعیت خیابان «آیت‌الله نمر» و «ناز» سابق در تهران هنوز بلاتکلیف است. اهمیت این خیابان اما تا حدودی متفاوت با خیابان کنسولگری مشهد است، چرا که خیابان منتهی به سفارت نیست، بلکه در آن محدوده قرار دارد.
باقر نمر، روحانی شیعه منتقد و مخالف حکومت سعودی بود که سال ۱۳۹۴ حکم اعدامش اجرا شد. جمهوری اسلامی که بارها درباره تبعات اعدام او هشدار بود، بعد از اجرای این حکم در وضعیت آشفته‌ای قرار داشت.
طرفدارانش با خشم و اعتراض با حمله به سفارت عربستان سعودی که در جریان آن بخش‌هایی از آن به آتش کشیده شد، چنان صحنه‌های غریبی آفریدند که دولت سعودی، فورا همه روابط سیاسی و اقتصادی‌اش با جمهوری اسلامی را قطع کرد و دوره‌ای پرتنش با نظام حاکم بر ایران آغاز شد.
پس از هفت سال پرکشمکش، جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به‌واسطه چین، روابط خود را از سر گرفته‌اند.
هم‌زمان با توافق برای آغاز دوباره روابط سیاسی، هفته‌هاست که خبری از تکرار سخنان رهبر جمهوری اسلامی درباره «انتقام خون» آیت‌الله نمر و «بچه» خطاب کردن «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان نیست.
مقامات جمهوری اسلامی نیز به‌مرور این سخنان را به عامدانه به فراموشی سپرده و هواداران خود را نیز توجیه خواهند کرد که وضعیت متفاوت شده و بهبود روابط دو کشور به زیان آمریکا و به نفع قدرت‌های جدید جهانی در شرق است.
تغییر نام پیش از سفر هیات عربستان سعودی
وزارت خارجه عربستان سعودی اعلام کرد که مقام‌های عربستانی برای گفت‌وگو درباره روند بازگشایی سفارت و کنسولگری عربستان سعودی در تهران و مشهد، وارد ایران شدند.
۱۳دی۱۳۹۴، اعضای شورای چهارم مشهد، با تغییر نام خیابان کنسولگری عربستان در مشهد به خیابان «شیخ نمر» موافقت کرده بودند.
در همان روز اعضای شورای شهر تهران نیز به تغییر نام خیابان «بوستان»، خیابان منتهی به سفارت عربستان، به خیابان «شیخ نمر» رای دادند و در همان روز تعدادی از معترضان به اعدام این روحانی شیعه، تابلویی را جایگزین نام خیابان «بوستان» کردند.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران اما به این تغییر نام اعتراض کرد و از شهرداری خواست که نام این خیابان را دوباره به نام سابق بازگرداند. یک سال بعد شورای شهر تهران، تغییر نام خیابان «ناز» واقع در منطقه یک شهرداری تهران را به نام «شهید شیخ نمر باقر النمر» تصویب کرد.
اینک هنوز وضعیت نام این خیابان مشخص نیست. نام خیابان خالد اسلامبولی، قاتل «انور سادات»، رییس‌جمهور فقید مصر در دوره‌های مختلف تلاش برای عادی‌سازی، مانع روابط ایران و مصر بوده است. پیش از این چندین‌بار تغییر نام این خیابان حتی در شورای شهر تصویب شده، اما اجرا نشده است.
در بهمن سال ۱۳۸۰،شورای شهر اول، تغییر نام این خیابان را تصویب، اما اجرای آن را منوط به درخواست وزارت خارجه کرد.
در سال ۱۳۸۲ و پس از دیدار «محمد خاتمی»، رییس‌جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران با «حسنی مبارک»، رییس‌جمهور وقت مصر در ژنو، بار دیگر شورای شهر تغییر نام این خیابان را در مصوبه ای تازه‌ای تغییر داد. با این حال گروه‌های موسوم به فشار در اعتراض به تغییر نام این خیابان، تجمعاتی را مقابل شورای شهر و مکان‌های دیگر برگزار کردند و موضوع در نهایت منتفی شد.
این موضوع در سال‌های اخیر نیز مطرح شده و سال ۱۴۰۰، «ناصر امانی»، عضو شورای شهر تهران در واکنش به درخواست‌ها برای تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی در تهران گفته بود «آقای [مهدی] چمران (رییس شورای شهر تهران) گفتند مشروط به این شده که مصر نام خیابان «فرح» را عوض کند، تا ما هم خیابان خالد اسلامبولی را تغییر دهیم. آن‌ها انجام ندادند، ما هم این کار را نکردیم.»
در دیگر شهرهای ایران نیز خیابان‌هایی به نام شیخ نمر نامگذاری شده است. از جمله در قم نیز خیابان مجاور حرم «حضرت معصومه» معروف به خیابان شبستان، به اسم «شهید آیت‌الله نمر باقر النمر» نامگذاری شده است. «صادق نجفی» شهردار تبریز نیز، از نامگذاری تقاطع غیرهمسطح آخونی به نام «آیت‌الله نمر» خبر داد.
مخالفت فرماندار شورای شیراز با تعیین خیابانی به این نام نیز جنجال برانگیز شد. اینک باید جمهوری اسلامی تکلیف این خیابان‌ها را روشن کند. هرچند که در این میان اکنون تنها خیابان سفارت در تهران مهم است.
پایان خون‌خواهی «شیخ نمر»
پس از برداشته شدن نام شیخ نمر از خیابان کنسولگری عربستان سعودی در مشهد، کاربران توییتر به کنایه درباره عاقبت خون‌خواهی او پرسیده‌اند.
رهبر جمهوری اسلامی اعدام او را «خطای سیاسی دولت سعودی» خوانده و گفته بود: «خداوند متعال از خون بی‌گناه نمی‌گذرد و خون به ناحق ریخته، بسیار سریع دامان سیاستمداران و مجریان این رژیم را خواهد گرفت.»
دیگر مقامات جمهوری اسلامی نیز سخنان مشابهی را بیان کرده بودند. از جمله ابراهیم رئیسی در سمت دادستان کل کشور گفت: «آل سعود از طرف آمریکا، اسراییل و انگلیس، ماموریت استکباری خود را اجرا می‌کند. بنای آل سعود این است که نگذارد بیداری اسلامی شکل بگیرد، اما بیداری اسلامی پا گرفته و مردم مسلمان به نام دین پیام انقلاب اسلامی را دریافت کردند.»
«صادق لاریجانی»، رییس وقت قوه‌قضاییه که اینک رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام است گفته بود که مقامات عربستان سعودی «در سراشیبی سقوط افتادند و خون انسان‌های بی‌گناه به‌ویژه آیت‌الله نمر، به‌زودی تاثیر خود را نشان خواهد داد و ما امیدواریم هرچه زودتر این وضعیت در جهان اسلام به پایان برسد.» برادرش «علی لاریجانی»، رییس وقت مجلس هم گفته بود که «حکام سعودی باید بدانند با این اقدام، گردابی هولناک برای خویش به‌وجود آورده‌اند.»
«علی اکبر ولایتی»، مشاور بین‌الملل خامنه‌ای، گفته بود «دولت سعودی از سوی جهان اسلام محکوم خواهد بود و خون این شهید دامن آن‌ها را خواهد گرفت.»
اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی بازتابی از افکار خامنه‌ای و بیانی دیگری از سیاست‌های او بوده و هست. مقام‌ها خود را با گفته‌های او تنظیم می‌کنند، اما زمانی که سیاست نظام تغییر کند، ضرورتا خامنه‌ای حرف‌های قبلی خود را در اظهارات عمومی تصحیح نمی کند.
تهدیدهای خامنه‌ای به «عکس‌العمل خشن و سخت»
به‌جز دوره اعدام شیخ نمر، مقامات جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر تهدیدات شدیدی را علیه عربستان سعودی مطرح کرده‌اند. رهبر جمهوری اسلامی، ۸مهر۱۳۹۴، در واکنشی تند به حادثه کشته شدن زائران در منای عربستان، تهدید کرده بود که اگر قرار باشد ایران عکس‌العملی نشان دهد، این عکس‌العمل خشن و سخت خواهد بود.
خامنه‌ای سال ۱۳۹۵ نیز در پیام حج، از مقامات عربستان سعودی با عناوینی چون «حاکمان بی‌دین و بی‌وجدان»، «حکام فتنه‌انگیز» «سیاست‌بازانِ از خدا بی‌خبر» و «شجره ملعونه طواغیت» نام برده بود. رهبر جمهوری اسلامی مرداد ۱۳۹۵ گفته بوده بود «دولت سعودی، دولتی است که دست بچه‌ها می‌گردد، دست بچه‌های نابِخرد است، اما آن‌چیزی که انسان با تحلیل و مشاهده مسائل می‌فهمد، حقیقتا همین است که این دست و پشتیبانی آمریکا است.»
او بارها از مقامات عربستان سعودی با عنوان «مرتجعین عرب» نام برد. مقامات جمهوری اسلامی حتی بارها عربستان را تهدید هم کرده‌اند. از جمله «یحیی رحیم صفوی»، دستیار و مشاور عالی نظامی رهبر جمهوری اسلامی، تهدید کرده بود که در صورت اقدام نظامی عربستان سعودی علیه ایران، «در روز نخست، هزار موشک قصرهای پادشاهی این کشور را در ریاض ویران خواهد کرد.»
پس از اعتراضات سال ۱۴۰۱ نیز مقامات جمهوری اسلامی بارها مقامات عربستان سعودی را تهدید کرده‌اند. از جمله سرلشکر پاسدار «حسین سلامی»، فرمانده کل سپاه پاسداران، در مراسم کشته‌شدگان حمله به حرم شاهچراغ در شیراز، عربستان سعودی را «رژیم پوسیده» خواند و گفت «بار دیگر می‌گویم با همین جوانان به سراغتان خواهیم آمد و انتقام خواهیم گرفت.»
اظهاراتی تند و بی‌پروا علیه عربستان سعودی که شاید امروز مقام‌های نظامی و سیاسی علاقمند به یادآوری آن نباشند، مانند گفته‌های سرلشکر سلامی که «مواظب باشید به‌سراغتان می‌آییم، اما زیاد آرام نباشید، نمی‌توانید برای ملت ایران التهاب ایجاد کنید و خودتان در آرامش باشید.»
اینک مقامات جمهوری اسلامی به‌دنبال فراموش کردن این سخنان هستند. آنان اما می‌توانند این موضوع را برای هواداران خود با بهانه ایجاد قطب جدید قدرت جهانی در شرق و تغییر شرایط توجیه کنند و بگویند که توافق ایران و عربستان سعودی این‌بار با میانجی‌گیری چین انجام شده و آمریکا از آن راضی نیست.
ممکن است گروهی از سرسپردگان نظام بی‌چون و چرا، توجیهات حکومتی را بپذیرند و بهانه‌ها را باور کنند، اما بسیاری از آن‌ها هم از این چرخش ناگهانی سرخورده و متعجب هستند.
احسان مهرابی
ایران وایر